Imiona

Wczoraj zamieściłem część dość zgrabnego opisu systemu dionizjańskiego autorstwa prof. dr hab. Agnieszki Kijewskiej. Dzisiaj fragmenty pism samego Dionizego.

ROZDZIAŁ II

JEDNOŚĆ I RÓŻNICA

3. [...] są imiona „jednoczące” całą Boskość, które wynoszą Ją ponad dobroć, Boskość, substancjalność, życie, mądrość, i ponad jakiekolwiek inne imię wyrażające Ją w kategoriach najwyższej negacji. Do tej grupy należą również imiona, które odnoszą się do przyczynowości, a więc dobro, piękno, byt, stwarzanie życia, mądrość, i wszystkie inne imiona, którymi jest nazywana przyczyna wszystkich dóbr ze względu na swoje, wywodzące się z dobra, dary.

Z drugiej strony zaś są nadsubstancjalne imiona „różnicujące” i to, co jest tymi imionami nazywane, czyli Ojciec, Syn i Duch Święty, i ich absolutnie nie można ani wzajemnie wymienić, ani ze sobą połączyć. Dodatkowo istnieje jeszcze jedno imię różnicujące, inne niż tamte, a mianowicie podobna do naszej, doskonała i niezmienna egzystencja Jezusa; a także to wszystko, co odnosi się do istoty tajemnicy Jego miłości do ludzi [...].

ROZDZIAŁ V

BYT I JEGO WZORCE

1. Przejdźmy teraz do prawdziwie boskiego imienia „bytu”, które należy do tego, który jest rzeczywistym trwaniem tego, co jest prawdziwie bytem. Pamiętajmy jednak przy tym, że celem tej rozprawy nie jest ukazanie nadsubstancjalnej substancji w jej ponadsubstancjalności - gdyż jest ona całkowicie niewyrażalna i niepojęta, i zakryta, i przekraczająca samą jedność - lecz rozsławienie owego procesu emanacyjnego, przez który Boska Zwierzchność, zasada wszelkiego trwania, obdarza substancjalnością wszystkie byty.

Boskie imię dobra, które objawia wszelkie następstwa udzielania się przyczyny wszystkiego, rozciąga się na wszystkie byty i niebyty i jest ponad wszystkimi bytami i niebytami. Imię bytu obejmuje więc wszystko, co jest, a jednak jest ponad wszystkim, co jest. Imię życia rozciąga się na wszystko, co żyje, a jednak jest ponad wszystkim, co żyje. Mądrość natomiast jest mianem wszystkiego, co rozumne, co obdarzone intelektem i zmysłami, niemniej jednak jest ponad tym wszystkim [...].

4. Skoro już rozważyliśmy te sprawy, uczcijmy teraz dobro jako rzeczywiście byt i jako dawcę bytu dla wszystkich bytów. Ten, „który jest”, jest, w swojej mocy i nadsubstancjalnie, konstytutywną przyczyną całego istnienia i demiurgiem bytu, egzystencji, hipostazy, substancji, natury, zasadą i miarą tego, co wieczne, istotą czasów i trwaniem tego, co jest, czasem tego, co powstaje, byciem tego, co w jakikolwiek sposób istnieje, rodzeniem się czegokolwiek, co powstaje.

Z tego, co nazwane imieniem bytu, pochodzi wieczność i substancja, i byt, i czas, i powstawanie, i stawanie się, trwanie bytu i wszystko, co powstało i w jakikolwiek sposób utrzymuje się w istnieniu. Bóg nie jest jakimś bytem, lecz całkowicie i bez ograniczeń zawiera w sobie i poprzedza w sobie całe istnienie. Dlatego jest nazywany „królem wieków”, że każdy byt istnieje i w Nim i ze względu na Niego. Bóg bowiem ani nie był, ani nie będzie, ani nie powstał, ani nie staje się, ani nie powstanie, ani zaprawdę nie jest, lecz jest byciem bytów. I nie tylko byty, ale nawet samo bycie bytów pochodzi z bytu przedwiecznego, ponieważ On sam jest wiecznością tego, co wieczne, Tym, który się rozpoczął przed wszystkimi wiekami”[...].

6. Ta najwyższa dobroć sama - wydając jako pierwszy swój dar bycie samo - jest czczona jako najwcześniejsze i najczcigodniejsze uczestnictwo. Samo istnienie i źródła bytu, i wszystkie byty, i to wszystko, co jest utrzymywane w istnieniu, grupowo i pojedynczo, wywodzi się z niej i, w sposób nie dający się pojąć, trwa w niej. Tak samo wszystkie liczby przedistnieją jednopostaciowo w jedności i jedność zawiera w taki sam sposób każdą pojedynczą liczbę. Wszystkie liczby są zjednoczone w jedności i im bardziej oddalają się od jedności, tym bardziej różnicują się i zwielokrotniają. Podobnie wszystkie promienie koła współistnieją razem w środku koła, połączone w jedność, i ten punkt niepodzielnie zawiera w sobie wszystkie linie proste spojone jednakowo, jedne z drugimi i z jedyną zasadą, z której się wywodzą. Są one zupełnie połączone w środku samego koła. Gdy jednak choć trochę się od niego oddalą, zaczynają się nieco różnicować, a tym bardziej się różnicują, im bardziej się od niego oddalają. Krótko więc mówiąc, im bliżej są środka, tym bardziej jednoczą się z nimi pomiędzy sobą; im bardziej oddalają się od niego, tym bardziej też odróżniają się od niego i jedna od drugiej.

7. Wszystkie przyrodzone własności każdej poszczególnej rzeczy zawierają się w całości natury wszechrzeczy, w jednej, niezakłóconej jedności, podobnie i władze, które zarządzają poszczególnymi częściami całego ciała, są w niepodzielnej jedności umieszczone w duszy. Nie ma więc nic niedorzecznego w tym, że posługujemy się najbardziej niejasnymi obrazami, aby wznieść się do przyczyny wszystkiego i oglądać ponadświatowym okiem i całość, i to, co przeciwstawne jedno drugiemu, niepodzielnie i jednakowe w przyczynie wszystkiego. Ponieważ to ona jest źródłem bytów, z niej pochodzi sam byt i jakiekolwiek istnienie, wszelki początek i wszelka granica, wszelkie życie, wszelka nieśmiertelność, wszelka mądrość, wszelki ład, wszelka harmonia, wszelka moc, wszelka ochrona, wszelka trwałość, wszelki porządek, wszelkie myślenie, wszelki rozum, wszelkie odczuwanie, wszelki stan, wszelki spoczynek, wszelki ruch, wszelka jedność, wszelkie połączenie, wszelka przyjaźń, wszelka zgoda, wszelka różnica, wszelkie ograniczenie i wreszcie wszystko, cokolwiek istnieje i co znamionuje wszystkie byty [...].

Rozdział VI

ŻYCIE

1. Uczcijmy teraz to „wieczne życie”, z którego i życie samo, i każde życie pochodzi, i dzięki któremu życie rozradza się na te wszystkie byty, które w jakimkolwiek stopniu uczestniczą w życiu, sposobem każdemu właściwym. Tak więc z niego i dzięki niemu są i istnieją zarówno życie, jak i nieśmiertelność nieśmiertelnych aniołów, i sama niezniszczalność ich nieprzerwanego anielskiego ruchu. Nazywa się je zawsze żyjącymi i nieśmiertelnymi - ponieważ zawsze żyją - ale także śmiertelnymi, ponieważ nie mają nieśmiertelnego istnienia i wiecznego życia same z siebie, lecz z dającej życie przyczyny, która tworzy i zachowuje każde życie.

I tak jak w odniesieniu do bytu powiedzieliśmy, że wieczność jest z bytu samego, tak znowu w tym przypadku powiadamy, że boskie życie, wyższe nad każde życie, daje życie i istnienie życia samego. W samej rzeczy, każde życie i ruch ożywiony jest z tego życia, które jest ponad wszelkim życiem i ponad wszelkim źródłem życia. Z niego otrzymują swoją niezniszczalność i dusze, i zwierzęta, i rośliny, i wszystko, aż do ostatnich przejawów życia, z niego posiada życie. I jeżeli boskie życie by zanikło, to - jak poucza Pismo – ustałoby wszelkie życie; a jednak jeżeli rzeczy, którym zabrakło życia z powodu niezdolności do uczestnictwa w nim, ponownie zwracają się do niego, to natychmiast na nowo powracają do życia.

2. A więc, na pierwszym miejscu istnienie życia udzielane jest życiu samemu i każdemu życiu, i istnienie właściwe dane jest każdemu, zgodnie z tym, jaka jest natura każdego indywiduum. Istotom niebiańskim daje ono i niematerialną, i bosko-uformowaną, i niezmienną nieśmiertelność oraz stały i trwały, i nieprzerwany ruch, odnoszący się również, dzięki bezgranicznej dobroci, do życia demonów, które nie mają swojego istnienia z innej przyczyny, lecz także z tej samej otrzymują istnienie życia i trwałość. Ludziom natomiast, którzy posiadają naturę złożoną, daje - na ile to możliwe - życie podobne anielskiemu i chociaż odchodzimy od niego, w przypływie swojej miłości do ludzi zwraca nas do siebie i przywołuje. I, co jest jeszcze bardziej boskie, obiecuje nam przenieść całą naszą duszę, powiadam, i złączone z nią ciało, do doskonałego i nieśmiertelnego życia.

Te sprawy, które starożytnym wydawały się sprzeczne z naturą, mnie i tobie wydają się prawdziwe, boskie i nadprzyrodzone: to znaczy - chcę powiedzieć - ponad przyrodą widzialną, lecz nie ponad wszechmocną naturą boskiego życia. W odniesieniu bowiem do boskiego życia, rozważanego jako natura wszystkiego, co żyje, a szczególnie życia tych bytów, które są bardziej boskie, żadne życie nie jest sprzeczne z naturą lub wyższe od natury.

Tak więc opinie obłąkanego Szymona, który nam w tej kwestii przeczy, należy wyrzucić z boskiego kręgu wiernych i z twojej świętej duszy. W istocie wyobrażam sobie, że on uważa swoje stwierdzenia za prawdziwe, jednakże jego uwadze umknęło to, że ci, którzy myślą poprawnie, nie muszą używać pozornych racji, opartych na zmysłach, w swoich atakach przeciwko niewidzialnej przyczynie wszystkiego. Musimy więc mu powiedzieć, że jego przekonania stoją w sprzeczności z naturą; a przecież nic, co rzeczywiste, nie może być jej przeciwne.

3. Wszystkie zwierzęta i rośliny otrzymują swoje życie od boskiego życia i przez nie są pielęgnowane. A dalej, każde życie, jakiekolwiek by ono było - czy mówi się o intelektualnym, rozumnym, obdarzonym zmysłami, odżywiającym się czy rozradzającym się życiu - każde źródło życia i każda substancja życia żyje i jest ożywiana przez boskie życie, które jest ponad wszelkim życiem i w nim jednakowo przedistnieje zgodnie z zasadą przyczynowości. Ponieważ to życie, które jest źródłem życia i jest ponad życiem, i jest przyczyną każdego życia, i rodzicielem każdego życia, udoskonala także i różnicuje każde życie. Należy je przeto wielbić we wszystkich żyjących rzeczach, zgodnie z obfitą płodnością wszystkiego, co żyje, jako różnorodność kontemplowaną i czczoną w każdym życiu, jako pozbawioną braków pełnię wszelkiego życia, i życie samo przez się, i życie dające życie, i stojące ponad wszelkim życiem, i ponad życiem samym, i jakkolwiek ktoś jeszcze mógłby ludzkim sposobem uczcić to niewyrażalne życie.

Pseudo - Dionizy Areopagita, Imiona Boskie

tłum. M. Dzielska, [w:] Pisma teologiczne, Kraków 1997, s. 61, 111, 113, 115-116, 120-122.