Wspomnienie o śp. dr Zycie Zarzyckiej

Zyta Zarzycka urodziła się 15 czerwca 1944 r. w Chlewicach w powiecie włoszczowskim w rodzinie rzemieślnika (jej ojciec był szewcem). W końcu lat czterdziestych XX w. wraz z rodzicami przybyła na tzw. Ziemie Odzyskane, osiedlając się najpierw w Sławięcicach, a potem w Koźlu. Tutaj mała Zyta rozpoczęła edukację w Szkole Podstawowej nr 2 (obecnie Publiczne Gimnazjum nr 1), którą kontynuowała w pobliskim Liceum Ogólnokształcącym im. Henryka Sienkiewicza. Następnie podjęła studia na Wydziale Filologiczno- Historycznym Uniwersytetu Jagiellońskiego, które uwieńczyła uzyskaniem dyplomu magistra historii 13 lipca 1968 r. na podstawie pracy magisterskiej pt. Kraków pod rządami synów Jagiełły.

Pracę zawodową podjęła 1 marca 1969 r. w Muzeum Czynu Powstańczego w Leśnicy. Z placówką tą rozstała się dopiero w momencie przejścia na emeryturę w 2004 r., po 35 latach pracy.

W muzeum na zboczu Góry św. Anny dr Zyta Zarzycka spędziła całe swoje życie zawodowe. Tam powstawały jej publikacje naukowe, z których najważniejszą jest rozprawa doktorska Polskie działania specjalne na Górnym Śląsku 1919-1921(Wydawnictwo MON, Warszawa 1989). Na jej podstawie uzyskała w 1988 r. stopień naukowy doktora nauk humanistycznych w zakresie historii (specjalność historia wojskowości). Dr Zarzycka, jako znawca biografistyki śląskiej, została włączona do zespołu autorskiego Encyklopedii Powstań Śląskich, wydanej w 1982 r. przez Instytut Śląski w Opolu. Na potrzeby tego wydawnictwa opracowała kilkadziesiąt biogramów najwybitniejszych dowódców oddziałów powstańczych. Współpraca z Instytutem Śląskim zaowocowała wydaniem w 1998 r. wespół z prof. dr. hab. Bogdanem Cimałą opracowania Materiały źródłowe do dziejów III powstania śląskiego (rozkazy baonu tarnogórskiego),zawierającego m. in. sylwetki oficerów powstańczych związanych z batalionem tarnogórskim, sytuację narodowościową na początku XX w. w powiecie tarnogórskim i na Górnym Śląsku w ogóle, działania na rzecz przyłączenia Górnego Śląska do Polski, przebieg I i II powstania śląskiego, wyniki plebiscytu, przebieg i skutki III powstania. Dr Zyta Zarzycka była także wybitną regionalistką, znawczynią historii miasta Koźla i ziemi kozielskiej. Jej zainteresowania obejmowały nie tylko okres powstań śląskich (tu przywołać trzeba ważny artykuł Polskie przygotowania i działania zbrojne w powiecie kozielskim podczas powstań śląskich zamieszczony w „Opolskim Roczniku Muzealnym” z 2002 r. czy też napisany razem z prof. Cimałą rozdział wydanej w Opolu w 2002 r. książki Kędzierzyn- Koźle. Monografia miastapt. Okres plebiscytu i powstań śląskich (1918-1922), lecz także średniowieczne dzieje miasta i twierdzy kozielskiej. Tego okresu dotyczą artykuły Piastowscy książęta Koźla (http://www.k-k.pl/dokumenty/piastowscy.html), Historia kozielskich świątyń (http://www.k-k.pl/dokumenty/kozielskie.html) czy też tekst zatytułowany Miasto, którego nie znamy, będący de facto niezwykłym opisem nostalgicznego spaceru po dawnym Koźlu, zamieszczany swego czasu w odcinkach w Miejskim Serwisie Informacyjnym „Serwus” (http://kozle.pl/hist.htm). W roku 1997 dr Zarzycka opublikowała razem z dr. Ryszardem Pacułtem, książkę Twierdza kozielska i jej komendanci (Kędzierzyn- Koźle 1997), w której jest autorką części drugiej, zawierającej 32 biogramy komendantów twierdzy, pełniących służbę w latach 1743-1875. Ponadto dr Zyta Zarzycka uczestniczyła w wielu sympozjach naukowych dotyczących powstań śląskich, była autorką haseł w leksykonach oraz wydawnictwach encyklopedycznych, a już po przejściu na emeryturę wykonywała bezinteresownie i anonimowo wiele drobnych prac translatorskich m. in. dla zakonu ojców franciszkanów. Chętnie służyła radą wszystkim, którzy się do niej zwracali.

Oprócz działalności naukowej i muzealniczej, dr Zarzycka była zaangażowana w działalność ruchu kadetów, wychowanków przedwojennych i powojennych korpusów kadetów, kształcących młodocianych adeptów sztuki wojennej. Bliższe nawiązanie przez dr Zarzycką kontaktów ze środowiskami kadeckimi datuje się od 21 maja 1981 r., gdy delegacja kadetów składała wieńce pod Pomnikiem Czynu Powstańczego na Górze św. Anny, oddając hołd poległym w III powstaniu śląskim. Epizod ten dał początek cyklicznie organizowanym przy współudziale dr Zyty Zarzyckiej „Spotkań Kadeckich Pokoleń”. Dr Zarzycka była inicjatorką poświęconej kadetom ekspozycji „Najmłodsi żołnierze III Powstania Śląskiego- kadeci przykładem patriotyzmu młodzieży”, zaprezentowanej w dniach 28-29 maja 1988 r. w Muzeum Czynu Powstańczego. Jej zasługą jest odnalezienie miejsca pochówku kadeta Zygmunta Kuczyńskiego, który zginął w III powstaniu śląskim. Był o patronem stacjonującego w Koźlu pułku artyleryjskiego, a obecnie- Publicznej Szkoły Podstawowej nr 12. Wraz z kadetami uczestniczyła dr Zarzycka w spotkaniu na Jasnej Górze w maju 2003 r., podczas uroczystego aktu przekazania pamiątkowej tablicy kadeckiej jako wotum Jasnogórskiej Hetmance Wojska Polskiego. Przybyła na tę uroczystość autobusem, w otoczeniu uczniów i nauczycieli kozielskiej „dwunastki”. Dr Zyta Zarzycka była przez wiele lat „dobrym duchem” środowiska kadeckiego w Polsce, zawsze otwarta na nowe inicjatywy. Kierowane przez nią Muzeum Czynu Powstańczego stało się ośrodkiem życia byłych kadetów, z którymi się utożsamiała i których jednoczyła. Często podpisywała się „lwowsko- chełmińsko- rawicki kadet w spódnicy”. Była pełna humoru, zawsze pozytywnie nastawiona do ludzi, serdeczna i bezpośrednia. W jej towarzystwie chciało się przebywać i słuchać interesujących opowieści. Cieszyła się wielkim szacunkiem całego środowiska kadeckiego w Polsce.

Dr Zyta Zarzycka zmarła po długiej chorobie 2 listopada 2006 r. w wieku 62 lat i spoczęła na cmentarzu w Sławięcicach. Obrzędy żałobne odbyły się 4 listopada 2006 r. w kościele pw. św. Katarzyny w Sławięcicach.

Dr Zarzycka została wyróżniona wieloma odznaczeniami i odznakami honorowymi, w tym:

1. Srebrnym Krzyżem Zasługi (11 lipca 1984 r.)- nadanym na mocy uchwały Rady Państwa, nr legitymacji 2394-84-132;

2. Złotym Medalem Opiekuna Miejsc Pamięci Narodowej (16 maja 1985 r.)- nadanym przez Radę Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa Narodu Polskiego, nr legitymacji 3253;

3. Odznaką „Zasłużony Działacz Kultury” (5 maja 1982 r.)- nadaną przez Ministra Kultury i Sztuki, nr legitymacji 4321-5-82;

4. Odznaką Honorową „Zasłużonemu Opolszczyźnie” (15 maja 1979 r. )- nadaną przeze Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Opolu, nr legitymacji 1003/79;

5. Odznaka Pamiątkowa 10 Śląskiego Pułku Artylerii Mieszanej (11 listopada 1995);

6. Medal „Pro Memoria” (2005) - nadany przez kierownika Urzędu do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych „za wybitne zasługi w utrwalaniu pamięci o ludziach i ich czynach w walce o niepodległość Polski podczas II wojny światowej i po jej zakończeniu”.

Ponadto dr Zyta Zarzycka otrzymała tytuł Honorowego Członka Związku Kadetów II RP oraz dyplom Związku Kadetów II RP „za wybitne zasługi w utrwalaniu pamięci o polskich szkołach kadetów” (21 maja 2005 r.)