Zgodnie z politycznym kalendarzem Unii Europejskiej 1 lipca każdego roku rozpoczyna się półroczna prezydencja kolejnego kraju członkowskiego UE. Na przykład 1 lipca 2011 r. rozpoczęła się pierwsza w historii prezydencja Polski w Unii. Oczywiście państwo zainteresowane nie może sobie wybrać terminu tego sześciomiesięcznego przewodzenia Unii, ale… No, właśnie. Pewne pole manewru istnieje.
Przed ponad dekadą Polska miała do wyboru, czy wziąć prezydencję od 1 stycznia 2011 r., czy pół roku później. Donald Tusk przeforsował jednak datę późniejszą z prostego powodu: jesienią 2011 r. odbywały się wybory parlamentarne, a ogrzanie się w blasku unijnej prezydencji, szczyty organizowane w Polsce były dla Platformy Obywatelskiej (i dla PSL zresztą też) politycznie korzystne.
Dziś, 1 lipca rozpoczęła się prezydencja Słowenii w UE. Lublana przejmuje pałeczkę od Portugalii, która kierowała pracami Rady Europejskiej od początku stycznia do końca czerwca. Słoweńcy tę pałeczkę w unijnej sztafecie przekażą Francji w pierwszym dniu 2022 r. Słowenia jest pierwszym krajem spośród dziesięciu państw „nowej Unii” (akces do UE 1 czerwca 2004 r.), który po raz drugi objął sześciomiesięczne kierownictwo UE; wcześniej miał je w roku 2008.
1 lipca 1569 r.: unia lubelska cztery wieki przed UE
Jednak 1 lipca to data również innej unii, trwającej znacznie dłużej niż EWG-UE i mającej dla Polski znaczenie jednak bardziej fundamentalne niż Unia Europejska. Chodzi o podpisaną 1 lipca 1569 r. unię polsko-litewską. Polska i Litwa stały się jednym państwem ze wspólnym królem, Sejmem i Senatem. Powstał fenomen na skalę europejską: Rzeczpospolita Obojga Narodów. Dewizą nowej formy polskiej państwowości stało się łacińskie hasło „Si Deus nobiscum, quis contra nos?”, czyli: „Jeśli Bóg z nami, któż przeciwko nam?”. Godłem natomiast była tarcza zwieńczona królewską koroną z krzyżem. Na tarczy w lewym górnym i prawym dolnym rogu widniał biały orzeł w koronie z krzyżem, a w prawym górnym i lewym dolnym litewska „Pogoń”, czyli biały rycerz na białym koniu z niebieską tarczą i białym mieczem.
Formalnoprawnym wstępem do powstania Rzeczypospolitej Obojga Narodów był przyjęty specjalnym przywilejem polskiego króla, ostatniego Jagiellona, Zygmunta II Augusta, nowy status Wielkiego Księstwa Litewskiego. Charakterystyczne, że przyjęto go… również 1 lipca, tyle że 1566 r.
1 lipca w dziejach Warszawy i Zamościa…
Jednak 1 lipca to data nie tylko kluczowa dla dziejów Polski, lecz także jej stolicy. Oto bowiem 1 lipca 1656 r., podczas potopu szwedzkiego nasze wojska koronne oraz liczeni w tysiącach chłopscy ochotnicy odbili Warszawę z rąk Szwedów.
Jest jeszcze jedno polskie miasto, dla którego 1 lipca musi być datą szczególną. Oto bowiem 1 lipca 1578 r. „narodził się” Zamość. Właśnie tego dnia we Lwowie (sic!) kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski oraz architekt z Włoch Bernardo Morando podpisali umowę, która określała budowę od podstaw nowego miasta. Otrzymało ono nazwę Za-mość od nazwiska wielkiego kanclerza.
W czasach, kiedy różni idioci z Zachodu i Wschodu zarzucają Polsce rzekomy brak tolerancji, a reprezentują kraje, gdzie innowierców palono na stosach lub panował zamordyzm zwany samodzierżawiem, warto przypomnieć, że to właśnie Jan Zamoyski był współautorem konfederacji warszawskiej (rok 1673), która zapewniała zasadę tolerancji religijnej, swobodę wyznania i „wieczny pokój między wszystkimi różniącymi się w wierze” (za książką „Pokój w wierze” mojego kolegi z lat młodzieńczych Pawła Milcarka). Dokument ten nazywany jest też Magna Charta – Wielką Kartą polskiej tolerancji, gdyż nie był jednorazową manifestacją. Włączona do tzw. artykułów henrykowskich zasada „pokoju w sprawie religii” stała się odtąd częścią systemu prawnego Rzeczypospolitej, a w ramach przysięgi poprzedzającej koronację musiał ją przyjąć jako wiążącą każdy król elekt!
Dzień powołania Rady Obrony Państwa
1 lipca to również ciekawa data w historii polskiej dyplomacji. Mało kto wie, że starająca się funkcjonować normalnie, mimo rozbiorów, I Rzeczpospolita w przededniu unicestwienia przez połączone siły Rosji, Prus i Austrii, potrafiła prowadzić stosunki dyplomatyczne, a nawet je rozwijać. Oto 1 lipca 1791 r. Polska nawiązała stosunki dyplomatyczne z… Marokiem.
To również dość ważna data w relacjach polsko-rosyjskich, oto bowiem 1 lipca 1812 r. polscy żołnierze walnie przyczynili się do zwycięstwa wojsk Napoleona nad Rosjanami w bitwie pod Powiewiórką. Tego samego dnia Napoleon Bonaparte powołał na części ziem polskich swoisty quasi-rząd w postaci Komisji Rządu Tymczasowego Wielkiego Księstwa Litewskiego.
Interesujące, że to również ważny dzień w historii wspólnoty żydowskiej w Polsce: 1 lipca 1825 r. rosyjski car wydał ukaz powołujący Warszawską Szkołę Rabinów.
Wreszcie to data szczególna, gdy chodzi o wojnę polsko-rosyjską, zwaną uparcie, nie wiedzieć czemu, wojną polsko-bolszewicką. Protestuję przeciwko takiej nazwie, bo odradzające się państwo polskie walczyło nie tylko z członkami Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii Bolszewików, ale przede wszystkim z Rosjanami, w tym nawet z „białymi” oficerami, którzy z komunizmem nie mieli nic wspólnego, ale zgodnie z rosyjską „tradycją” chcieliby odzyskać panowanie nad naszym krajem. Chodzi o powołanie 1 lipca 1920 r., w krytycznym momencie zalewu Polski hordami Armii Czerwonej, Rady Obrony Państwa. Był to organ polskiej państwowości skonstruowany ponad wszelkimi podziałami politycznymi – dowód jedności naszego narodu i narodowej solidarności. Oby Polacy byli tacy na co dzień, a nie tylko w chwilach najbardziej krytycznych dla naszego państwa.
Testament Polski Walczącej
1 lipca to również istotna data dla Trójmiasta i wielu innych polskich miast. Tego dnia w 1878 r. połączono linią kolejową Gdańsk z Sopotem, a w 1926 r. do Gdańska przyłączono Oliwę. 1 lipca Zawiercie w Zagłębiu Dąbrowskim uzyskało prawa miejskie (1915), otwarto molo w Międzyzdrojach (1906), zaczęła działać Rozgłośnia Polskiego Radia w Baranowiczach (1938), na Kresach Wschodnich RP (dziś to Białoruś), a Polanica-Zdrój i Szczawno-Zdrój otrzymały prawa miejskie (1945). Zresztą Wisła na Śląsku również, tyle że 17 lat później (1962).
Dla prawdziwych, a nie zadaniowanych z zewnątrz polskich ekologów to też ważny dzień, bo 1 lipca 1996 r. utworzono Narwiański Park Narodowy oraz Park Narodowy „Bory Tucholskie”. Pięć lat później zaś Park Narodowy „Ujście Warty”.
Miłośnicy kultury, zwłaszcza ludowej, powinni zapamiętać, że dnia 1 lipca 1953 r. założono Zespół Pieśni i Tańca „Śląsk”.
Dla mnie, jako historyka, ale też chłopaka, który wychował się na kulcie AK i Polskiego Państwa Podziemnego 1 lipca to również szczególna data. Tego dnia w roku 1945 pod-ziemna Rada Jedności Narodowej, po okupacji niemieckiej funkcjonująca już pod okupacją sowiecką, ogłosiła swój ostatni dokument, „Testament Polski Walczącej” i zaraz potem podjęła decyzję o samorozwiązaniu. Autorem tego tekstu był ostatni delegat rządu na kraj, poeta Jerzy Braun.
Niech Państwo pomyślą o tych wszystkich wydarzeniach w ich rocznicę, 1 lipca…
*tekst ukazał się w "Gazecie Polskiej Codziennie" (01.07.2021)
historyk, dziennikarz, działacz sportowy, poseł na Sejm I i III kadencji, deputowany do Parlamentu Europejskiego VI, VII, VIII i IX kadencji, były wiceminister kultury, były przewodniczący Komitetu Integracji Europejskiej i minister - członek Rady Ministrów, wiceprzewodniczący Parlamentu Europejskiego
Nowości od blogera
Inne tematy w dziale Kultura
