Maria Antonina Czaplicka /1884-1921/- postać wielowymiarowa. Warszawianka i europejka, antropolog z wykształcenia, etnografka i geografka, podróżniczka i pisarka, emancypantka i socjalistka nurtu niepodległościowego. Źyła krótko ale bardzo intensywnie.
Urodziła się i wychowała w rodzinie urzędnika kolejowego na warszawskiej Pradze. Od wczesnych lat była osobą o nienasyconym apetycie na wiedzę. Wspierana przez Wacława Nałkowskiego, ojca Zofii, zdobywała ją nielegalnie w Latającym Uniwersytecie i w Towarzystwie Kursów Naukowych. Po otrzymaniu stypendium zagranicznego opuszcza razem z Bronisławem Malinowskim Królestwo Polskie i w latach1910-1912 studiuje w London School of Economics and Political Science. Za radą swojego profesora kończy je jednak na Uniwersytecie Oxfordzkim u prof. R. R. Maretta. Protegowany wykładowca udziela jej stypendium na wyprawę do Syberii, zakładając, że władająca biegle rosyjskim osoba pozyska więcej informacji. Polka nie zawodzi, a pobyt wieńczy książką: ”Aborigenal Siberia, a study In Social Anthropology” poświęconą rdzennej ludności terenów położonych między Jenisejem a Leną.
W 1914, cztery miesiące przed wybuchem I wojny światowej podejmuje swoją drugą, heroiczną wyprawę na Syberię celem zbadania kultury Ewenków i Tunguzów. W skład ekspedycji wchodzą także: fotografka i malarka D. Curtis, ornitolożka M. Haviland i amerykański student antropologii H. Hall. Specyfika miejsca - mrozy minus 60 stopni Celsjusza i ciągła podróż saniami zaprzężonymi w renifery przerastają wytrzymałość dwóch uczestniczek. Mimo, że D. Curtis i M. Haviland wracają do Wielkiej Brytanii a ona sama toczy walkę z poważną chorobą, Czaplicka uparcie kontynuuje wyprawę wzdłuż Jeniseju. Eksploruje ponad 5000 km nieuczęszczanego dotąd przez Europejczyków szlaku syberyjskiej tundry i kończy go dużym zbiorem eksponatów, zdjęć i obserwacji naukowych na temat życia i kultury Eweków i Tunguzów. Ustaliła, że plemiona te nie są dzikim ludem. Zdziwienie wprawdzie budziły jej poziome oczy oraz jasne włosy, uważane tam za symbol starości, ale tubylcy okazali się gościnnymi gospodarzami i zaakceptowali ją do tego stopnia, że pozwalali nawet brać udział w obrzędach tradycyjnie zastrzeżonych dla mężczyzn.
Po szczęśliwym powrocie do Europy Czaplicka obejmuje Katedrę Antropologii na Uniwersytecie Oxfordzkim i jako jedyna kobieta - wykładowca prowadzi zajęcia dla studentów z zakresu kultury Europy Środkowej, Wschodniej i Syberii. Jest drugą w Europie i jedną z pierwszych w świecie kobiet, która zdobywa w 1915r. doktorat z antropologii, rozumianej szeroko, nie tylko jako typologia cech fizycznych człowieka lecz także jego kultury. Pasjonuje się kultem duchów, szamanizmem zwłaszcza jego psychopatologicznym aspektem i histerią arktyczną. W 1916 r. publikuje dziennik z podróży ”My Siberian Year”, który w opinii nieznającego Syberii zachodu zyskał z miejsca opinię bestsellera. Jako jedna z niewielu kobiet dostępuje w 1918r.zaszczytu członkostwa w Królewskim Towarzystwie Antropologicznym. Uniwersytet Columbia w Nowym Yorku oferuje jej posadę w Instytucie Etnografii a Uniwersytet w Bristolu - kierownictwo Instytutu Anatomii. Wybiera tę drugą propozycję, jednak po roku traci pracę na rzecz powracającego z frontu profesora brytyjskiego.
Pod koniec wojny Czaplicka koncentruje swoją aktywność pisarską na walce z nieprzyjazną Polsce zachodnią propagandą i wspiera krajowe organizacje społeczne. Odwiedza Polskę, spotyka się z Józefem Piłsudskim, nie otrzymuje jednak żadnej propozycji pracy w rodzącym się dopiero państwie. Nie odnajduje rodziny, którą dotknęły represje po Powstaniu Styczniowym. Pod koniec 1919 roku przyjmie więc zaproszenie na cykl wykładów i odczytów do USA. Zbiera liczne nagrody i wyróżnienia ale żaden z uniwersytetów nie proponuje stałego zatrudnienia. Przeszkodą jest prawdopodobnie płeć i bulwersujący opinię publiczną Ameryki i Wielkiej Brytanii fakt wspólnego biwakowania samotnej kobiety z obcym mężczyzną w namiocie podczas syberyjskiej wyprawy.
Brak stałego zatrudnienia stopniowo zubaża i podłamuje Czaplicką. Kropli goryczy dolewa przykra decyzja utrącenia niemal pewnej jej kandydatury do prestiżowego stypendium Alberta Kalma. Reszty dokonuje nagła wiadomość o ślubie H. Halla, którego darzyła uczuciem.
Samotna 37 letnia kobieta, załamana psychicznie 27 maja 1921 roku zażywa chlorek rtęci...Jej prochy spoczywają na cmentarzu Wolvercote w Oxfordzie.
Wojciech Zebrowski
Notka o Autorze
Dr n. med. Wojciech Żebrowski
Uznany lekarz - ortopeda, chirurg.
Absolwent szczecińskiej Pomorskiej Akademii Medycznej.
Uczeń prof.Tomasza Żuka - twórcy szczecińskiej szkoły ortopedycznej. Wiedzę i doświadczenie zawodowe uzupełniał w wiodących klinikach uniwersyteckich Bolonii, Padwy, Florencji i Bresci /stypendysta rządu włoskiego/.
Motto: ”Urbem, urbem, mi Rufe,cole et in ista luce vive! ".
Założyciel i aktywny członek Stowarzyszenia "Senat Obywateli Szczecina" - skrót:/S.O.S/ .
Od lat Autor, to spiritus movens działań w sferze upowszechniania wysokiej kultury, historii Polski i wszystkiego co służy dobru oraz podwyższeniu intelektualnej jakości egzystencji, w polskich dniach powszednich i świętach narodowych, przede wszystkim społeczności Szczecina.
******
Moje konto w Salonie24 z wielką radością udostępniam Osobom nietuzinkowym, które mają do przekazania w przestrzeni medialnej informacje o sprawach istotnych.
(lg)
