Od dziś można nabyć moją pierwszą wydaną pracę pt. "Służba Bezpieczeństwa w Krakowie na tle przemian w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych 1989-1990 ". W publikacji IPN poruszam wiele wątków, związanych z reorganizacją służb specjalnych, ostatnimi miesiącami funkcjonowania SB, niszczeniem akt i wreszcie dyskusją publicystyczną nad rozliczeniem starych kadr komunistycznych.
"W dyskusjach, które odbywają się na łamach mediów przy okazji kolejnych rocznic: porozumienia zawartego przy Okrągłym Stole, wyborów czerwcowych do sejmu kontraktowego czy zaprzysiężenia Tadeusza Mazowieckiego na stanowisku premiera RP, rzadko zwraca się uwagę na to, że na przełomie lat 1989 i 1990 tajna policja PRL nadal istniała i podejmowała zakulisowe działania, które siłą rzeczy wpływały na polską rzeczywistość. Po otwarciu archiwów IPN w ostatniej dekadzie powstała imponująca liczba prac o historii Służby Bezpieczeństwa. Jednakże historycy w dalszym ciągu niewiele uwagi poświęcają procesowi transformacji służb specjalnych, który zachodził wraz z przemianami politycznymi, społecznymi i gospodarczymi.
Co zrobić ze spadkiem SB w postaci dokumentacji archiwalnej? W jaki sposób rozliczyć – i czy w ogóle podejmować się tego zadania – funkcjonariuszy aparatu terroru? Jaki przyjąć model budowy nowych służb specjalnych, odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa?
Ewolucyjne przejście od PRL do III RP postawiło wiele dylematów przed elitami, które doszły do władzy na mocy umowy dawnych członków opozycji politycznej z komunistami. Co zrobić ze spadkiem SB w postaci dokumentacji archiwalnej? W jaki sposób rozliczyć – i czy w ogóle podejmować się tego zadania – funkcjonariuszy aparatu terroru? Jaki przyjąć model budowy nowych służb specjalnych, odpowiedzialnych za bezpieczeństwo państwa? Niniejsza praca jest opisem tych zmagań ze szczególnym uwzględnieniem transformacji aparatu bezpieczeństwa w Krakowie. Mam nadzieję, że znajdą się w niej odpowiedzi na niektóre postawione tu pytania oraz że stworzy ona pole do dyskusji i da impuls do dalszych badań" - piszę we wstępie pracy o ostatnich działaniach Służby Bezpieczeństwa w Krakowie.
Z pewnością historycy, którzy liczą przed lekturą na całościowe ujęcie problemu i bogactwo źródeł zgromadzonych w IPN, będą zawiedzeni. Co prawda skorzystałem z szeregu archiwaliów, natomiast pożoga akt SB u progu transformacji - którą analizuję w niniejszym opracowaniu - odcisnęła piętno na niepełnym stanie wiedzy wśród badaczy. Część bardzo ważnych dokumentów, szczególnie obejmujących końcówkę PRL i prowadzonych wtedy spraw operacyjnych, leży gdzieś w szafach wysokich kiedyś rangą funkcjonariuszy aparatu bezpieczeństwa. Z jednym z nich udało mi się nawet porozmawiać, a niektóre wypowiedzi znalazły się na kartach pracy. Na uwagę, że poruszane przez niego kwestie nie znajdują odzwierciedlenia w zasobach Instytutu Pamięci Narodowej, odparł z uśmiechem, wskazując palcem na głowę: "Bo prawdziwą wiedzę to ja mam tu".
Czytelnicy dowiedzą się wielu szczegółów o krakowskich naczelnikach nowych komórek SB, przeorganizowanych na polecenie szefa MSW Czesława Kiszczaka. Szczątkowy zasób archiwalny pozwala bezsprzecznie stwierdzić, że opozycja antykomunistyczna - w nomenklaturze władców PRL "radykalna" - nadal była poddawana inwigilacji, a "Okrągły Stół" i wybory czerwcowe, a także utworzenie rządu Tadeusza Mazowieckiego nie powstrzymały bacznej obserwacji wielu organizacji.
"Wbrew pojawiającym się często opiniom, wraz z nastaniem rządu Tadeusza Mazowieckiego aparat bezpieczeństwa nie zaprzestał działalności. Interesował się szczególnie ugrupowaniami „pozaparlamentarnymi”, kontestującymi porozumienia zawarte przy Okrągłym Stole. W dodatku SB nie zmieniła metod działania – mimo przemian ustrojowych nadal wykorzystywała osobowe źródła informacji, wciąż też stosowała praktykę dezinformacji i dezintegracji wobec środowisk uznanych za radykalne. Wiedzę o zakulisowej działalności krakowskiej SB po zmianach strukturalnych – w okresie od listopada 1989 do maja 1990 r. – czerpałem z zachowanych akt spraw operacyjnego rozpracowania.
Zrezygnowałem z opisu działań wymierzonych w Konfederację Polski Niepodległej i jej młodzieżowe skrzydło (SOR „Konspiratorzy” i SOR „TOR”) ze względu na ogromną objętość akt operacyjnych do 1989 r., a jednocześnie znikomą w okresie, którego dotyczy niniejsza praca. Wybrałem przykłady inwigilacji Federacji Młodzieży Walczącej, krakowskiej komórki Solidarności Walczącej, Ruchu „Wolność i Pokój”, kolejnych odłamów reaktywowanej pod koniec lat osiemdziesiątych Polskiej Partii Socjalistycznej oraz ruchu ekologów, czyli partii Zielonych. Przedstawiam również zachowane meldunki z funduszu operacyjnego wybranych pionów krakowskiej SB od końca 1989 r. do ich likwidacji, które wskazują na zachowanie ciągłości w pracy operacyjnej z siecią agenturalną po przełomowym czerwcu 1989 r." - przytaczam kolejny fragment wstępu.
Polecam uwadze również wątek weryfikacji SB w Krakowie, który praktycznie nie istnieje w obecnej historiografii.
Wydana praca jest pokłosiem nagrody w konkursie IPN na "Debiut historyczny roku im. Władysława Poboga-Malinowskiego" w 2016 roku. W skład jury - powołanego przez poprzedniego prezes IPN dr Łukasza Kamińskiego oraz dyrektora Instytutu Historii PAN -wchodzili wówczas: prof. Andrzej Paczkowski (przewodniczący), prof. Tomasz Szarota, prof. Andrzej Chojnowski, prof. Antoni Dudek, prof. Tadeusz Wolsza, prof. Jerzy Eisler, dr hab. Marek Kornat, dr hab. Krzysztof Kosiński oraz dr Władysław Bułhak.
Z zapowiedzi IPN: "Książka opisuje najważniejsze wydarzenia z okresu transformacji ustrojowej i odsłania nieznane kulisy „przepoczwarzania” się aparatu bezpieczeństwa PRL w służby specjalne wolnej Polski. Na podstawie dokumentów zgromadzonych w IPN autor odtwarza ostatnie miesiące funkcjonowania Służby Bezpieczeństwa w Krakowie, przedstawia także charakterystyki jej najważniejszych funkcjonariuszy. Istotnym elementem publikacji jest analiza akt z kolekcji przewodniczącego komisji weryfikującej oficerów SB w Krakowie Zbigniewa Fijaka. Autor rozmawiał zarówno z nim, jaki i z jednym z członków tego gremium, dotarł też do jednego z najważniejszych funkcjonariuszy SB w mieście w latach osiemdziesiątych. Historyków i publicystów zainteresuje opis debaty, jaka na początku lat dziewięćdziesiątych przetoczyła się w prasie na temat weryfikacji oficerów SB i lustracji.
Publikacja w ramach centralnego projektu badawczego IPN „Struktury i metody działania aparatu bezpieczeństwa w Polsce 1944–1989”.
Książkę można nabyć w księgarniach, dostępna jest też przez Internet m.in. w księgarni IPN "Poczytaj" lub na stronach PWN. Wszystkim Czytelnikom życzę ciekawego czasu przy lekturze i zdobycia nowej wiedzy. Przed historykami stoi wiele badawczych wyzwań, związanych z czasem po przełomie 1989 roku.
