Raport zmartwychwstały

https://www.bbn.gov.pl/ftp/Raport_Panstwowej_Komisji_ds_badania_wplywow_rosyjskich_na_bezpieczenstwo_wewnetrzne_RP_w_latach_2007-2022.pdf

RAPORT PAŃSTWOWEJ

KOMISJI DO SPRAW BADANIA

WPŁYWÓW ROSYJSKICH NA

BEZPIECZEŃSTWO WEWNĘTRZNE

RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

W LATACH 2007–2022

Kontakty Służby Kontrwywiadu Wojskowego z Federalną Służbą

Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej w latach 2010–2014

(studium przypadku)

Warszawa, 29 listopada 2023 r.

SPIS TREŚCI

I. Główne tezy Raportu ........................................................................................................................ 3

II. Zobowiązania ustawowe Komisji .................................................................................................. 4

1. Podjęte zadanie ............................................................................................................................ 5

2. Dostępne zasoby informacyjne ................................................................................................. 6

3. Problem udostępnienia materiałów niejawnych ..................................................................... 7

4. Uprawnienia Komisji a służby specjalne RP ........................................................................... 7

III. Tło polityczne współpracy SKW z FSB ....................................................................................... 8

IV. Federalna Służba Bezpieczeństwa w świetle faktów .................................................................. 9

1. Charakterystyka kluczowych postaci FSB kontaktujących się z SKW ................................ 9

2. FSB „następczynią” KGB ......................................................................................................... 11

3. Departament kontrwywiadu wojskowego FSB .................................................................... 15

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski ... 18

VI. Analiza treści porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej

Polskiej a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu

w obszarze kontrwywiadu wojskowego z 11 września 2013 r. ..................................................... 36

1. Treść porozumienia .................................................................................................................. 37

2. Wnioski ....................................................................................................................................... 45

VII. Działania dezinformacyjne byłych Szefów SKW – gen. Janusza Noska i gen. Piotra Pytla .... 46

1. Wątek „afgański” ....................................................................................................................... 46

2. Wątek „kontrwywiadowczy” ................................................................................................... 47

3. Wątek prorosyjskości i „agenturalności” władz państwa w latach 2015–2023 ................. 48

4. Wnioski w odniesieniu do wszystkich trzech wątków ilustrujących na wybranych przykładach

rozpowszechnianie dezinformacji przez byłych Szefów SKW gen. Noska i gen. Pytla ....... 52

VIII. Rekomendacje i wnioski .......................................................................................................... 52

1. Rekomendacje ogólne ............................................................................................................... 53

2. Rekomendacje personalne ....................................................................................................... 53

Aneksy ................................................................................................................................................. 55

Wnioski .............................................................................................................................................. 115

Wykaz skrótów .................................................................................................................................. 159

Bibliografia ........................................................................................................................................ 160

I. GŁÓWNE TEZY RAPORTU

1. Służba Kontrwywiadu Wojskowego, będąc instytucją, której jednym z podstawowych zadań

jest ochrona Sił Zbrojnych RP przed zagrożeniami ze strony obcych służb specjalnych, uległa

wpływom Federacji Rosyjskiej.

2. Ulegając wpływom FSB, korzystając z przyzwolenia ze strony kierownictwa państwa, w tym

zgody prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska, na podjęcie współpracy z FSB, Szef SKW gen. bryg.

Janusz Nosek, z udziałem swoich podwładnych, m.in. gen. bryg. Piotra Pytla i płk. Krzysztofa

Duszy, od roku 2010 zacieśniał kontakty z FSB, co w dniu 11 września 2013 r. doprowadziło do

podpisania w Petersburgu Porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej

Polskiej a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu

w obszarze kontrwywiadu wojskowego [dalej: Porozumienia].

3. Między kwietniem 2010 r. a grudniem 2011 r. współpraca SKW–FSB prowadzona była

bez formalnej zgody prezesa Rady Ministrów i potwierdzonej w dokumentach wiedzy ministra

obrony narodowej.

4. Wyrażając w grudniu 2011 r. zgodę na współpracę z FSB, bez wymaganego prawem w tym

zakresie zasięgnięcia opinii ministra obrony narodowej, premier Donald Tusk nie dochował

należytej staranności w sprawowaniu nadzoru nad działalnością SKW.

5. Nadzorujący bezpośrednio SKW minister obrony narodowej Tomasz Siemoniak, nie udzielając

wymaganej prawem opinii, godził się na sytuację, w której premier mógł być nienależycie

poinformowany o powadze problemu.

6. Komisja potwierdza zasadność zarzutów postawionych w grudniu 2017 r. przez Prokuraturę

Okręgową w Warszawie – 8. Wydział do spraw Wojskowych wobec kierownictwa SKW o to, że

zataiło „przed Prezesem Rady Ministrów pełny zakres podjętej współpracy […] obejmujący szerszy

zakres współpracy niż wnioskowane i udzielone wadliwe zgody, w sytuacji, kiedy największe

zagrożenie dla obronności państwa i bezpieczeństwa Sił Zbrojnych RP wynikało ze strony służb

specjalnych Federacji Rosyjskiej, a cele FSB pozostawały w sprzeczności z celami Polski i NATO”.

7. Porozumienie z 2013 r. było szkodliwe dla interesów RP także pod względem pozostawania

w kolizji z zobowiązaniami RP wobec NATO.

8. W świetle ustaleń Komisji w latach 2010–2014 odbyło się co najmniej 107 (sto siedem) spotkań

kierownictwa SKW z przedstawicielami FSB; wbrew pragmatyce służb specjalnych przebieg

większości z tych spotkań nie został udokumentowany.

9. Kontakty SKW–FSB przez dłuższy czas przebiegały w konspiracji wobec ABW, pełniącej

ustawową rolę tzw. Krajowej Władzy Bezpieczeństwa.

10. Liczne wcześniejsze kontakty SKW z FSB prowadzące do podpisania Porozumienia przebiegały,

z jednej strony, w warunkach niedostatecznej ostrożności kontrwywiadowczej SKW,

z drugiej zaś – niedostatecznego nadzoru ze strony ministrów obrony narodowej: Bogdana

Klicha i Tomasza Siemoniaka, ministrów-koordynatorów służb specjalnych: Jacka Cichockiego

i Bartłomieja Sienkiewicza oraz premiera Donalda Tuska.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

11. Wytworzenie przez kierownictwo SKW wśród części podległych funkcjonariuszy wrażenia

nawiązania przez Służbę sojuszniczych relacji z FSB jako „służbą partnerską”, obniżyło jej wrażliwość

kontrwywiadowczą na kierunku rosyjskim.

12. W świetle przebadanych dokumentów nie znajduje faktycznego potwierdzenia teza, jakoby

powodem podpisania Porozumienia była potrzeba zabezpieczenia dróg ewakuacji Polskiego

Kontyngentu Wojskowego z Afganistanu.

13. Nieprawdą jest, że Porozumienie wynika z podpisanej w lutym 2008 r. „Umowy między

Rządem RP a Rządem FR o wzajemnej ochronie informacji niejawnych”.

14. Świadomą dezinformacją są liczne publiczne wypowiedzi byłych Szefów SKW – gen.

bryg. Janusza Noska i gen. bryg. Piotra Pytla – przypisujące rządom RP w latach 2015–2023

daleko posuniętą uległość wobec wpływów rosyjskich, a nawet agenturalność na rzecz FR, przy

jednoczesnym pomniejszaniu znaczenia kontaktów i współpracy SKW–FSB z lat 2010–2014, tj.

z okresu, kiedy obaj kierowali SKW.

15. Osoby wymienione w rekomendacyjnej części „Wniosków” niniejszego raportu nie powinny

w przyszłości piastować stanowisk publicznych związanych z bezpieczeństwem RP.

II. ZOBOWIĄZANIA USTAWOWE KOMISJI

Zgodnie z art. 4 (ust. 1–2) Ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich

na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022, Komisja

zobowiązana jest do prowadzenia postępowania „mającego na celu wyjaśnianie działalności

osób będących w latach 2007–2022 funkcjonariuszami publicznymi lub członkami kadry kierowniczej

wyższego szczebla, które pod wpływem rosyjskim, działając na szkodę interesów

Rzeczypospolitej Polskiej:

1. podejmowały czynności urzędowe, w tym czynności materialno-techniczne, w szczególności

tworzyły i powielały nośniki informacji lub udostępniały ich treść osobom trzecim;

2. w imieniu organu władzy publicznej przygotowywały lub wydawały decyzje administracyjne

lub inne akty stosowania prawa, lub wpływały na treść tych decyzji lub tych aktów;

3. składały oświadczenia woli w imieniu organu władzy publicznej lub spółki, w szczególności

zawierały umowy z podmiotami trzecimi, lub w związku z zajmowanym stanowiskiem brały

udział w podejmowaniu decyzji o złożeniu oświadczenia woli, w tym w negocjacjach;

4. podejmowały decyzje o zatrudnieniu pracowników lub wyborze kontrahenta w ramach

organu władzy publicznej lub spółki;

5. dysponowały środkami publicznymi lub środkami spółki;

6. brały udział w procesie stanowienia prawa jako reprezentanci organów władzy publicznej

lub spółki;

7. brały udział w negocjacjach i zawarciu umowy międzynarodowej;

8. brały udział w przygotowaniu lub prezentacji stanowiska Rzeczypospolitej Polskiej na

forum międzynarodowym, w szczególności w ramach prac organizacji międzynarodowej, której

Rzeczpospolita Polska jest członkiem;

9. wpływały lub starały się wywrzeć wpływ na czynności, o których mowa w pkt 1–8”.

II. Zobowiązania ustawowe Komisji

Ponadto Komisja „bada również przypadki wpływów rosyjskich na działalność osób innych

niż wskazane w ust. 1, o ile w istotny sposób oddziaływały one na bezpieczeństwo wewnętrzne

lub godziły w interesy Rzeczypospolitej Polskiej w zakresie:

1. wpływu na środki masowego przekazu;

2. rozpowszechniania fałszywych informacji;

3. działalności stowarzyszeń lub fundacji;

4. działalności związków zawodowych, związków lub organizacji pracodawców;

5. funkcjonowania infrastruktury krytycznej;

6. funkcjonowania partii politycznych;

7. organizacji systemu opieki zdrowotnej, w szczególności zwalczania chorób zakaźnych;

8. ochrony granicy państwowej Rzeczypospolitej Polskiej”.

1. PODJĘTE ZADANIE

Jednym z celów Komisji, a zarazem jej ustawowym zadaniem jest działalność informacyjna

i prewencyjna (art. 7 ustawy). Komisja w szczególności przygotowuje i przedstawia raporty

zawierające wyniki badań Komisji oraz wnioski i rekomendacje w zakresie zapobiegania wpływom

rosyjskim i ich zwalczania. Działając pod presją czasu, Komisja (w obliczu niemożności

przedstawienia pełnego pierwszego raportu ze swej działalności, tj. raportu rocznego, o którym

mowa w art. 41 ustawy) postanowiła przedstawić jawny raport podsumowujący trzy pierwsze

miesiące pracy Komisji (8 września 2023 r. – 28 listopada 2023 r.).

Komisja postanowiła w pierwszej kolejności zbadać kwestię kontaktów i współpracy SKW

z FSB w latach 2010–2014 i roli, jaką w tej sprawie odegrali gen. bryg. Janusz Nosek, gen. bryg.

Piotr Pytel i płk Krzysztof Dusza. Przemawiały za tym szczególnie informacje ujawnione w przestrzeni

publicznej, w tym odtajnione dokumenty SKW (m.in. tekst Porozumienia SKW–FSB z 11

września 2013 r.), co „uprawdopodobniło, że wystąpiły wpływy rosyjskie” (art. 20 ust. 3)1. Dzięki

pracom Komisji ten stan wiedzy został rozszerzony o kwerendy przeprowadzone w zasobach

jawnych i niejawnych (zob. „Dostępne zasoby informacyjne”).

Raport niniejszy zawiera:

1. wyniki badań Komisji w zakresie uprawdopodobnionych wpływów rosyjskich, o których

mowa w art. 4 ust. 1 ustawy, na przykładzie studium przypadku dotyczącego kontaktów SKW

z FSB FR w latach 2010–2014;

2. charakterystykę Federalnej Służby Bezpieczeństwa jako narzędzia wpływu Federacji Rosyjskiej

(wywiad i kontrwywiad);

3. wstępne wnioski oraz rekomendacje dla organów władzy publicznej w zakresie zapobiegania

wpływom rosyjskim i ich zwalczania.

1 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie wybranych

aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu Wojskowego w latach 2007–2015

(materiały archiwalne sygn. SA 1916/3), zniesiono klauzulę tajności w dniu 8 VIII 2023 r., s. 35; ibidem, Porozumienie

pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji

Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu w obszarze kontrwywiadu wojskowego, Petersburg, 11 IX 2013 r., s. 4; Reset.

Zgoda, odc. 14, TVP, 2023, reż. S. Cenckiewicz, M. Rachoń.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

2. DOSTĘPNE ZASOBY INFORMACYJNE

Przygotowując niniejsze opracowanie, Komisja korzystała z następujących zasobów informacyjnych:

1. Archiwum Biura Bezpieczeństwa Narodowego (Departament Analiz Strategicznych: analizy,

korespondencja i notatki związane ze współpracą pomiędzy BBN a Radą Bezpieczeństwa

Federacji Rosyjskiej)2;

2. Archiwum Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (jawne akta Biura Kolegium do spraw Służb

Specjalnych: korespondencja kierownictwa MON z PRM, KPRM i marszałkiem Sejmu; korespondencja

kierownictwa MON z SKW; korespondencja koordynatora służb specjalnych z PRM,

KPRM, MON, ABW i SKW; interpelacje, korespondencja, zawiadomienia i wnioski posłów RP

kierowane do PRM, KPRM, MON, MSZ, ABW i SKW z lat 2011–2015)3;

3. Archiwum Kancelarii Tajnej Kancelarii Prezesa Rady Ministrów (materiały, raporty, notatki

i korespondencja kierowana przez AW, ABW, SWW i SKW do PRM i KPRM z lat 2007–2015)4;

4. Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych (jawne akta Departamentu Wschodniego,

Gabinetu MSZ, ministra spraw zagranicznych i Ambasady RP w Moskwie: notatki, wytyczne,

szyfrogramy, projekty pism i korespondencja z lat 2007–2015)5;

5. Archiwum Prokuratury Okręgowej w Warszawie – 8. Wydział do spraw Wojskowych (akta

jawne i niejawne śledztwa PO IV Ds. 147.2016 dotyczące współpracy SKW z FSB, „której cele

pozostają w sprzeczności z celami NATO”, m.in.: korespondencja, protokoły przesłuchań, materiały,

notatki, raporty i analizy SKW, ABW i AW z lat 2008–2023)6;

6. Archiwum Służby Kontrwywiadu Wojskowego (jawne i niejawne materiały i opracowania

pokontrolne pochodzące z audytu w SKW przeprowadzonego w 2016 r.; wyciągi z materiałów

operacyjnych, korespondencja, materiały sprawozdawcze, projekty pism, notatki i rozliczenia

Funduszu Operacyjnego z lat 2008–2017; dokumentacja fotograficzna)7;

7. Archiwum Wojskowego Biura Historycznego (jawne i niejawne akta Sztabu Generalnego

WP, Gabinetu MON, Departamentu Wojskowych Spraw Zagranicznych: notatki, wytyczne,

sprawozdania, korespondencja m.in. z SKW, SWW, ABW, KPRM, MSZ, Sejmem RP, Attachatem

Wojskowym przy Ambasadzie Federacji Rosyjskiej w Warszawie z lat 2007–2015)8;

8. Źródła otwarte, w tym dostępne zasoby rosyjskie (publikacje, akty normatywne regulujące

funkcjonowanie służb specjalnych, biogramy funkcjonariuszy FSB i GRU zaangażowanych we

współpracę z polskimi służbami specjalnymi, przedstawicielami władz RP i urzędów centralnych

RP, prasa, literatura przedmiotu). Analiza źródeł otwartych stanowiła uzupełnienie wiedzy uzyskanej

w wyniku kwerend archiwalnych9.

2 Materiały zebrane podczas kwerendy S. Cenckiewicza w pierwszym półroczu 2023 r. wykorzystane w niniejszym

raporcie.

3 Materiały zebrane podczas kwerendy S. Cenckiewicza w pierwszym półroczu 2023 r. i przekazane członkom Komisji.

4 Kwerendę w Kancelarii Tajnej KPRM na podstawie decyzji przewodniczącego Komisji prowadzili członkowie

Komisji oraz dwaj eksperci: płk M. Kozłowski i P. Woyciechowski.

5 Materiały zebrane podczas kwerendy S. Cenckiewicza i Ł. Cięgotury w latach 2022–2023.

6 W pierwszej fazie kwerendy materiały udostępnione zostały członkom Komisji w siedzibie prokuratury, a następnie

decyzją płk. Janusza Ochockiego – zastępcy ds. wojskowych Prokuratora Okręgowego w Warszawie, przesłane

zostały do Kancelarii Tajnej KPRM (wpłynęły w dniu 22 XI 2023 r.). Część materiałów jawnych pochodzących z akt

śledztwa PO IV Ds. 147.2016 zostało powielonych na potrzeby prac Komisji.

7 Kwerendę w archiwum SKW prowadzili: S. Cenckiewicz, Ł. Cięgotura, A. Kowalski, A. Puławski, M. Szymaniak,

A. Zybertowicz.

8 Kwerendę w archiwum WBH prowadzili: S. Cenckiewicz, Ł. Cięgotura, A. Kowalski, A. Puławski, A. Zybertowicz.

9 Szczegółowy wykaz wykorzystanych publikacji ujęty został w odnośnikach bibliograficznych.

II. Zobowiązania ustawowe Komisji

3. PROBLEM UDOSTĘPNIENIA MATERIAŁÓW NIEJAWNYCH

Artykuł 16 ust. 1 (a także ust. 2-6) Ustawy o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów

rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

daje Komisji bardzo szeroki dostęp do „wszystkich” materiałów: „Szef Agencji Bezpieczeństwa

Wewnętrznego, Szef Agencji Wywiadu, Szef Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Szef Służby

Wywiadu Wojskowego, Szef Centralnego Biura Antykorupcyjnego, Prokurator Generalny, prokuratorzy,

Prezes Najwyższej Izby Kontroli, Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego, Prezes Naczelnego

Sądu Administracyjnego, prezesi sądów powszechnych, sądów wojskowych oraz sądów

administracyjnych, organy administracji rządowej i samorządu terytorialnego, podległe im

jednostki organizacyjne, organy samorządów zawodowych, a także inne jednostki organizacyjne

i instytucje, na wniosek przewodniczącego Komisji, w terminie i w zakresie wskazanych we wniosku,

zapewniają przewodniczącemu Komisji oraz wyznaczonym przez niego członkom Komisji

dostęp do wszystkich – łącznie z materiałami archiwalnymi, zawierającymi informacje niejawne

oraz tajemnicę przedsiębiorstwa – materiałów akt postępowań przygotowawczych i sądowych,

informacji z działań operacyjnych, a także do innych dokumentów niezbędnych do wykonywania

zadań Komisji oraz zapewniają wszelką inną pomoc przy wykonywaniu tych zadań”.

Pomimo jednoznaczności powyższego przepisu Komisja napotkała na przeszkody w dostępie

do wnioskowanych materiałów ze strony ABW, AW i SKW. Natomiast niezależnie od powyższego,

w tak krótkim czasie funkcjonowania (8 września 2023 r. – 28 listopada 2023 r.) i z uwagi na

presję polityczno-medialną zmierzającą do zakończenia prac Komisji po 15 października 2023 r.,

Komisja nie była w stanie skutecznie przeprowadzić procesu zniesienia klauzul niejawności ze

wszystkich dokumentów, które miały zostać wykorzystane i upublicznione w niniejszym raporcie.

4. UPRAWNIENIA KOMISJI A SŁUŻBY SPECJALNE RP

Dopiero w bieżącym roku, na mocy ustawy z dnia 17 sierpnia 2023 r. o zmianie ustawy –

Kodeks karny oraz niektórych innych ustaw, podpisanej przez prezydenta Rzeczypospolitej

Polskiej 30 sierpnia 2023 r., nadano nowe brzmienie art. 130 Kodeksu karnego. Wśród nowych

zapisów znalazł się § 9 art. 130 Kk o następującej treści:

„Kto, biorąc udział w działalności obcego wywiadu albo działając na jego rzecz, prowadzi

dezinformację, polegającą na rozpowszechnianiu nieprawdziwych lub wprowadzających w błąd

informacji, mając na celu wywołanie poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej

Polskiej, państwa sojuszniczego lub organizacji międzynarodowej, której członkiem

jest Rzeczpospolita Polska, albo skłonienie organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej,

państwa sojuszniczego lub organizacji międzynarodowej, której członkiem jest Rzeczpospolita

Polska, do podjęcia lub zaniechania określonych czynności, podlega karze pozbawienia wolności

na czas nie krótszy od lat 8”.

Wprowadzenie przytoczonego przepisu do polskiego porządku prawnego to próba kodeksowego

ujęcia kwestii wpływu. Zaznaczamy, że ujęcie to zostało ograniczone w dwójnasób, tj.

taka forma wpływu podlega karze tylko wówczas, gdy zachodzą jednocześnie dwie przesłanki

– branie udziału w działalności obcego wywiadu albo działalność na jego rzecz (szpiegostwo)

i prowadzenie przy tym dezinformacji.

Wprowadzona nowelizacja kk we wskazanym wyżej zakresie stwarza warunki dla polskich tajnych

służb kontrwywiadowczych – zarówno Agencji Bezpieczeństwa Wewnętrznego, jak i Służby

Kontrwywiadu Wojskowego – do „rozpoznawania, zapobiegania i wykrywania” obcego wpływu,

ale tylko wtedy, gdy wywierany on jest w ramach szpiegostwa i poprzez działania dezinformacyjne.

Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Dlatego należy wskazać, że zgodnie z obowiązującym prawem nie leży w zakresie zadań

i obowiązków polskich specjalnych służb kontrwywiadowczych rozpoznawanie, zapobieganie

i wykrywanie obcego wpływu rozumianego tak szeroko, jak określono to w art. 4 ustawy z dnia

14 kwietnia 2023 r. o Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo

wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022.

Zadaniem Komisji jest badanie przypadków wpływu rosyjskiego, w zakresie opisanym w przytoczonym

wyżej art. 4. Komisja nie ma więc żadnych śledczych uprawnień, i to także różni jej

działalność od działalności polskiego kontrwywiadu.

Dodatkowo zgodnie z rozdziałem 5. ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. do zadań Komisji należy

„działalność informacyjna i prewencyjna”, co wyraźnie odróżnia misję Komisji od powinności

służb specjalnych RP. Żaden inny podmiot publiczny w RP nie ma powierzonych tego typu zadań

jak te wskazane w ustawie, na podstawie której działa Komisja. W odróżnieniu od służb Komisja

co do zasady działa w trybie jawnym. Tym samym Sejm RP powołując Komisję, wypełnił istotną

lukę w systemie bezpieczeństwa RP.

Podmioty, które realizują podobne zadania w systemie bezpieczeństwa narodowego, istnieją

w innych krajach o długiej tradycji funkcjonowania służb specjalnych w systemach demokratycznych,

np.: działająca we francuskim Zgromadzeniu Narodowym Komisja Śledcza ds. ingerencji

politycznej, gospodarczej i finansowej obcych podmiotów, w tym państw, organizacji i grup

interesów, dotyczącej wywarcia wpływu lub skorumpowania francuskich liderów politycznych

i opinii publicznej lub partii politycznych; działająca w brytyjskim parlamencie Komisja ds.

wywiadu i bezpieczeństwa.

III. TŁO POLITYCZNE WSPÓŁPRACY SKW Z FSB

Współpraca Służby Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) z Federalną Służbą Bezpieczeństwa

(FSB) rozwijała się w kontekście stosunków polsko-rosyjskich, kształtowanych przez rząd PO-

-PSL. Pogłębioną charakterystykę tła politycznego zawiera Aneks.

Przegląd stanu relacji polsko-rosyjskich w badanym okresie oraz wpływ polityki resetu

z Rosją, prowadzonej przez Polskę w latach 2007–2014, na stosunki z innymi państwami

regionu wskazują, że ogólna linia polityczna rządu RP w latach 2007–2014, przyjęta w zakresie

polityki wschodniej i atlantyckiej, tworzyła atmosferę sprzyjającą lekceważeniu zagrożeń

dla bezpieczeństwa Rzeczypospolitej, wynikających ze współpracy SKW–FSB. Jednocześnie

SKW, jako służba wyspecjalizowana, miała obowiązek dysponować realistyczną oceną sytuacji

międzynarodowej oraz natury polityki rosyjskiej i jej celów, ostrzegać w tym zakresie

decydentów politycznych i we własnych poczynaniach kierować się wynikającą z tej wiedzy

najwyższą ostrożnością w relacjach z Rosją i jej służbami. Jak pokażemy poniżej, obowiązku

tego nie dopełniła.

IV. Federalna Służba Bezpieczeństwa w świetle faktów

IV. FEDERALNA SŁUŻBA BEZPIECZEŃSTWA W ŚWIETLE FAKTÓW

Nawiązanie współpracy SKW z FSB oraz sposób jej prowadzenia wymaga opisu natury tej

rosyjskiej służby specjalnej. Należy rozpoznać stosowane przez FSB metody, rolę, jaką pełni, będąc

instrumentem rosyjskiej polityki zagranicznej, oraz kadry oddelegowane do realizacji zadań na

„kierunku polskim”.

1. CHARAKTERYSTYKA KLUCZOWYCH POSTACI FSB

KONTAKTUJĄCYCH SIĘ Z SKW

FSB skierowała do kontaktów z SKW doświadczonych oficerów sowieckich/rosyjskich służb

specjalnych, którzy już wcześniej realizowali zadania operacyjne przeciw Zachodowi, w tym

przeciw Polsce. Komisja zidentyfikowała kilkunastu oficerów FSB oddelegowanych do kontaktów

z SKW w latach 2010–2014, wśród których na bliższą uwagę zasługują:

1. Gen. płk Aleksandr Georgiewicz Bezwierhny (ur. 1950 r.) – dyrektor Departamentu Kontrwywiadu

Wojskowego/III Służby FSB w latach 2000–2015. W latach 1969–1971 służył w Armii

Sowieckiej. W latach 1971–1976 był słuchaczem Wyższej Szkoły KGB przy Radzie Ministrów

ZSRS na Wydziale Kontrwywiadu. Podstawy pracy operacyjnej opanował w Oddziale Specjalnym

KGB przy Radzie Ministrów ZSRS dla Moskiewskiego Okręgu Wojskowego. W latach

1980–1983 realizował zadania w Laosie, w latach 1989–1991 – zadania specjalne w Afganistanie,

w latach 1992–1994 – był szefem wywiadu i kontrwywiadu wojskowego Zachodniego Okręgu

Wojskowego, w latach 1996–2000 – zastępcą i pierwszym zastępcą dyrektora Departamentu

Spraw Wewnętrznych FSB Rosji, w latach 2000–2015 – szefem Departamentu Kontrwywiadu

Wojskowego FSB Federacji Rosyjskiej. W czasie pełnienia różnych funkcji w FSB „z narażeniem

życia” prowadził działania operacyjne w Republice Czeczenii, na Zakaukaziu, Bałkanach

i w Naddniestrzu.

Według Rady Społecznej Organizacji Weteranów Departamentu i Organów Kontrwywiadu

Wojskowego, gen. płk Bezwierhny to „niekwestionowany autorytet”, a jego „wysoki profesjonalizm

i umiejętność kierowania podwładnymi” pozwoliły mu osiągnąć „znaczące wyniki na

wszystkich kierunkach działań operacyjnych i oficjalnych”. „Pod jego przywództwem i osobistym

udziałem zdemaskowano kilkudziesięciu agentów CIA, SIS, BND i innych zagranicznych

służb wywiadowczych” (m.in. Siergieja Skripala i Walentina Szabaturowa), przeprowadzono

głośne postępowania antykorupcyjne, w tym w przedsiębiorstwach państwowych Oboronservis,

Slavyank, Voentelecom, które przyczyniły się do wzmocnienia potencjału bezpieczeństwa

i obronności Rosji.

W 2004 r. gen. płk Bezwierhny otrzymał stopień wojskowy generała pułkownika za szczególne

zasługi osobiste – o stopień wyższy niż jego stanowisko. Bezwierhny „jako niekwestionowany

przywódca i intelektualista, posiadał niezwykłą umiejętność dostrzegania przyszłego

dowódcy w prostym funkcjonariuszu. Prowadził przez życie i wyszkolił całą galaktykę oficerów,

którzy z powodzeniem pracują zarówno w FSB Rosji, jak i w innych krajowych służbach

specjalnych. Wiele wysiłku i czasu osobistego poświęcił pracy z weteranami, wskrzesił

z zapomnienia legendarny SMIERSZ i zadbał o to, aby bohaterska przeszłość kontrwywiadu

wojskowego inspirowała jego obecnych pracowników. Laureat Nagrody Rządu w dziedzinie

nauki i techniki”10.

10 100 лет ВКР. Глава 70. А.Г. Безверхний, http://vkr-veteran.com/Военная_Контрразведка/100_лет_ВКР._

Глава_70._А._Г._Безверхний_70 [dostęp: 26 XI 2023 r.].

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

2. Gen. płk Mikołaj Juriew, I zastępca dyrektora Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego/

III Służby FSB. Od 2015 r. pełni funkcję dyrektora tegoż departamentu. Jest absolwentem Wojskowego

Instytutu Wojsk Rakietowych w Rostowie11.

3. Płk Władimir Juzwik, oficjalny przedstawiciel FSB, radca Ambasady Federacji Rosyjskiej

w Warszawie w okresie 2010–2014. Obecnie Juzwik pełni funkcję radcy Ambasady Federacji

Rosyjskiej w Singapurze. W latach 2010–2014 odbył największą (co najmniej 76) liczbę spotkań

z przedstawicielami SKW ze wszystkich przedstawicieli FSB12.

4. Płk Siergiej Kumienko (ur. 1961 r.) – starszy doradca Grupy Konsultantów FSB. Komórka

ta jest kontynuacją struktury KGB o nazwie Grupa Konsultantów przy przewodniczącym KGB.

Składała się z kilkunastu zasłużonych generałów i pułkowników w stanie spoczynku, w większości

wywodzących się spośród byłych oficerów wywiadu zagranicznego oraz kontrwywiadu krajowego.

Pełnili oni funkcje analityczne w sprawach zlecanych przez przewodniczącego KGB w zakresie

wywiadu, kontrwywiadu oraz ochrony granic. Odrębne komórki analityczne działały w ramach

wywiadu zagranicznego, kontrwywiadu krajowego, zarządu ds. walki z dywersją ideologiczną,

obserwacji zewnętrznej i wywiadu sygnałowego. Według informacji z 2018 r., Kumienko pełnił

funkcję naczelnika ochrony bezpieczeństwa ekonomicznego Koncernu „Automatyka” [AO «Концерн

Автоматика»]. Jest to dawny Naukowo-Badawczy Instytut Łączności (inne nazwy – NII-2 i „Marfinskaja

szaraszka”) – więzienie specjalne nr 16 Ministerstwa Spraw Wewnętrznych ZSRS (w 1948 r.

przekształcone w więzienie specjalne nr 1 Ministerstwa Bezpieczeństwa Państwowego ZSRS) – zwany

także „obiektem nr 8”, powstały w latach 1947–1948. Organizacja zajmowała się tworzeniem sprzętu

dla wywiadu radiowego, rozwojem szyfratorów telefonicznych i analizą kryptograficzną rozmów

telefonicznych dla organów bezpieczeństwa państwa ZSRS. Do prac zaangażowani byli więźniowie.

Od 2022 r. podmiot funkcjonuje jako Koncern „Automatyka” i stanowi część korporacji Rostec.

To rosyjskie przedsiębiorstwo specjalizujące się w bezpieczeństwie informacji, rozwoju i produkcji

sprzętu technicznego i systemów komunikacji niejawnej, bezpiecznych systemów informatycznych

i telekomunikacyjnych, a także zautomatyzowanych systemów kontroli specjalnego przeznaczenia.

Wytwarza produkty zarówno dla organów rządowych i organów ścigania, jak i dla organizacji komercyjnych.

Koncern produkuje systemy szyfrowania analogowych i cyfrowych przepływów informacji,

urządzenia zabezpieczające rozmowy telefoniczne przeznaczone do budowy bezpiecznych systemów

opartych na telekomunikacji publicznej. „Automatyka” wykonuje również prace w obszarach zastosowań

kryptografii cywilnej: elektroniczny podpis cyfrowy, ochrona informacji fiskalnej, ochrona

dokumentów elektronicznych, kryptograficzna ochrona praw autorskich, identyfikacja i uwierzytelnianie

subskrybentów w systemie. W dniu 23 kwietnia 2018 r. Siergiej Kumienko wszedł do rady

dyrektorów Instytutu Elektronicznych Maszyn Sterujących im. I.S. Bruka w Moskwie. W 2010 r.

dekretem prezydenta Federacji Rosyjskiej w celu zachowania i rozwoju potencjału naukowego,

produkcyjnego i technologicznego przedsiębiorstw kompleksu wojskowo-przemysłowego w zakresie

automatyzacji sterowania i łączności w interesie zdolności obronnych, bezpieczeństwa i rozwoju

społeczno-gospodarczego państwa Instytut wszedł w skład otwartej spółki akcyjnej „Control Systems”,

która skupiała szereg strategicznych przedsiębiorstw badawczo-produkcyjnych w branży. Od

2018 r. Instytut Elektronicznych Maszyn Sterujących im. I.S. Bruka jest częścią wiodącego producenta

i dostawcy sprzętu oraz zintegrowanych rozwiązań cyfrowych do celów cywilnych, utworzonego

przez państwową korporację Rostec na bazie Koncernu „Automatyka”13.

11 Agentura.ru/profile/federalnaja-sluzhba-bezopasntosti-rossii-fsb/departament-voennoj-kontrrazwiedki-dvkr/

[dostęp: 26 XI 2023 r.].

12 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu…, s. 49.

13 https://disclosure.lprime.ru/Portal/GetDocument.aspx?emId=7736005096&docId=a502c8a0c5464550b9abfbfl0a34f557,

s.12–13 [dostęp: 27 XI 2023 r.].

IV. Federalna Służba Bezpieczeństwa w świetle faktów

5. Gen. mjr Jurij Szepielenko, zastępca dyrektora Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego/

III Służby FSB, w latach 2003–2005 naczelnik komórki kontrwywiadu wojskowego FSB w 27.

Gwardyjskiej Armii Rakietowej we Włodzimierzu14.

2. FSB „NASTĘPCZYNIĄ” KGB

Mimo faktu, że FSB jest następczynią KGB dziedziczącą jego modus operandi, kadry i reputację,

w dokumentach SKW zbadanych przez Komisję brak śladu rozpoznania struktur i sporządzenia

charakterystyk osobowych wyżej wskazanych funkcjonariuszy rosyjskich.

Komisja ustaliła, że na mocy Ustawy federalnej z 3 kwietnia 1995 r. N 40-FZ o Federalnej

Służbie Bezpieczeństwa organ ten ma prawo „wysyłać oficjalnych przedstawicieli [официальных

представителей] […] do obcych państw w porozumieniu ze służbami specjalnymi lub organami

ścigania tych państw w celu zwiększenia efektywności walki z przestępczością o charakterze

międzynarodowym”15.

Według oficjalnych danych opublikowanych przez FSB, służba ta utrzymuje oficjalne kontakty

z 217 agencjami wywiadowczymi i organami ścigania ze 109 krajów, w tym z 56 służbami

ochrony pogranicza w 48 krajach. W 49 krajach istnieją biura oficjalnych przedstawicieli FSB16.

Od 7 maja 2013 r. oprócz oficjalnych przedstawicieli FSB może także delegować za granicę

„doradców i specjalistów”17. Komisja przypomina, że kontakty z obcymi służbami specjalnymi,

czy sojuszniczymi, czy nieprzyjaznymi, powinny odbywać się w warunkach adekwatnych procedur

kontrwywiadowczych.

Aparat oficjalnych przedstawicieli FSB za granicą jest nadzorowany przez V Służbę FSB i podległy

jej Zarząd Współpracy Międzynarodowej (Управление международного сотрудничества),

który został utworzony w 2006 r. Do zadań zarządu należy utrzymywanie kontaktów z partnerami

zagranicznymi, a także koordynowanie współpracy międzynarodowej w ramach FSB18.

Zarząd Współpracy Międzynarodowej wchodzi w skład V Służby FSB (Służba Informacji

Operacyjnej i Stosunków Międzynarodowych), do 2004 r. znanej jako Departament Analiz, Prognoz

i Planowania Strategicznego FSB (JW 26047). Formalnie służba ta odpowiada za współpracę

międzynarodową polegającą na nawiązywaniu kontaktów z różnymi agencjami wywiadowczymi

i wymianie informacji wywiadowczych. W rzeczywistości V Służba FSB prowadzi działalność

wywiadowczą, zwłaszcza na terytorium tzw. bliskiej zagranicy19. Jurij Kaszlew, w latach 1990–1996

ambasador ZSRS/FR w Polsce, odpowiadając na pytania w warszawskim Domu Dziennikarza,

stwierdził, że „bliską zagranicę stanowi strefa żywotnych interesów Rosji”. To oznacza, że w rozumieniu

przywództwa Federacji Rosyjskiej pojęcie „bliskiej zagranicy” sięga poza formalne granice

byłego Związku Sowieckiego20.

14 rvsn.info/sservice/oo_ra 27.html [dostęp: 26 XI 2023 r.].

15 Федеральный закон от 03.04.95 N 40-ФЗ, „О федеральной службе безопасности” 13, c, Международное

сотрудничество, http://www.fsb.ru/fsb/international.htm [dostęp: 23 XI 2023 r.].

16 Ibidem.

17 Regulują to przepisy w Федеральный закон от 07.05.2013 г. № 97-ФЗ О внесении изменения в статью

13 Федерального закона „О федеральной службе безопасности”, http://static.kremlin.ru/media/acts/

files/0001201305080027.pdf [dostęp: 23 XI 2023 r.].

18 Управление международного сотрудничества, https://agentura.ru/profile/federalnaja-sluzhba-bezopasnostirossii-

fsb/upravlenie-mezhdunarodnogo-sotrudnichestva-nbsp/ [dostęp: 23 XI 2023 r.].

19 Беседа на допросе. Действительно ли арестован глава 5-й службы ФСБ, https://fsb.dossier.center/beseda/

[dostęp: 22 XI 2023 r.].

20 B. Nitschke, A. Pawłowski, Sąsiedztwo w ramach kategorii „bliska zagranica”, „Rocznik Lubuski” 1995, nr 21, s. 219.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Zgodnie z Ustawą o Federalnej Służbie Bezpieczeństwa jednym z głównych kierunków działania

organów FSB jest działalność wywiadowcza poza granicami Federacji Rosyjskiej (art. 8,11,12).

Ustawa stanowi, że działalność wywiadowcza jest prowadzona przez organy FSB w oparciu

o przepisy federalnej Ustawy o wywiadzie zagranicznym, przyjętej przez Dumę Państwową FR

w dniu 8 grudnia 1995 r., która obowiązuje także Służbę Wywiadu Zagranicznego FR i Główny

Zarząd (Wywiadowczy) Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych FR.

Federalna Ustawa o wywiadzie zagranicznym stanowi, że działalność wywiadowcza jest

prowadzona przez organy wywiadu zagranicznego FR poprzez: pozyskiwanie i przetwarzanie

informacji o rzeczywistych i potencjalnych możliwościach, działaniach, planach i zamierzeniach

obcych państw, organizacji i osób mających wpływ na żywotne interesy FR, zwanych informacjami

wywiadowczymi, oraz udzielanie wsparcia w realizacji działań podejmowanych przez państwo

w interesie zapewnienia bezpieczeństwa FR. Konieczność prowadzenia działań wywiadowczych

stwierdza w granicach swoich uprawnień prezydent FR i Zgromadzenie Federalne, uzasadniając

niemożność lub celowość zapewnienia bezpieczeństwa FR innymi środkami21.

Zakres działalności wywiadowczej ujęty w federalnej Ustawie o wywiadzie zagranicznym

jest zbieżny z definicją stosowaną przez KGB. Zawiera ją „Agenturalno-operacyjny słownik

wywiadowcy”. Według tego opracowania, wydanego jako materiał dydaktyczny, wykorzystywany

w procesie szkolenia funkcjonariuszy KGB, wywiad to „tajna działalność z wykorzystaniem

konspiracyjnych środków i metod, ukierunkowana na zdobywanie tajnych informacji o jawnym

lub ewentualnym przeciwniku i na osłabienie jego politycznego, ekonomicznego i wojskowego

potencjału. W terminologii operacyjnej wywiad jest definiowany zarówno w szerszym znaczeniu

– jako obejmujący działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą, jak i węższym znaczeniu –

jako praca wywiadowcza tylko przeciwko zagranicznym państwom”22.

Punkt 2. definicji działalności wywiadowczej, ujętej w federalnej Ustawie o wywiadzie zagranicznym,

dotyczy tzw. działań (środków) aktywnych, czyli „agenturalno-operacyjnych środków

wpływu na poszczególne sfery życia państw kapitalistycznych”. To „specjalne, ofensywne działania

o charakterze agenturalno-operacyjnym prowadzone w obszarze polityki, gospodarki, ideologii,

nauki i techniki, a także w celach wojskowych, wywiadowczych i kontrwywiadowczych, ukierunkowane

na osłabienie pozycji państw kapitalistycznych i wzmocnienie międzynarodowej

pozycji krajów należących do wspólnoty socjalistycznej oraz wszystkich postępowych sił na

całym świecie poprzez wywieranie wpływu na politykę zagraniczną i sytuację wewnętrzną państw

imperialistycznych”23.

FSB zajmuje się także ochroną kontrwywiadowczą rosyjskich placówek dyplomatycznych i rosyjskiej

diaspory za granicą. Innym ważnym zadaniem FSB jest współpraca z lokalnymi organami

21 Федеральный закон от 10 января 1996 г. N 5-ФЗ „О внешней разведке” (с изменениями и дополнениями),

http://svr.gov.ru/svr_today/doc02.htm [dostęp: 19 XI 2023 r.].

22 П.Н. Игнатов, А.И. Авдеев, Г.А. Брагин, Агентурно-оперативный словарь разведчика, Научно-издательский

отдел КГБ, Москва 1967, s. 101.

23 Первое главное управление КГБ СССР. Основные направления и объекты разведывательной работы

за границей. Учебное пособие КГБ, Москва 1970, s. 51–53, 54–77. Por. B.M. Владимиров, Ю.А. Бондаренко,

Политическая разведка с территории СССР. Учебное пособие КГБ, Москва 1989, s. 86. Ich wykorzystania

nie przerwano także w latach 90., po rozpadzie ZSRS, rozwiązaniu KGB i powołaniu odrębnej Służby Wywiadu

Zagranicznego. Potwierdził to pułkownik wywiadu Siergiej Trietjakow, który w 2002 r. przeszedł na stronę Amerykanów.

Według jego relacji Służbę A I Zarządu Głównego KGB przemianowano na Służbę MS (ros. мероприятия

содействия, tj. środki/przedsięwzięcia wsparcia) pomimo tego, że oficjalnie Służba Wywiadu Zagranicznego poinformowała

o jej likwidacji, o co zresztą Amerykanie zabiegali. Zob. P. Earley, Towarzysz J. Tajemnice szefa rosyjskiej

siatki szpiegowskiej w Stanach Zjednoczonych po zimnej wojnie, Poznań 2008, s. 184–185.

IV. Federalna Służba Bezpieczeństwa w świetle faktów

bezpieczeństwa. Analogicznie jak Służba Wywiadu Zagranicznego i GRU, FSB posiada własne sieci

agenturalne i rezydentury za granicą. Według źródła przywołanego przez Dossier Center24, które

pełniło służbę w KGB, współpraca pomiędzy FSB i SWZ stale się rozwija. FSB w coraz większym

stopniu wykorzystuje bardziej zaawansowaną infrastrukturę SWZ w celu organizowania coraz

szerszego zakresu operacji specjalnych: od podsłuchów po zabójstwa.

Dekretem prezydenta FR z 1999 r. utworzono w tym celu organy wywiadu zagranicznego

FSB Rosji, które tworzyło wiele jednostek terytorialnych (tzw. jednostek wywiadu terytorialnego

w ramach FSB) i wojskowych (jednostki wywiadu FSB w wojsku w byłych organach tzw. struktury

kontrwywiadu). Struktury wywiadowcze funkcjonują także w obwodzie kaliningradzkim.

Działalność wywiadowczą prowadził Zarząd Koordynacji Informacji Operacyjnych, wchodzący

w skład Departamentu Analiz, Prognoz i Planowania Strategicznego FSB. W 2004 r. zarząd ten

został przekształcony w Departament Informacji Operacyjnej funkcjonujący w ramach V Służby

FSB, a kierujący jego pracami Wiaczesław Uszakow otrzymał stanowisko zastępcy dyrektora FSB.

Od 2009 r. do marca 2022 r. na czele departamentu stał generał pułkownik Siergiej Biesieda, który

został zatrzymany w marcu 2022 r. w związku z nierzetelnymi informacjami wywiadowczymi

przekazywanymi rządowi Federacji Rosyjskiej odnośnie do nastrojów i morale panujących w społeczeństwie

ukraińskim tuż przed rozpoczęciem inwazji Rosji na Ukrainę. Zastępcą Biesiedy był

szef Departamentu Informacji Operacyjnej – Anatolij Boluch25.

Po upadku ZSRS i rozwiązaniu KGB Służba Wywiadu Zagranicznego zawarła porozumienia

ze służbami wywiadowczymi krajów Wspólnoty Niepodległych Państw. O to zabiegała także

FSB. Kluczem do rozszerzenia wpływów FSB na „bliską zagranicę” była „wspólna walka z terroryzmem”.

W 2000 r. utworzono Centrum Antyterrorystyczne Państw Członkowskich WNP,

które faktycznie przeszło pod wyłączną kontrolę FSB. Początkowo jednym z głównych zadań

Centrum było stworzenie wspólnej bazy danych wywiadowczych, jednak pomysł ten porzucono,

gdyż baza miała znajdować się w Moskwie, co nie odpowiadało innym krajom. Idea „współpracy

międzynarodowej w walce z terroryzmem” znacząco przyczyniła się do rozszerzenia wpływów

FSB. Istnieją liczne udokumentowane przypadki działalności wywiadowczej prowadzonej przez

Departament Informacji Operacyjnej (V Służba FSB) w krajach WNP, w postaci szpiegostwa

i operacji wpływu26. Dossier Center wskazuje, że do krajów tzw. bliskiej zagranicy znajdujących się

w zainteresowaniu FSB należą także: Łotwa, Litwa, Estonia, Armenia, Mołdawia, Serbia i Polska.

We wszystkich tych krajach Centrum odnotowało działalność FSB, opisując ją w opracowaniu

pt. „FSB za granicą”. Jako przykład aktywności FSB w Polsce Dossier Center podało przypadek

umowy o współpracy między SKW i FSB27.

24 Centrum Dossier to ośrodek dziennikarski utworzony przez przeciwnika Kremla, byłego szefa koncernu Jukos

i więźnia łagru Michaiła Chodorkowskiego. Raporty Centrum mają „umożliwić przyszłym rosyjskim sądom, a także

nierosyjskim organom ścigania, otwieranie spraw karnych przeciwko skorumpowanym przestępcom na Kremlu

i z nim związanym”. Centrum uruchomiono w listopadzie 2018 r. Na jego stronie internetowej znajduje się obszerny

interaktywny diagram wzajemnie powiązanych rosyjskich urzędników opisywanych jako „główni beneficjenci”

rosyjskiej korupcji.

25 Путин начал репрессии против 5-й службы ФСБ. Именно она накануне войны обеспечивала президента

России данными о политической ситуации в Украине, https://meduza.io/feature/2022/03/11/putin-nachal-repressii-

protiv-5-y-sluzhby-fsb-imenno-ona-nakanune-voyny-obespechivala-prezidenta-rossii-dannymi-o-politicheskoysituatsii-

v-ukraine [dostęp: 23 XI 2023 r.].

26 A. Солдатов, И. Бороган, Новое дворянство: Очерки истории ФСБ, Москва 2011, s. 215–233.

27 ФСБ за границей, https://fsb.dossier.center/abroad/ [dostęp: 23 XI 2023 r.]. W analizie Dossier Center

w miejscu, gdzie podawany jest przykład Polski jako miejsca aktywności FSB, czytelnik jest odsyłany do linku:

Экс-главу контрразведки Польши задержали из-за договора с ФСБ, https://rus.postimees.ee/4335709/eks-glavukontrrazvedki-

polshi-zaderzhali-iz-za-dogovora-s-fsb [dostęp: 23 XI 2023 r.].

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Rosji często zarzuca się, że wykorzystuje członkostwo w Interpolu do prześladowania własnych

obywateli z powodów politycznych (np. sprawa Achmieda Zakajewa). Choć oficjalne przedstawicielstwo

Interpolu w Rosji jest bezpośrednio powiązane z Ministerstwem Spraw Wewnętrznych,

z jego usług korzystają wszystkie służby, w tym FSB. Ponadto wywiad FSB zajmuje się „eksportem

terroryzmu” i likwidacją przeciwników, w tym Czeczenów28.

O innej nielegalnej działalności FSB za granicą związanej z diasporą czeczeńską mówi śledztwo

dziennikarza ZDF Egmonta R. Kocha. Rosja pod przykrywką uchodźców wysłała do Europy

mieszkańców Czeczenii z fałszywymi dokumentami, którzy stanowią część rosyjskiej sieci agenturalnej

za granicą. Celem operacji jest „wywarcie wpływu na sytuację polityczną w interesie

Kremla” – powiedział dziennikarzowi były wysoki rangą oficer FSB, przedstawiony jako „Igor”.

Według „Igora”, agenci mieli integrować się z diasporą muzułmańską w Niemczech, we Francji

i w Wielkiej Brytanii w celu monitorowania „krytyków reżimu i radykalnych islamistów”. E.

Koch podkreślił, że widział legitymację służbową „Igora” i posiada dowody na jego służbę w FSB.

Według dziennikarza Siergieja Kaniewa, były funkcjonariusz FSB „Igor” to były szef wydziału

antyterrorystycznego Zarządu FSB w obwodzie wołgogradzkim, pułkownik Piotr Samarski. Źródła

dziennikarza uznały informacje przedstawione w filmie za wiarygodne. Wołgogradzka FSB

jest jednostką niezależną i może prowadzić własną pracę wywiadowczą. Funkcjonariusze FSB

w Wołgogradzie i Astrachaniu mieli silną pozycję w czeczeńskiej diasporze29.

W wyniku reorganizacji FSB, która nastąpiła 22 maja 1997 r., powstał Departament Kontrwywiadu

FSB FR (Департамент контрразведки ФСБ РФ). Funkcjonował przez trzynaście miesięcy.

Po drugiej reorganizacji, przeprowadzonej 6 lipca 1998 r., ta jednostka formalnie nadal zachowała

swą dotychczasową nazwę, ale od tej pory można ją było stosować naprzemiennie z określeniem

„liczebnikowym” – 1. Departament FSB FR (Департамент контрразведки [1. Департамент]

ФСБ РФ). 11 lipca 2004 r., po ostatniej z reorganizacji, na jego miejsce wprowadzono 1. Służbę

FSB FR, także z zamiennym określeniem Służba Kontrwywiadu FSB FR (I Służba FSB [Cлужбa

контрразведки ФСБ РФ]). W tej formule organizacyjnej pion ogólny kontrwywiadu krajowego

istnieje do chwili obecnej30.

W skład istniejącego od lipca 1998 r. Departamentu Kontrwywiadu FSB FR wchodził Zarząd

Operacji Kontrwywiadowczych (Управление контрразведывательных операций), przemianowany

w dniu 11 lipca 2004 r. na Departament Operacji Kontrwywiadowczych (Департамент

контрразведывательных операций)31. Jednostka ta zajmuje się prowadzeniem ofensywnej

działalności kontrwywiadowczej, która polega na wykorzystaniu manipulacyjnych metod pracy

operacyjnej oraz penetracji obcych służb specjalnych – głównie wrogich (przez np. odwracanie

agentów czy też prowadzenie różnorodnych kombinacji i gier operacyjnych oraz operacji specjalnych).

Celem takich działań jest przejmowanie inicjatywy. Oznacza to, że kontrwywiad ofensywny

cały czas poszukuje możliwości atakowania służb specjalnych przeciwnika w celu prowadzenia

skutecznej obrony systemu bezpieczeństwa własnego państwa32.

Departament Operacji Kontrwywiadowczych odpowiada za inwigilację cudzoziemców przebywających

na terytorium Federacji Rosyjskiej, prowadzi działania przeciwko zagranicznym

agencjom wywiadowczym, turystom, dziennikarzom i pracownikom ambasad. Nadzoruje MSZ

28 ФСБ за границей, https://fsb.dossier.center/abroad/ [dostęp: 15 XI 2023 r.].

29 Ibidem.

30 M. Minkina, L. Pawlikowicz, Ewolucja strukturalno-kadrowa aparatu centralnego pionu ogólnego kontrwywiadu

krajowego Federacji Rosyjskiej w latach 1991–2016, „Studia Politologiczne” 2017, nr 43, s. 199.

31 Ibidem, s. 200.

32 Na temat kontrwywiadu ofensywnego zob. B. Piasecki, Kontrwywiad. Atak i obrona, Łomianki 2021.

IV. Federalna Służba Bezpieczeństwa w świetle faktów

Rosji i inne zagraniczne organizacje gospodarcze. Funkcjonariusze Departamentu są oddelegowani

do większości departamentów MSZ i aparatu centralnego Federalnej Agencji ds. WNP, Rodaków

Mieszkających za Granicą i Międzynarodowej Współpracy Humanitarnej33.

Komisja zwraca uwagę, że nawet analiza materiałów powszechnie dostępnych uniemożliwia

przyjęcie tezy, że SKW mogła być nieświadoma ofensywnej natury, celów i metod działania FSB34.

3. DEPARTAMENT KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO FSB

Departament Kontrwywiadu Wojskowego FSB (JW 70850), znany też jako III Departament

lub Zarząd Kontrwywiadu Wojskowego FSB35, znajduje się pod adresem Łubianka 12, 107031

Moskwa. Od 2015 r. funkcję dyrektora zarządu pełni generał pułkownik Mikołaj Juriew, który

wchodził w skład delegacji FSB na rozmowy z SKW w dniach 30 sierpnia – 1 września 2011 r.

w Warszawie. Zarząd Kontrwywiadu Wojskowego FSB jest spadkobiercą Głównego Zarządu

Kontrwywiadu „SMIERSZ” Ludowego Komisariatu Obrony. Siergiej Smirnow, były I zastępca

dyrektora FSB Rosji, podkreśla, że „chwalebne tradycje Smiersza, doświadczenie żołnierzy pierwszej

linii, są starannie zachowywane i wzmacniane przez krajowych oficerów kontrwywiadu wojskowego”

36. Od 1995 r. kontrwywiad wojskowy jest częścią jednego, scentralizowanego systemu

służb specjalnych FR i podlega bezpośrednio kierownictwu FSB37.

W 2000 r., po wyborze W. Putina na prezydenta, znacznie rozszerzono możliwości kontrwywiadu

wojskowego. 7 lutego 2000 r. Putin podpisał nowy „Dekret o zarządach (wydziałach) FSB

33 C. Канев, Поймать и обменять. Как ФСБ охотится за иностранцами, https://theins.ru/politika/260181

[dostęp: 10 XI 2023 r.].

34 Informacje dotyczące metod pracy Departamentu Operacji Kontrwywiadowczych zawiera artykuł pt. Inside

the Secretive Russian Security Force That Targets Americans z „The Wall Street Journal” (7 VII 2023 r.), który powstał

w oparciu o rozmowy z wyższymi rangą dyplomatami i urzędnikami ds. bezpieczeństwa w Europie i USA, Amerykanami

przetrzymywanymi wcześniej w Rosji i ich rodzinami oraz niezależnymi rosyjskimi dziennikarzami i analitykami

ds. bezpieczeństwa, którzy zbiegli z kraju. Zob. S. Ingber, Exclusive: Ex-Russian spy describes secretive unit

targeting Americans, https://scrippsnews.com/stories/exclusive-ex-russian-spy-de-scribes-secretive-unit-targetingamericans/

[dostęp: 27 XI 2023 r.].

35 W niektórych otwartych źródłach Departament Kontrwywiadu Wojskowego podawany jest jako część Służby I FSB.

36 A. Бондаренко, H. Ефимов, Военная контрразведка: от Смерша до контртеррористических операций,

Москва 2010.

37 Literatura dotycząca służb rosyjskich po rozpadzie ZSRS jest ogromna. Do najważniejszych opracowań należą:

M.J. Waller, Soviet Empire: The KGB in Russia Today, Boulder 1994; A. Knight, Spies Without Cloaks: The KGB’s

Successors, Princeton 1996 (wyd. polskie: Szpiedzy bez maski. Spadkobiercy KGB, Warszawa 2001); A. Grajewski,

Tarcza i miecz Rosyjskie służby specjalne 1991–1998, Warszawa 1998; G. Bennett, The Federal Security Service of the

Russian Federation, Shrivenham March 2000; Idem, Vladimir Putin & Russia’s Special Services, Shrivenham August

2002; А. Яровой, Прощай, КГБ, Москва 2001; A. Колпакиди, M. Серяков, Щит и меч. Руководители органов

государственной безопасности Московской Руси, Российской империи, Советского Союза и российской

Федерации, Москва-Санкт-Петербург 2002; А. Литвиненко, Ю. Фельштинский, ФСБ взрывает Россию, New

York 2002; R.D’A. Henderson, Brasseys International Intelligence Yearbook (2003 Edition), New York 2003; А.И.

Колпакиди, Энциклопедия секретных служб России, Москва 2004; A. Север, ФСБ, Москва 2010; A. Soldatov, I.

Borogan, The New Nobility: The Restoration of Russia’s Security State and the Enduring Legacy of the KGB, New York

2010 (wyd. polskie: KGB/FSB. Władcy Rosji, Warszawa 2015); E. Lucas, Deception: The Untold Story of East-West

Espionage Today, New York 2012 (wyd. polskie: Podstęp. O szpiegach, kłamstwach i o tym, jak Rosja kiwa Zachód,

Warszawa 2014). Istotne informacje (głównie na temat FSB) zamieszczane są też na portalu internetowym Agentura.

ru (https://agentura.ru/). Z kolei w opracowaniach poświęconych funkcjonowaniu pionów kontrwywiadu krajowego

(cywilnego) oraz kontrwywiadu wojskowego nader pobieżnie potraktowano okres po 1991 r. Zob. В. Абрамов,

Контрразведка. Щит и меч против Абвера и ЦРУ, Москва 2006; A. Бондаренко, Военная контрразведка

1918–2010. История советской и российской военной контрразведки, Москва 2011; M. Minkina, L. Pawlikowicz,

op. cit., s. 194–222.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

w Siłach Zbrojnych Federacji Rosyjskiej, innych wojskach, formacjach wojskowych i organach

(organach bezpieczeństwa w wojskach)”, który rozszerzył funkcje kontrwywiadu wojskowego i dał

mu uprawnienia do walki z przestępczością zorganizowaną. Na mocy dekretu Putina funkcjonariuszom

FSB, przydzielonym do formacji wojskowych, nadano nowe uprawnienia, dotyczące

identyfikowania potencjalnych zagrożeń dla reżimu, walki z nielegalnymi formacjami zbrojnymi,

grupami przestępczymi i stowarzyszeniami publicznymi, które stawiają sobie za cel dokonanie

siłowej zmiany porządku konstytucyjnego FR, siłowego przejęcia lub takiegoż utrzymania władzy38.

Według tego dekretu do zadań Departamentu Kontrwywiadu FSB należy m.in:

1. identyfikacja, zapobieganie i tłumienie wywiadowczej i innej działalności służb specjalnych

i organizacji obcych państw, a także osób fizycznych, mających na celu wyrządzenie szkody dla

bezpieczeństwa FR, Sił Zbrojnych FR, innych żołnierzy, formacji i organów wojskowych oraz

penetracja służb specjalnych i organizacji obcych państw;

2. pozyskiwanie informacji wywiadowczych o zagrożeniach dla bezpieczeństwa FR, Sił Zbrojnych

FR, innych rodzajów wojsk, formacji i organów wojskowych;

3. identyfikacja, zapobieganie i tłumienie działań terrorystycznych i dywersyjnych skierowanych

przeciwko Siłom Zbrojnym FR, innym oddziałom, formacjom i organom wojskowym;

4. identyfikacja, zapobieganie i zwalczanie przestępstw sklasyfikowanych przez ustawodawstwo

federalne jako podlegające jurysdykcji FSB;

5. zapobieganie nieuprawnionym działaniom z użyciem broni masowego rażenia;

6. zapewnienie ochrony informacji stanowiących tajemnicę państwową w Siłach Zbrojnych

FR, innych rodzajach wojsk, formacjach i organach wojskowych;

7. organizacja i realizacja w Siłach Zbrojnych FR, innych oddziałach, formacjach wojskowych

i organach we współpracy z innymi organami rządowymi walki z przestępczością zorganizowaną,

korupcją, przemytem, nielegalnym obrotem bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi i substancjami

toksycznymi, środkami odurzającymi oraz substancjami psychotropowymi, specjalnymi

środkami technicznymi przeznaczonymi do tajnego uzyskiwania informacji od nielegalnych grup

zbrojnych, grup przestępczych, osób fizycznych i stowarzyszeń społecznych, których celem jest

brutalna zmiana ustroju konstytucyjnego FR, przymusowe przejęcie lub przymusowe utrzymanie

władzy;

8. udział w przekazywaniu prezydentowi FR, premierowi rządu FR oraz, na ich polecenie,

organom rządu federalnego i organom rządowym podmiotów FR informacji o zagrożeniach

bezpieczeństwa FR, Sił Zbrojnych FR, innych oddziałów, formacji i organów wojskowych;

9. udział w operacyjnej (kontrwywiadowczej) ochronie granicy państwowej FR39.

Kontrwywiad wojskowy FSB pod pretekstem „walki z terroryzmem, przestępczością zorganizowaną”

itp. prowadzi działania represyjne wobec przeciwników reżimu, które scharakteryzowali

m.in. rosyjscy dziennikarze Andriej Sołdatow i Irina Borogan40.

38 A. Солдатов, И. Бороган, Новое дворянство: Очерки истории ФСБ, Москва 2011, s. 28–29.

39 Указ Президента РФ от 7 февраля 2000 г. N 318 „Об утверждении Положения об управлениях (отделах)

Федеральной службы безопасности Российской Федерации в Вооруженных Силах Российской Федерации, других

войсках, воинских формированиях и органах (органах безопасности в войсках)”.

40 Andriej Sołdatow (ur. 4 X 1975 r. w Moskwie) to rosyjski dziennikarz śledczy i ekspert do spraw rosyjskich

organów bezpieczeństwa. Wraz z dziennikarką Mną Borogan jest współzałożycielem i redaktorem serwisu Agentura.

Ru. 6 VI 2022 r. MSW Rosji umieściło A. Sołdatowa na liście osób poszukiwanych. Sołdatow napisał na swoich portalach

społecznościowych, że 17 marca wszczęto przeciwko niemu sprawę karną, a wszystkie jego konta w rosyjskich

bankach zostały zajęte. MSW FR nie precyzuje, na podstawie jakiego artykułu dziennikarz jest poszukiwany. Sołdatow

IV. Federalna Służba Bezpieczeństwa w świetle faktów

Dekret z 7 lutego 2000 r. zawiera również zapis, którego znaczenie dla działalności wywiadowczej/

kontrwywiadowczej Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB wspomniany już S.

Smirnow wyjaśnia w sposób następujący; „Pragnę wyjaśnić, że zgodnie z Dekretem Prezydenta

z dnia 7 lutego 2000 r. […] Zarząd Kontrwywiadu Wojskowego ma prawo utrzymywać, na podstawie

umów międzynarodowych Federacji Rosyjskiej, kontakty ze służbami wywiadowczymi

obcych państw, z którymi współpraca prowadzona jest na polu wojskowym lub na terytorium

których rozmieszczone są związki, formacje i jednostki wojskowe Sił Zbrojnych FR […]. Nawiązując

i utrzymując kontakty z partnerami zagranicznymi, koncentrujemy się przede wszystkim

na długoterminowych planach Ministerstwa Obrony Rosji, które odzwierciedlają najważniejsze

zagraniczne priorytety gospodarcze i wojskowo-polityczne Federacji Rosyjskiej w zakresie rozwoju

stosunków z siłami zbrojnymi obcych państw”41.

Rekomendacje doświadczonych oficerów służb specjalnych państw członkowskich NATO,

zwłaszcza amerykańskich, odnośnie do zawierania umów dotyczących współpracy wywiadowczej/

kontrwywiadowczej z rosyjskimi organami bezpieczeństwa, są negatywne.

Michael Sulick, oficer amerykańskiego wywiadu, który w latach 2007–2010 pełnił funkcję

dyrektora Departamentu Operacyjnego CIA, realizując zadania m.in. w Rosji i w Polsce, podkreśla,

że od czasów II wojny światowej Rosjanie wykorzystują m.in. relacje z wywiadem zagranicznym

do ustalania zakresu wiedzy wywiadowczej swojego partnera oraz do przekazywania propagandy

i informacji, prawdziwych lub fałszywych, służących realizacji celów polityki zagranicznej Kremla.

Rosjanie kontynuowali tę tradycję po odnowieniu kontaktów wywiadowczych z Zachodem po

zakończeniu zimnej wojny. Podczas konfliktu na Bałkanach w latach 90. Rosjanie przekazali

zmanipulowane dane wywiadowcze, podkreślające okrucieństwa Bośniaków i Chorwatów wobec

sojuszniczej względem Rosji Serbii. Tworzyli przy tym wrażenie, że mają niewiele informacji na

temat serbskich sprawców masakry tysięcy muzułmańskich Bośniaków w Srebrenicy. W podobnym

duchu, gdy ponad 10 lat temu stosunki Rosji z byłą sowiecką republiką Gruzją uległy pogorszeniu,

wywiad Putina przekazał informacje o czeczeńskich terrorystach w Gruzji przeprowadzających

ataki na rosyjskiej ziemi. W rzeczywistości graniczący z Czeczenią region Wąwozu Pankisi

w Gruzji był rajem dla terrorystów, ale rosyjskie doniesienia wskazywały na gruzińskich polityków,

którzy ostro krytykowali agresję reżimu Putina. Ta taktyka wyolbrzymiania informacji

w celu zdyskredytowania przeciwników politycznych jest doskonałą ilustracją stosowania przez

Rosję tzw. wymiany danych wywiadowczych42, która także była częścią Porozumienia SKW–FSB.

Podobnie współpracę służb zachodnich z Rosjanami ocenia Stephen L. Hall, który odszedł

z CIA w 2015 r., po 30 latach prowadzenia operacji wywiadowczych i zarządzania nimi w Eurazji

i Ameryce Łacińskiej, w krajach byłego Związku Sowieckiego i byłego Układu Warszawskiego.

Według niego, rosyjskie służby wywiadowcze działają w oparciu o zestaw założeń, dotyczących

zarówno ogólnej wymiany informacji wywiadowczych, jak i dzielenia się raportowaniem o zagrożeniach.

FSB i Służba Wywiadu Zagranicznego (SWZ), a także rosyjskie MSW i inne organy ścigania

FR uważają zachodnie podejście do wymiany informacji wywiadowczych za naiwne. Służby

rosyjskie traktują informację jako czynnik składowy siły. Wszystko, łącznie z udostępnianiem

powiedział „The Washington Post”, że został oskarżony o rozpowszechnianie „fałszywych wiadomości” dotyczących

armii rosyjskiej, ale prawdziwym powodem były jego doniesienia na temat błędnych danych wywiadowczych, które

doprowadziły do rosyjskiej inwazji na Ukrainę.

41 A. Бондаренко, H. Ефимов, Военная контрразведка: от Смерша до контртеррористических операций,

Москва 2010.

42 M. Sulick, Russia’s Checkered History of Intelligence Sharing with the U.S., https://www.thecipherbrief.com/

column_article/russias-checkered-history-of-intelligence-sharing-with-the-u-s [dostęp: 25 XI 2023 r.].

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

informacji wywiadowczych o terroryzmie lub innego rodzaju raportowaniem o zagrożeniach,

stanowi część znacznie szerszego, strategicznego podejścia Rosji do stosunków ze Stanami

Zjednoczonymi i Zachodem. W systemie rosyjskim oczywiście nie ma żadnej ceny politycznej

do zapłacenia za manipulowanie danymi wywiadowczymi podczas udostępniania ich służbom

zagranicznym. Przed przystąpieniem do wymiany wywiadowczej z Rosją warto przypomnieć, że

głównym celem wizerunkowym Rosji jest potwierdzenie swego statusu supermocarstwa i równorzędnego

konkurenta Stanów Zjednoczonych. Rosja, gdy tylko może, robi to kosztem USA (poza

uwagami Halla dodajmy, że zasada przerzucania kosztów na „partnerów” zagranicznych służb

rosyjskich dotyczy także Polski). Osiągnięcie przez Rosję wyżej wskazanego celu jest ułatwiane

przez stosowanie porozumień o wymianie informacji wywiadowczych. Podczas gdy Putin i inne

ważne osobistości rosyjskie często narzekają, że Zachód „stosuje taktykę zimnej wojny” lub „ma

nadzieję rozpalić nową zimną wojnę”, przynajmniej w obszarze wywiadu, to Kreml nadal działa

w sposób charakterystyczny dla gry o sumie zerowej: porażka Stanów Zjednoczonych lub Europy

jest zwycięstwem Rosji i odwrotnie. Istnieje również obawa, niebezpodstawna, że Rosjanie mogą

przekazać informacje wywiadowcze uzyskane od USA i Zachodu innym rządom (na przykład

Iranowi). Jest to jeden z powodów, dla których służby amerykańskie niechętnie angażują się

w tego typu wymianę informacji wywiadowczych.

Hall wskazuje, że dzielenie się z Rosją wiedzą służb specjalnych jest niewłaściwe. Zawsze istnieje

przy tym zagrożenie, że rząd, z którym decydujemy się dzielić wrażliwymi informacjami,

nadużyje udostępnianych mu przez nas danych dla uderzenia w nasze interesy43.

Komisja podkreśla, że w wypadku Rosji jest pewne, że wykorzysta ona udostępnione przez

stronę polską dane wywiadowcze nie tylko do identyfikacji naszych źródeł i metod, lecz także, co

jest bardziej niebezpieczne, do realizacji własnych celów strategicznych sprzecznych z naszymi44.

Zdaniem Komisji, SKW podejmując i prowadząc współpracę z FSB w latach 2010–2014, czyniła

to w sposób wskazujący na zignorowanie zagrożeń wynikających z wyżej opisanych przesłanek.

V. PRZEBIEG KONTAKTÓW SKW–FSB NA OSI CZASU 2008–2014

– KALENDARIUM, ANALIZA, WNIOSKI

W sprawie dokumentowania kontaktów z przedstawicielami obcych służb obowiązywał

w SKW wypracowany przez lata standard45. Normą było, że z każdego spotkania była sporządzana

notatka, w której znajdowały się stałe elementy (kto, z kim, gdzie, w jakim celu się spotkał, jakie

informacje były przekazane i odebrane, jak przebiegała rozmowa).

W przypadku opisanych poniżej kontaktów z FSB standard ten został wielokrotnie niezastosowany.

43 S.L. Hall, Intelligence Sharing With Russia: A Practitioner’s Perspective, https://carnegieendowment.org/files/2-

14-17_Stephen_Hall_Intelligence_Sharing.pdf [dostęp: 16 X 2023 r.].

44 Tezę tę potwierdzają doświadczenia amerykańskie. Przykładowo patrz: A. Soldatov, Both Sides Dropped the

Ball on Tsarnaev, https://www.themoscowtimes.com/2013/04/22/both-sides-dropped-the-ball-on-tsarnaev-a23549

[dostęp: 15 X 2023 r.].

45 Archiwum Prokuratury Okręgowej w Warszawie – 8. Wydział do spraw Wojskowych [dalej: APOW], sygn. PO

IV Ds. 147.2016, Odpis protokołu przesłuchania świadka [dane świadka zostały zanonimizowane], 6 VII 2017 r.,

t. III, k. 592B.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

13 listopada 2008 r. – pierwszy kontakt z przedstawicielem rosyjskich służb specjalnych, jak

wynika z wywiadu z gen. bryg. Januszem Noskiem46, miał miejsce w czasie realizacji sprawy Karasajew/

Peresunko w listopadzie 2008 r. (w dniu 13 listopada 2008 r. MSZ RP przekazało stronie

rosyjskiej oficjalny nakaz bezzwłocznego opuszczenia terytorium Polski przez obu oficerów GRU).

Aleksiej Karasajew, z-ca attaché wojskowego, morskiego i lotniczego Ambasady FR w Warszawie,

oraz Siergiej Peresunko, pełniący także funkcję z-cy attaché, prowadzili na terenie RP działania

o charakterze wywiadowczym, poprzez podejmowanie prób dotarcia do informacji niejawnych

mających istotne znaczenie dla bezpieczeństwa i obronności RP. Obaj oficerowie GRU zostali

poproszeni o opuszczenie Polski, co nastąpiło w listopadzie 2008 r.47. Drugi kontakt z przedstawicielem

GRU, który także był związany ze sprawą Karasajew/Peresunko, nastąpił rok później,

najprawdopodobniej w lipcu 2009 r. W obu przypadkach była to rozmowa z attaché obrony48,

który był akredytowany w Warszawie w przedstawicielstwie dyplomatycznym Federacji Rosyjskiej.

10 kwietnia 2010 r. – funkcjonariusz SKW poleciał do Smoleńska wraz z pierwszą grupą

specjalistów, którzy mieli w trybie pilnym zająć się zabezpieczeniem polskich interesów narodowych.

Nie zastosowano żadnej formy ochrony tożsamości oraz nie ukryto miejsca pracy/służby

(korzystał z prywatnego paszportu, a na liście pasażerów przy jego nazwisku znalazła się nazwa

instytucji – SKW). Był to dla FSB pierwszy sygnał, że polskie służby specjalne będą wysyłać swoich

funkcjonariuszy razem z delegacjami pracowników Państwowej Komisji Badania Wypadków

Lotniczych, bez uprzedniego zgłoszenia ich pobytu. Był to także sygnał o braku profesjonalizmu,

gdyż namierzenie polskiego oficera było bardzo proste49.

Od 21 kwietnia do lipca 2010 r. – w Moskwie przebywało czterech (następnie trzech) funkcjonariuszy

SKW oddelegowanych do zabezpieczenia prac PKBWL50. Wszyscy Polacy pracujący

przy wyjaśnieniu katastrofy samolotu Tu-154M poddani byli silnej presji ze strony służb rosyjskich

w postaci różnorodnej inwigilacji (przeszukanie rzeczy osobistych, fotografowanie, przeszukanie

pokoi hotelowych, podsłuch, obserwacja jawna i niejawna)51. Rozwiązanie problemu zasugerował

gen. bryg. Januszowi Noskowi w rozmowie minister Jacek Cichocki, sugerując „oficjalną

notyfikację” obecności funkcjonariuszy SKW w Moskwie52. Generał Nosek wydał polecenie

nawiązania kontaktu z FSB poprzez łącznika tej służby w Warszawie płk. Jurija Griszina. Na

46 R. Zieliński, Ścigani. Jak „dobra zmiana” niszczyła polskie służby specjalne, Kraków 2020, s. 30–31.

47 Obaj oficerowie GRU prowadzili m.in. rozpoznanie planów mobilizacyjnych, infrastruktury planowanej instalacji

elementów amerykańskiej tarczy antyrakietowej w Polsce i kadry kierowniczej Wojska Polskiego. Nawiązywali

kontakty z oficerami WP (m.in. z Departamentu Wojskowych Spraw Zagranicznych MON), których traktowali jako

osobowe źródła informacji. Zob. WBH, 4016/2021/20, Informacja płk. J. Noska dotycząca dyplomatów Federacji

Rosyjskiej, Warszawa 20 XI 2008, k. 193–195.

48 Zazwyczaj rosyjski attachat obrony jest obsadzany przez kadrowych oficerów z wywiadu wojskowego Sił

Zbrojnych FR (GRU).

49 Załącznik nr 39: „Okoliczności Tragedii Smoleńskiej w materiałach Służby Kontrwywiadu Wojskowego” do

Raportu z badania zdarzenia lotniczego Tu-154M 101 z 10 IV 2010 r. nad lotniskiem Smoleńsk-Siewiernyj na terytorium

Federacji Rosyjskiej, Warszawa 10 VIII 2021 r., s. 39.

50 CAW-WBH, Teczka Grupy Operacyjnej Sztabu Kryzysowego MON, Robocza lista pasażerów na przelot samolotem

CASA C-295 M w dniu 21 kwietnia 2010 r. na trasie Warszawa-Moskwa, t. 2, k. 59.

51 Załącznik nr 33: „Działania służb specjalnych po 10.04.2010 r.” do Raportu z badania zdarzenia lotniczego…, s. 6.

52 R. Zieliński, op. cit., s. 87. Funkcjonariusze zostali wyposażeni w paszporty dyplomatyczne, co, wbrew obiegowej

opinii, nie daje żadnej formy ochrony prawnej. W myśl konwencji wiedeńskiej o stosunkach dyplomatycznych z 18 IV

1961 r. tylko osoby korzystające ze statusu dyplomatycznego (tj. członkowie misji dyplomatycznej, przedstawiciele

dyplomatyczni), akredytowane w danym państwie, są objęte tzw. immunitetem dyplomatycznym.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

jednym z pierwszych spotkań Griszin dostarczył numer telefonu i nazwisko oficera FSB, z którym

funkcjonariusze SKW mieli nawiązać kontakt w Moskwie.

8 maja 2010 r. – pierwsze spotkanie gen. Stanisława Kozieja z gen. Nikołajem Patruszewem –

sekretarzem Rady Bezpieczeństwa FR, byłym dyrektorem FSB (1999–2008), w Moskwie. Ustalenie

wstępnych zasad dialogu prezydenckiego na temat bezpieczeństwa (w następujących obszarach:

relacje NATO–Rosja, Unia Europejska–Rosja i Polska–Rosja)53.

16 czerwca 2010 r. – na polecenie Szefa SKW odbyło się pierwsze spotkanie z przedstawicielem

FSB poza siedzibą SKW w Warszawie. Pułkownik J. Griszyn przekazał dane kontaktowe oficera

FSB wyznaczonego do kontaktu z oficerami SKW przebywającymi w Moskwie. Powiedział także,

że kilkakrotnie próbował nawiązać kontakt z SKW poprzez ABW, ale mu się nie udało. Mówił

o wzajemnych korzyściach ze współpracy, powołując się na wcześniejszą współpracę z Wojskowymi

Służbami Informacyjnymi54.

17 czerwca 2010 r. – odbyło się kolejne spotkanie poza siedzibą SKW w Warszawie. Pułkownik

Griszin przyniósł projekt umowy pomiędzy WSI i FSB i na kanwie tego dokumentu omówiono

również wstępny zarys projektu współpracy w zakresie przeciwdziałania przestępczości zorganizowanej.

FSB była także zainteresowana wymianą informacji o organizacjach terrorystycznych

z terytorium Federacji Rosyjskiej55 (z dalszych kontaktów wiemy, że chodziło o „terrorystów”

czeczeńskich, którzy przynajmniej czasowo przebywali w RP).

23 czerwca 2010 r. – odbyło się kolejne spotkanie w Warszawie poza siedzibą SKW. Jurij Griszin

próbował uzyskać informacje o okolicznościach pozyskania wiedzy o niezgodnej ze statusem

dyplomatycznym działalności dwóch rosyjskich dyplomatów (oficerów GRU) Aleksieja Karasajewa

i Siergieja Peresunko, zmuszonych do opuszczenia Polski w listopadzie 2008 r. Deprecjonował

także kwalifikacje dyplomatów wojskowych RP w zakresie pracy wywiadowczej56.

5 lipca 2010 r. – odbyło się kolejne spotkanie w Warszawie poza siedzibą SKW. W czasie rozmowy

J. Griszin spekulował na temat terminu objęcia obowiązków przez nowego ambasadora.

Nie omówiono sprawy zabezpieczenia pracy polskich ekspertów i prokuratorów pracujących na

terenie Rosji w pierwszej fazie badania przyczyn katastrofy smoleńskiej i eliminacji potencjalnych

zagrożeń dla nich57.

6 lipca 2010 r. – za zgodą Szefa SKW odbyło się pierwsze spotkanie funkcjonariuszy SKW

z oficerami FSB w Moskwie w jednym z budynków FSB (nie była to kwatera główna FSB na

pl. Łubianka). O nawiązanie kontaktu z FSB funkcjonariusze SKW poprosili łącznika Agencji

Wywiadu, który był wtedy w ambasadzie RP. Łącznik nawiązał kontakt z Wydziałem Spraw Międzynarodowych

FSB58. W związku z tym, że funkcjonariusze SKW nie znali odpowiednio dobrze

53 ABBN, sygn. 66/15/5, Sprawozdanie ze spotkania Szefa BBN S. Kozieja z sekretarzem Rady Bezpieczeństwa

FR N. Patruszewem, Moskwa, 8 V 2010 r., Warszawa 10 V 2010, b.p.

54 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 49.

55 Ibidem, s. 50.

56 Ibidem.

57 Ibidem.

58 W strukturze FSB sprawami kontaktów międzynarodowych zajmuje się V Służba FSB. W ramach tej służby

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

języka rosyjskiego, funkcjonariusz Agencji Wywiadu musiał towarzyszyć im na tym spotkaniu

jako tłumacz59. Na spotkaniu z FSB funkcjonariusze SKW poinformowali o celu swojego pobytu

w Moskwie, wynikającym jedynie z zabezpieczenia prac PKBWL, bez podejmowania czynności

operacyjnych w stosunku do obywateli FR. Przedstawiciele FSB przekazali, że są gotowi do nawiązania

współpracy między służbami w przedmiocie walki z terroryzmem oraz misji zagranicznych,

co więcej nadal są aktualne propozycje współpracy sformułowane wcześniej wobec WSI60.

22 lipca 2010 r. – w siedzibie FSB w Moskwie odbyło się drugie spotkanie przedstawicieli

SKW i FSB61. SKW reprezentowali: ppłk Marek Szelągowski, kpt. Dariusz Piasta i Kazimierz

Seroczyński (tłumacz z Ambasady RP w Moskwie). Ze strony FSB w spotkaniu udział wzięli:

gen. mjr Jurij Szepielenko (zastępca dyrektora Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB),

płk Nikołaj Azarow (naczelnik Wydziału Współpracy z Zagranicą Departamentu Kontrwywiadu

Wojskowego FSB) i płk Anatolij Izrazow (naczelnik Wydziału I Departamentu Kontrwywiadu

Wojskowego FSB)62. Podczas spotkania funkcjonariusze SKW przekazali informacje na temat bieżących

kontaktów i ustaleń oficera FSB w Warszawie oraz przekazali zainteresowanie spotkaniem

ekspertów ze stroną rosyjską. FSB potwierdziła zainteresowanie nawiązania współpracy z SKW

w zakresie przekazanym podczas poprzedniego spotkania w Moskwie i pilotowanym przez płk.

Griszina w Warszawie. Strona rosyjska wskazała, że korespondencję dotyczącą powołania grupy

ekspertów należy kierować do dyrektora FSB FR gen. Aleksandra Bortnikowa. W relacji z tego

spotkania czytamy: „spotkanie zostało wywołane przez stronę rosyjską w związku z naszym

pobytem dotyczącym kontrwywiadowczego zabezpieczenia prac komisji dot. katastrofy samolotu

Tu-154M dnia 10.04.2010 r.”63.

19 października 2010 r. – odbyło się w nieznanej lokalizacji w Warszawie kolejne spotkanie

(ze strony FSB prawdopodobnie uczestniczył w nim płk J. Griszin). Ponownie omawiano „przeciwdziałanie

aktywności terrorystycznej obywateli FR narodowości czeczeńskiej”. FSB złożyła

nieoficjalną propozycję udziału Szefa SKW w spotkaniu szefów służb specjalnych w Sankt Petersburgu

(Komisja nie uzyskała wiedzy, czy była jakaś kontynuacja tej inicjatywy). Griszin przekazał

listę obywateli FR narodowości czeczeńskiej, którzy, jak można się domyślać, według wiedzy FSB

przebywali na terenie RP64. Dyskusja o „terrorystach czeczeńskich” w tym czasie związana jest ze

sprawą Kongresu Czeczeńskiego i Achmieda Zakajewa, który – na podstawie wniosku rosyjskich

organów ścigania – został zatrzymany w Warszawie przez policję i przesłuchany w Prokuraturze

Okręgowej w dniu 17 września 2010 r. Tego samego dnia rosyjski minister spraw zagranicznych

istnieje Zarząd Kontaktów Międzynarodowych, który odpowiedzialny jest za podtrzymywanie kontaktów z akredytowanymi

w Moskwie łącznikami innych służb, ale także odpowiedzialny jest za obsadzanie etatów w biurach

łącznikowych przy ambasadach Federacji Rosyjskiej na całym świecie. Chociaż nie dokonano żadnych ustaleń

potwierdzających, z kim spotkali się funkcjonariusze SKW, to możemy domniemywać, że byli to przedstawiciele V

Służby FSB (przynajmniej niektórzy), a nie kontrwywiadu wojskowego.

59 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. II, Odpis protokołu przesłuchania świadka [dane świadka zostały zanonimizowane],

7 II 2017 r., k. 394B.

60 Załącznik nr 33: „Działania służb specjalnych po 10.04.2010 r.” do Raportu z badania zdarzenia lotniczego…, s. 6.

61 Ibidem, s. 6–7.

62 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. I, Notatka służbowa ppłk. M. Szelągowskiego dotycząca spotkania z przedstawicielami

FSB FR w Moskwie, 28 VII 2010 r., k. 1.

63 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, Notatka służbowa dotycząca spotkania z przedstawicielami FSB FR

w Moskwie, Warszawa, 28 VII 2010, t. I, k. 1.

64 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 50.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Siergiej Ławrow odbył rozmowę telefoniczną z ministrem Radosławem Sikorskim, podczas której

w imieniu prezydenta Dmitrija Miedwiediewa i własnym podziękował stronie polskiej „za

działania podjęte przez właściwe polskie służby w odniesieniu [do] A. Zakajewa”. Ławrow miał

dodać, że Zakajew, „który bez przeszkód podróżuje po całej Europie, dopiero w Polsce został

zatrzymany na mocy międzynarodowego listu gończego”65. W ocenie Komisji był to ze strony

służb rosyjskich (i pośrednio dyplomacji rosyjskiej) tzw. krok inicjatywny sprawdzający stronę

polską. W pewnym zakresie został on zwieńczony sukcesem, gdyż lista „terrorystów czeczeńskich”

została przekazana przez FSB do Zarządu Operacyjnego SKW, więc polskie służby zostały

w jakimś stopniu zainfekowane rosyjskimi ocenami i wskazaniem niepodległościowych działaczy

czeczeńskich jako terrorystów. Podobnie korzyścią strony rosyjskiej mogło być wyeliminowanie

tej grupy Czeczenów z ewentualnych działań ofensywnych strony polskiej.

9 grudnia 2010 r. – odbyło się kolejne spotkanie w Warszawie poza siedzibą SKW. Płk Griszin

przedstawił nowego łącznika FSB w Warszawie – płk. Władimira B. Juzwika. W związku ze

zbliżającym się terminem prezentacji przez Międzypaństwowy Komitet Lotniczy (MAK) raportu

nt. przyczyn katastrofy smoleńskiej pojawiła się wypowiedź dotycząca Tatiany Anodiny: „ona

nie ma wiele do gadania, zrobi i powie to, co jej każą”66.

11 stycznia 2011 r. – Władimir Juzwik67 (przebieg spotkania nieudokumentowany).

12 stycznia 2011 r. – publikacja raportu MAK o przyczynach katastrofy samolotu Tu-154M

10 kwietnia 2010 r.

1 lutego 2011 r. – podpisanie w Warszawie „Deklaracji ustanowienia dialogu na rzecz bezpieczeństwa

między Biurem Bezpieczeństwa Narodowego RP a Aparatem Rady Bezpieczeństwa

Federacji Rosyjskiej”. Ponadto szef BBN Stanisław Koziej i sekretarz Rady Bezpieczeństwa FR

Nikołaj Patruszew podpisali w Warszawie „Plan współpracy między Biurem Bezpieczeństwa

Narodowego RP a Aparatem Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej na lata 2011–2012”.

1 lutego 2011 r. – spotkanie ministra obrony narodowej Bogdana Klicha z sekretarzem Rady

Bezpieczeństwa FR gen. armii Nikołajem Patruszewem. Podczas spotkania minister Klich wskazał

na cztery obszary, „w których istnieje potencjał zacieśnienia współpracy”: 1. siły morskie; 2. siły

powietrzne; 3. rozwój kontaktów jednostek stacjonujących w strefie przygranicznej; 4. konsultacje

w sprawie transformacji sił zbrojnych68.

65 Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych [dalej: AMSZ], wiązka sygn. 63/16/I, Notatka informacyjna

z rozmowy ministra R. Sikorskiego z ministrem spraw zagranicznych S. Ławrowem, Warszawa, 17 IX 2010, k. 83.

Szerzej na temat sprawy Zakajewa w kontekście ówczesnych relacji polsko-rosyjskich zob. P. Kowal, Sprawa Zakajewa,

[w:] idem, Krajobrazy z Mistralami w tle, Kraków 2011, s. 178–181.

66 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 50.

67 Komisja dysponuje dołączonym do Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie wybranych

aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych SKW w latach 2007–2015 oraz wersją pełną (zawierającą

dane oficerów SKW wprowadzających gości z FSB) w aktach śledztwa PO IV Ds. 147.2016 (t. 1, k. 37–41),

zestawieniem wejść przedstawicieli FSB do siedziby SKW w Warszawie. Na podstawie tego wykazu podano terminy

spotkań i tożsamość dyplomatów – oficerów rosyjskich służb specjalnych, w tym FSB, którzy odwiedzali siedzibę

SKW. W wykazie pierwsze z serii spotkań z 2011 r. znajduje się na pierwszym miejscu, ale z datą 1 XI 2011 r., co

uznano za pomyłkę drukarską. W rzeczywistości chodzi o 11 I 2011 r.

68 ABBN, sygn. 66/15/5, Notatka ze spotkania min. B. Klicha z N. Patruszewem w dniu 1 II 2011 r., Warszawa,

2 III 2011, k. 17.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

17 lutego 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany)69.

17 marca 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

31 marca 2011 r. – pismo gen. bryg. Janusza Noska do dyrektora FSB FR gen. armii Aleksandra

Bortnikowa wyrażające „gotowość do podjęcia rozmów dotyczących rozpoczęcia bliższej

współpracy pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego a Federalną Służbą Bezpieczeństwa

Federacji Rosyjskiej”. Szef SKW zaprosił dyrektora FSB do złożenia „wizyty w Służbie Kontrwywiadu

Wojskowego, co skutkowałoby możliwością ustalenia zakresu i charakteru przyszłej

współpracy pomiędzy naszymi służbami”70.

31 marca 2011 r. – Władimir Juzwik przyniósł pisemną prośbę o udostępnienie posiadanych

przez SKW materiałów dotyczących problematyki czeczeńskiej. Strona polska wyraziła gotowość

do podjęcia rozmów o współpracy z FSB71.

4 kwietnia 2011 r. – na podstawie dokumentacji finansowej stwierdzono, że w tym dniu odbyło

się spotkanie z przedstawicielami FSB w restauracji „Dom Polski” niedaleko ambasady Federacji

Rosyjskiej (przebieg spotkania nieudokumentowany)72.

7 kwietnia 2011 r. – redaktor naczelny „Komsomolskiej Prawdy” Władimir Sungorkin przysłał

do ministra spraw wewnętrznych Jerzego Millera pismo, w którym przedstawił listę osób

przebywających w Moskwie w związku z badaniem katastrofy smoleńskiej. Jest to lista zespołu,

który przyleciał do Moskwy z Edmundem Klichem. Na liście znajdują się piloci, inżynierowie,

specjaliści, tłumacz i ośmiu ekspertów, wśród których znaleźli się oficerowie SKW. Sungorkin

prosi Millera o komentarz w następującej sprawie: „Według naszych danych pewna część tych

ekspertów nie należy do organizacji, które zajmują się dochodzeniem w sprawach wypadków

lotniczych, ale reprezentowała różnego rodzaju polskie służby specjalne zajmujące się wyłącznie

specyficznymi zadaniami w ciągu śledztwa o przyczynach katastrofy samolotu Prezydenta. Ja był

bym bardzo wdzięczny Panu, Panie Ministrze, jeżeli by Pan znalazł możliwość udzielić komentarzy

w tej sprawie dla dziennika «Komsomolska Pravda»”73 (pisownia oryginalna).

29 kwietnia 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

29 maja 2011 r. (niedziela) – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

25 lipca 2011 r. – komisja ministra Jerzego Millera przyjęła raport końcowy na temat przyczyn

katastrofy lotniczej z 10 kwietnia 2010 r.

69 W zestawieniu to spotkanie znajduje się pod datą 17 V 2011 r., ale w chronologicznym zestawieniu jest umieszczone

między 17 II a 24 III, co uznano za oczywistą pomyłkę drukarską. Chodzi o datę 17 III 2011 r.

70 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. I, Pismo gen. J. Noska do gen. A. Bortnikowa, 31 III 2011 r., k. 3.

71 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 51.

72 Ibidem, s. 51. Budynek restauracji „Dom Polski” jest częścią dawnego kompleksu Grupy ds. Kontaktów KGB

(poprzedniczki FSB) w Warszawie przy ulicy Sułkowickiej 3 (tzw. Czerwona Willa). Zob. W. Bagieński, Wywiad

cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, tom 1, Warszawa 2017, s. 293; Reset. Zgoda, odc. 14…

73 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. III, Pismo W. Sungorkina do J. Millera, Moskwa, 7 IV 2011 r., k. 404–405.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

26 sierpnia 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

30 sierpnia/1 września 2011 r. – wizyta czteroosobowej delegacji FSB na czele z I z-cą dyrektora

Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB gen. dyw. Mikołajem Juriewem w siedzibie SKW

w Warszawie74. W związku z wizytą delegacji FSB FR dyrektor Gabinetu Szefa SKW płk Krzysztof

Dusza zawnioskował do Biura Pełnomocnika Ochrony i Bezpieczeństwa Wewnętrznego SKW

o „spowodowanie wstrzymania w godzinach 9.00–13.00 ruchu pieszego od strony wejścia do

obiektu SKW przy ulicy Koszykowej 82C” oraz „o udostępnienie wejścia do Sali konferencyjnej

SKW”75.

9 września 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

13 września 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

3 października 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

5 października 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

7 października 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

9 października 2011 r. – wybory parlamentarne w Polsce.

18 października 2011 r. – Szef SKW gen. bryg. Janusz Nosek zwrócił się do prezesa Rady

Ministrów Donalda Tuska o wyrażenie zgody na podjęcie „współpracy” z FSB. Premier odręcznie

na piśmie wyraził zgodę76. W opinii Komisji użycie w treści pisma skierowanego do premiera

zwrotu „współpraca” było wybiegiem, który świadczył o pełnej świadomości Szefa SKW, że do

tej pory miała miejsce nieformalna „współpraca”. W taki sposób Szef SKW niejako zalegalizował

wcześniejsze kontakty SKW–FSB. Należy podkreślić wadliwość „zgody” premiera Tuska na

współpracę SKW z FSB, gdyż nie został wyczerpany tryb opisany w art. 9 ustawy z dnia 9 czerwca

2006 r. o SKW z uwagi na niewyrażenie pisemnej opinii ministra obrony narodowej. W sprawozdaniu

Szefa SKW za rok 2011 nie ma wzmianki wskazującej na współpracę SKW i FSB77.

Jednocześnie należy podkreślić, że ustawa z dnia 6 czerwca 2006 r. o SKW i SWW nie przewiduje

żadnego trybu „nieformalnej współpracy”. Komisja odnotowała, że w zgromadzonych w prokuraturze

materiałach żadna ze znaczących jednostek organizacyjnych SKW nie planowała w latach

2011–2014 kontaktów z FSB78. Wynika z tego, że cały projekt współpracy z FSB i utrzymywanych

kontaktów z rosyjską służbą specjalną powstawał w bardzo wąskim gronie kierownictwa SKW.

74 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 51.

75 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. I, Pismo płk. K. Duszy do Biura Pełnomocnika Ochrony i Bezpieczeństwa

Wewnętrznego SKW, Warszawa, 29 VIII 2011 r., k. 4.

76 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. II, Pismo gen. J. Noska do premiera D. Tuska poprzez sekretarza stanu

w KPRM J. Cichockiego, Warszawa, 17 X 2011 r., k. 400 [na piśmie odręczny dopisek o treści: „Zgoda Donald Tusk”,

bez daty – według prokuratury premier zamieścił swój dopisek w dniu 20 XII 2011 r.].

77 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 52.

78 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. III, Pisma dyrektorów jednostek organizacyjnych SKW realizujących

z okresu od listopada 2010 r. do września 2013 r., k. 425–435.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

27 października 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

22 listopada 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

5 grudnia 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

13 grudnia 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

28 grudnia 2011 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

2 lutego 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

6 lutego 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

7 lutego 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

8 lutego 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

21 lutego 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

5 marca 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

13 marca 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

26 marca 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

29 marca 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

5 kwietnia 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

10–12 kwietnia 2012 r. – do Moskwy poleciała delegacja SKW w składzie: gen. bryg. Janusz

Nosek, płk Dariusz Pilarz, płk Krzysztof Dusza i ppłk Piotr Pytel, na zaproszenie dyrektora

Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB79. W siedzibie FSB doszło do spotkania z gen.

Aleksandrem Bortnikowem – dyrektorem FSB FR. Należy podkreślić, że informacja o tej wizycie

znajduje się tylko w dokumentach zawierających polecenia wyjazdów służbowych pracowników

SKW80.

17 kwietnia 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

24 kwietnia 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

14 maja 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

79 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 52.

80 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. I, Zarządzenie wyjazdu za granicę, Warszawa, 4 IV 2012 r., k. 162.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

24 maja 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

21 czerwca 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

26 czerwca 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

2 sierpnia 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

Sierpień 2012 r. – korespondencja pomiędzy SKW a FSB na temat planowanego spotkania

w Gdańsku w celu przeprowadzenia konsultacji i wymiany informacji81.

29 sierpnia 2012 r. – interpelacja posła Marka Opioły „w sprawie działań podjętych przez

MON przez 12 miesięcy od ujawnienia faktu wykorzystywania przez PKW Afganistan rosyjskiego

satelity do przesyłania niejawnych informacji”82. Poseł RP pytał szefa MON m.in. o to,

„czy w wyniku postępowania wyjaśniającego, które miał Pan Minister przeprowadzić w SKW

po ujawnieniu, iż to z winy tej służby doszło do zawarcia narażającej bezpieczeństwo państwa

umowy na wykorzystywanie przez PKW Afganistan rosyjskiego satelity, ustalono, że ktokolwiek

z SKW w wewnętrznych pismach monitował o zagrożeniach płynących z powyższego faktu?”.

W odpowiedzi sekretarza stanu w MON Czesława Mroczka z 5 października 2012 r. przyznano,

że w „trakcie eksploatacji systemów łączności z wykorzystaniem satelity Yamal 202 nie odnotowano

żadnych zagrożeń dla przesyłanych poprzez tego satelitę informacji, jak również żadna

ze służb specjalnych sił koalicji ISAF nie zgłosiła zastrzeżeń co do wykorzystania tego satelity

do przesyłania informacji niejawnych, gdyż – podobnie jak w przypadku wszystkich systemów

teleinformatycznych przeznaczonych do przetwarzania informacji niejawnych – przesyłane

informacje były zabezpieczane poprzez szyfrowanie transmisji danych”83.

4 września 2012 r. – pozytywna odpowiedź płk. W. Juzwika na zaproszenie delegacji FSB do

Polski w październiku 2012 r.84

11 września 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

14 września 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

20 września 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

25 września 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

1–2 października 2012 r. – spotkanie „na szczeblu eksperckim” SKW–FSB w restauracji

„Srebrny Dzwon” w Kadynach, której właściciel posiadał własny monitoring (i wbrew woli SKW

spotkanie zostało nagrane na wideo). Na czele czteroosobowej delegacji FSB stał kontradmirał

Jakim Jakimowicz Czeban – dyrektor Zarządu Kontrwywiadu Wojskowego ds. Floty Bałtyckiej

i Wojsk Obwodu Kaliningradzkiego FSB, któremu towarzyszył m.in. płk Władimir Juzwik, który

81 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 52.

82 https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=7E802A21&view=null [dostęp: 27 XI 2023 r.].

83 https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTrescxsp?key=44A6AClC&view=null [dostęp: 27 XI 2023 r.].

84 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 52.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

do Kadyn przyjechał wspólnie z reprezentantami SKW z Warszawy. Ze strony SKW w spotkaniu

uczestniczyli: płk Krzysztof Dusza, ppłk Piotr Pytel i kierujący Inspektoratem Gdynia SKW kmdr.

Tomasz Siejek. W organizację spotkania zaangażowani byli funkcjonariusze operacyjni SKW

Inspektoratu Gdynia i centrali SKW, mający do dyspozycji sprzęt specjalny (technika). Przebieg

spotkania nie został w należyty sposób udokumentowany, o czym świadczy brak bliższych informacji

na temat faktycznego przebiegu i zakresu prowadzonych rozmów w Kadynach i we Fromborku85.

Z późniejszej korespondencji pomiędzy Gabinetem Szefa SKW a Biurem Prawnym SKW, Komisja

wnioskuje, że przedstawiciele FSB zaproponowali wówczas pierwszą wersję Porozumienia86.

5 października 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

12 października 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

15–19 października 2012 r. – Biuro Prawne SKW procedowało nad treścią i kształtem Porozumienia.

19 października 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

23–26 października 2012 r. – wizyta wysokich przedstawicieli FSB w Warszawie, Wieliczce,

Krakowie i Zakopanem (podróże na trasie Kraków–Nowy Targ realizowane były wojskowymi śmigłowcami

MI-8 i W-3W/A Sokół z 25. Brygady Kawalerii Powietrznej z Tomaszowa Mazowieckiego

Sił Powietrznych RP87). Na czele delegacji rosyjskiej stali gen. płk Aleksandr Bezwierhny (dyrektor

Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB) i gen. mjr Jurij Szepielenko (zastępca dyrektora

Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB). SKW reprezentowali: gen. bryg. Janusz Nosek,

płk Krzysztof Dusza, ppłk Piotr Pytel i płk Dariusz Pilarz. Kierownictwo Departamentu Kontrwywiadu

Wojskowego FSB zaproponowało podpisanie Porozumienia (jako podstawy prawnej do

„wymiany informacji o charakterze wrażliwym niezbędnej dla efektywnej pracy kontrwywiadu

wojskowego”) oraz potwierdziło wolę wymiany informacyjnej dotyczącej ochrony przed zagrożeniami

dla obronności oraz bezpieczeństwa w dziedzinach wykrywania, zapobiegania i zwalczania

działalności terrorystycznej, zabezpieczenia przedsięwzięć wojskowych realizowanych w ramach

współpracy resortów obrony oraz zapobiegania przypadkom ujawnienia informacji będących

przedmiotem współpracy wojskowej lub wojskowo-technicznej, ochrony interesów ekonomicznych

w sferze militarnej, regulacji statusu okrętów FR przebywających w polskich portach88.

Komisja wskazuje, iż w materiałach SKW przygotowanych w formie „informacji sygnalnej” dla

MON znajdują się sformułowania podobne (prawie takie same) jak w tekście Porozumienia. Jest to

kolejny sygnał, że Rosjanie przekazali SKW pisemne materiały z propozycją konkretnych zapisów.

Dodatkowo Komisja zwraca uwagę, że w materiałach SKW znajduje się informacja, że „delegaci

rosyjscy również podjęli próbę sondowania możliwości SKW w pośredniczeniu w kontaktach

FSB ze służbami specjalnymi Gruzji”89. Fragment budzi nasze poważne zastrzeżenia. Trudno

sobie wyobrazić, aby Departament Kontrwywiadu Wojskowego FR planował wykorzystanie

85 Ibidem, s. 53.

86 Ibidem, s. 54.

87 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. III, k. 439–440.

88 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 52–53.

89 Ibidem, s. 53.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Polski w charakterze pośrednika w nawiązaniu kontaktów ze służbami specjalnymi Gruzji, gdyż

w kompetencji Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB nie było zadań związanych

z utrzymywaniem kontaktów ze służbami państw, które w przeszłości wchodziły w skład Związku

Sowieckiego. Tego typu operacje zgodnie ze strukturą FSB powierzano V Służbie FSB. Taka

propozycja ze strony DKW FSB skierowana do SKW byłaby tylko wtedy realna, gdyby Rosjanie

planowali wspólną wywiadowczą operację ofensywną przeciwko Gruzji.

5 listopada 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

6 listopada 2012 r. – Szef SKW przekazał premierowi Donaldowi Tuskowi (z kopią dla ministra

Tomasza Siemoniaka) „informację uzupełniającą na temat partnerskich służb specjalnych,

celem uzyskania zgody na kontynuowanie bieżącej współpracy międzynarodowej”. Wśród wielu

służb „partnerskich” wymieniona jest FSB90. Na piśmie gen. Noska do premiera Tuska widnieje

pieczęć szefa MON z odręcznym dopiskiem: „opiniuję pozytywnie”.

Komisja ocenia, że dynamiczny rozwój współpracy, a szczególnie dążenie FSB do podpisania

formalnego porozumienia dwóch służb, wymusiło ponowną refleksję nad formalną stroną kontaktów

i ich akceptacją. Szefostwo SKW doszło do wniosku, że lepiej jeszcze raz, tym razem zgodnie z procedurą

opisaną w art. 9 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o SKW i SWW, uzyskać zgodę prezesa Rady

Ministrów. Należy w tym momencie podkreślić, że FSB została zaliczona do służb „partnerskich”.

20 listopada 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

25 listopada 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

11 grudnia 2012 r. – pismo szefa ABW gen. Krzysztofa Bondaryka do kierownictwa państwa

(m.in. prezydenta, premiera, ministra obrony narodowej, ministra spraw wewnętrznych), w którym

ten sygnalizował, że: „kierowana przez niego agencja nie była informowana o planowaniu

i podjęciu współpracy [SKW] z Rosjanami”. Zaznaczył też, że „nie widzi żadnych racjonalnych

celów, dla których powinno się zawrzeć umowę z podporządkowanymi Kremlowi służbami” i jest

„zaskoczony spotkaniami kierownictw SKW i FSB w Rosji i w Polsce”91.

19 grudnia 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

21 grudnia 2012 r. – spotkanie świąteczno-noworoczne w siedzibie SKW w Warszawie

z udziałem zastępcy attaché obrony FR Andrieja Griszczuka z GRU92.

31 grudnia 2012 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

23 stycznia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

90 Ibidem, s. 42–43.

91 M. Pyza, M. Wikło, Rosyjski kurs Tuska, „W Sieci”, 20–26 III 2017 r. Poufne pismo gen. K. Bondaryka ws. kontaktów

i współpracy SKW z FSB jest znane Komisji, ale ze względu na kategoryczną odmowę kierownictwa ABW

zniesienia klauzuli (nawet z części treści dokumentu) Komisja nie może przytoczyć jego fragmentów. Powyższa

uwaga dotyczy również pisemnej reakcji Szefa SKW gen. J. Noska na pismo szefa ABW, której treść również jest

znana Komisji.

92 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 53.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

26–27 stycznia 2013 r. – wizyta przewodniczącego Dumy Państwowej FR gen. Siergieja

Naryszkina (wieloletniego funkcjonariusza KGB/SWZ) w Polsce – spotkanie z prezydentem

Bronisławem Komorowskim.

29 stycznia 2013 r. – Dmitrij Żukowa (przebieg spotkania nieudokumentowany).

9 lutego 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany)93.

13 lutego 2013 r. – Władimir Juzwik i Dmitrij Żukow (przebieg spotkania nieudokumentowany).

22 lutego 2013 r. – Dmitrij Żukow (przebieg spotkania nieudokumentowany).

26 lutego 2013 r. – Dmitrij Żukow (przebieg spotkania nieudokumentowany).

28 lutego 2013 r. – podpisanie w Moskwie nowego „Planu współpracy między Biurem Bezpieczeństwa

Narodowego RP a Aparatem Rady Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej” pomiędzy

S. Koziejem i N. Patruszewem.

8 marca 2013 r. – Władimir Juzwik, A. Makarow i Dmitrij Żukow (przebieg spotkania nieudokumentowany).

9 marca 2013 r. (sobota) – Dmitrij Żukow (przebieg spotkania nieudokumentowany).

15 marca 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

28 marca 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

14 maja 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany). Z późniejszej

korespondencji wynika, że tego dnia „omówiono przygotowania wizyty strony polskiej w FR na

szczeblu eksperckim oraz podpisania porozumienia o współpracy” SKW–FSB94.

16 maja 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

16 maja 2013 r. – sekretarz stanu MON Czesław Mroczek z upoważnienia ministra Tomasza

Siemoniaka w piśmie do marszałek Sejmu Ewy Kopacz stwierdził: „Odnosząc się bezpośrednio

do kwestii poruszonej w interpelacji, informuję, że wszystkie spotkania z przedstawicielami

podmiotów zagranicznych prowadzone na terenie Służby Kontrwywiadu Wojskowego odbywają

się w wydzielonych, recepcyjnych pomieszczeniach, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa”95.

a Dmitrij Żukow to białoruski attaché obrony, który w 2014 r. został wydalony z Polski ze względu na prowadzenie

działalności szpiegowskiej (nawiązywanie kontaktów z byłymi oficerami WP i harcerzami oraz zainteresowanie

Centrum Szkolenia Sił Połączonych NATO w Bydgoszczy). Pozostawał w bliskich kontaktach z płk. Władimirem

Juzwikiem z FSB i razem z nim odwiedzał czasem kierownictwo SKW.

93 W zestawieniu to spotkanie znajduje się pod datą 9 I 2013 r., ale w chronologicznym zestawieniu jest umieszczone

między 23 I a 13 II 2013 r. W istocie chodzi o datę 9 II 2013 r.

94 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 53.

95 AKPRM, sygn. 2072/39, Pismo Cz. Mroczka do marszałek E. Kopacz, Warszawa, 16 V 2013 r., fax, b.p.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

20 maja 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

20 maja 2013 r. – rozporządzenie prezydenta Federacji Rosyjskiej Władimira Putina nr

208-pп, w którym przywódca Rosji wydał zgodę na podpisanie umowy o współpracy pomiędzy

kontrwywiadem wojskowym FSB i SKW. Informacja ta została ujawniona na stronie internetowej

prezydenta FR.

22 maja 2013 r. – zastępca Szefa SKW płk Dariusz Pilarz skierował pismo do ministra spraw

wewnętrznych i koordynatora służb specjalnych Bartłomieja Sienkiewicza, który wcześniej wyraził

zaniepokojenie publikacją rozporządzenia prezydenta Federacji Rosyjskiej, zapewniając, że: „Umowa

z Federalną Służbą Bezpieczeństwa FR negocjowana jest od kilku lat. Głównym przedmiotem tej

umowy jest ochrona kontrwywiadowcza żołnierzy Sił Zbrojnych RP wykonujących zadania poza

granicami kraju, ze szczególnym uwzględnieniem Afganistanu, zwłaszcza w kontekście wycofania

polskich żołnierzy z udziału w tej misji, oraz zapobieganie i przeciwdziałanie terroryzmowi”96.

Według wiedzy posiadanej przez Komisję, proponowany tekst Porozumienia został przekazany

przez FSB stronie polskiej w październiku 2012 r. W związku z powyższym Komisja uznaje, że

pismo skierowane do ministra Sienkiewicza zawierało nieprawdziwe stwierdzenie co do okresu

procedowania Porozumienia.

22–23 maja 2013 r. – wizyta i spotkanie przedstawicieli SKW–FSB w Bałtijsku. Ze strony rosyjskiej

udział wzięli przedstawiciele struktur FSB z obwodu kaliningradzkiego, w tym: gen. dyw. N.N.

Smolkow, kontradmirał J.J. Czeban (dyrektor Zarządu Kontrwywiadu Wojskowego ds. Floty Bałtyckiej

i Wojsk Obwodu Kaliningradzkiego FSB), kpt. 1. rangi A.W. Zarubin (dowódca JW 30889), kpt. 1.

rangi G. Kirjanow (szef Sekcji Kierowania Zarządu JW Floty Bałtyckiej i Wojsk Obwodu Kaliningradzkiego

FSB), kpt. mar. 2. rangi J.S. Arechta (szef Sekcji Kierowania Zarządu JW Floty Bałtyckiej

i Wojsk Obwodu Kaliningradzkiego FSB JW 53100) i płk Władimir Juzwik. Ze strony polskiej: płk

Krzysztof Dusza, ppłk Piotr Pytel i kmdr. Tomasz Siejek97 (przebieg spotkania nieudokumentowany).

23 maja 2013 r. – interpelacja posła Marka Opioły z pytaniem do premiera Tuska: „Czy Pan

Premier wie o szczegółach współpracy Szefa SKW z rosyjskimi służbami specjalnymi? Czy Pan

akceptuje te działania? Czy działania te są zgodne z naszymi sojuszami i celami strategicznymi?”98.

20 czerwca 2013 r. – Władimir Juzwik i Dmitrij Bondar (GRU) (przebieg spotkania nieudokumentowany).

28 czerwca 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

28 czerwca 2013 r. – odpowiedź ministra B. Sienkiewicza na interpelację nr 14981: „Szanowna

Pani Marszałek! W nawiązaniu do pisma, SPS-023-14981p/13, dotyczącego interpelacji posła

Marka Opioły uprzejmie informuję, że na pytania w sprawie nieprawidłowości w działaniu Służby

Kontrwywiadu Wojskowego odpowiedzi udzielono 15 maja 2013 r. w piśmie KSS-4810-30 (3)/13”.

96 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. II, Pismo płk. D. Pilarza do B. Sienkiewicza, Warszawa, 22 V 2013 r., k. 274.

97 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 54.

98 https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTrescjcsp?key=2B86EF64&view=nullInter [dostęp: 27 XI 2023 r.].

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

22 lipca 2013 r. – wniosek posła Tomasza Kaczmarka skierowany do szefa ABW płk.

Dariusza Łuczaka o „przeprowadzenie kontrolnego postępowania sprawdzającego wobec

Szefa SKW Janusza Noska” w związku z prowadzeniem „potajemnej współpracy ze służbami

rosyjskimi”99.

23 lipca 2013 r. – minister Tomasz Siemoniak w piśmie do marszałek Sejmu Ewy Kopacz

napisał: „wszelkie spotkania organizowane w ramach współpracy z przedstawicielami służb

specjalnych innych państw, które odbywają się w obiektach Służby Kontrwywiadu Wojskowego,

są przeprowadzane w wydzielonych, recepcyjnych pomieszczeniach, z zachowaniem zasad bezpieczeństwa”

100.

6 sierpnia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

19 sierpnia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

19 sierpnia 2013 r. – dyrektor Gabinetu Szefa SKW płk Krzysztof Dusza zwrócił się do Zarządu

Operacyjnego SKW o przetłumaczenie tekstu Porozumienia.

Komisja podkreśla, że propozycja tekstu Porozumienia pojawiła się w SKW przed 15 października

2012 r., gdyż wtedy płk Dusza zwrócił się do dyrektora Biura Prawnego SKW (płk Zbigniew

Lichocki) z prośbą o wydanie opinii w sprawie porozumienia z FSB oraz sprawdzenie tekstu pod

względem formalno-prawnym. Dyrektor Biura Prawnego SKW odpowiedział 19 października

2012 r., wskazując na konieczne zmiany redakcyjne oraz na konieczność doprecyzowania art. 6101.

Rosyjski tekst pozostawał nieprzetłumaczony do sierpnia 2013 r. Oznacza to, że przygotowanie

Porozumienia i jego podpisanie było realizacją scenariusza rosyjskiego, a SKW było nieprzygotowane

do parafowania Porozumienia. Kierownictwo SKW znajdowało się pod presją, by podpisać

rosyjską wersję tekstu, który godził w polską rację stanu poprzez naruszenie NATO-wskich umów

sojuszniczych. Wiąże się z tym także świadome zawyżanie klauzuli Porozumienia przez SKW

(„tajne”). Wysoka klauzula miała utrudniać poznanie tego faktu.

23 sierpnia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

29 sierpnia 2013 r. – Zarząd Operacyjny SKW odesłał do płk. K. Duszy tłumaczenie tekstu

Porozumienia.

3 września 2013 r. – Biuro Prawne SKW przyjęło stanowisko, że Szef SKW nie proceduje

umowy zgodnie z „Ustawą z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych”, gdyż

szczególne okoliczności uzasadniają brak instrukcji negocjacyjnej, a tryb uzyskania zgody

na współpracę ze służbami specjalnymi jest opisany w art. 9 ust. 1 ustawy z 9 czerwca 2006 r.

o SKW i SWW102.

99 AKPRM, sygn. 2072/39, Wniosek posła T. Kaczmarka skierowany do płk. D. Łuczaka, Warszawa, 22 VII 2013 r.,

b.p. [s. 1–15].

100 AKPRM, sygn. 2072/39, Pismo T. Siemoniaka do marszałek E. Kopacz, Warszawa, 23 VII 2013 r., fax, b.p.

101 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 54.

102 Ibidem, s. 55.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

W ocenie Komisji przedmiotowa korespondencja jest odzwierciedleniem ówczesnych wątpliwości

Szefa SKW, który oczekiwał korzystnej opinii Biura Prawnego SKW dotyczącej podpisania

Porozumienia. Komisja podkreśla, że wyraźne przyspieszenie w sprawie podpisania Porozumienia

nastąpiło w sierpniu 2013 r., pod wpływem presji rosyjskiej (trzy spotkania kierownictwa SKW

z przedstawicielem FSB w sierpniu 2013 r.). Należy też odnotować kilka wcześniejszych interpelacji

poselskich w sprawie współpracy SKW–FSB.

6 września 2013 r. – spotkanie, na którym wręczono Władimirowi Juzwikowi pismo z prośbą

o uwzględnienie sugestii SKW w sprawie zmian w przygotowywanym Porozumieniu (m.in.

zmiana art 6.)103.

10–13 września 2013 r. – wizyta kierownictwa SKW w Petersburgu w składzie: gen. bryg.

Janusz Nosek, płk Krzysztof Dusza i ppłk Piotr Pytel104 oraz uroczyste podpisanie Porozumienia

(bez uwzględnienia zmian proponowanych przez stronę polską) pomiędzy SKW–FSB (sygnatariuszami

Porozumienia byli: gen. Janusz Nosek i gen. płk Aleksandr G. Bezwierhny).

W ocenie Komisji tempo wydarzeń było tak duże, że SKW zgodziło się na rosyjską wersję

tekstu Porozumienia bez uwzględnienia jakichkolwiek zmian proponowanych przez stronę

polską. Uzasadnione jest stwierdzenie, że wyżej opisane okoliczności wskazują na działania pod

wpływem strony rosyjskiej.

15 października 2013 r. – list posła T. Kaczmarka do premiera D. Tuska w sprawie powierzenia

obowiązków Szefa SKW ppłk. Piotrowi Pytlowi, któremu zarzucił „koordynację współpracy

SKW z FSB”105.

21 listopada 2013 r. – początek euromajdanu w Kijowie w proteście przeciwko prorosyjskiemu

kierunkowi polityki prezydenta Wiktora Janukowycza.

6 grudnia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

16 grudnia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

31 grudnia 2013 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

17 stycznia 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

20 stycznia 2014 r. – Szef SKW płk Piotr Pytel podziękował gen. płk. Aleksandrowi Bezwierhnemu

z FSB FR za dotychczasową współpracę SKW–FSB i podpisane Porozumienie, jednocześnie

deklarując wsparcie informacyjne SKW dla Departamentu Kontrwywiadu Wojskowego FSB

103 Ibidem.

104 Delegacja SKW wyleciała z Warszawy do St. Petersburga rejsowym samolotem PLL LOT w dniu 10 IX 2013 r.

(powrót w dniu 13 IX 2013 r.). Razem z kierownictwem SKW podróżował płk Władimir Juzwik. Zob. APOW, sygn.

PO IV Ds. 147.2016, t. III, Pismo płk. K. Duszy do Dyrekcji Portu Lotniczego im. F. Chopina, Warszawa, 26 VIII

2013 r., k. 451.

105 AKPRM, sygn. 2072/39, Pismo posła T. Kaczmarka do premiera D. Tuska, Warszawa, 15 X 2013 r., b.p.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

w związku z organizacją Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi w „zakresie zagrożeń terrorystycznych”

106.

31 stycznia 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

Komisja ustaliła, że prawdopodobnie na jednym ze styczniowych spotkań SKW–FSB (prawdopodobnie

17 stycznia 2014 r.) Rosjanie zgłosili możliwość zorganizowania wspólnych ćwiczeń

wojskowych oraz wyrazili wolę bliższego współdziałania w zakresie zwalczania międzynarodowego

terroryzmu w związku z organizacją Zimowych Igrzysk Olimpijskich w Soczi (odbyły się

w okresie 7–23 lutego 2014 r.)107. W ocenie Komisji jest to dowód na rzeczywiste intencje rosyjskie

związane z podpisanym Porozumieniem. Poprzez umowę tej rangi Rosjanie chcieli uzyskać możliwość

wpływania na wizerunek polskiego kontrwywiadu wojskowego, który na miesiąc przed

rosyjską operacją wojskową na Krymie, miał zostać wciągnięty we „współdziałanie antyterrorystyczne”

z rosyjskimi służbami specjalnymi. Komisja nie poznała dokładnego zapisu treści tego

spotkania ani polskiej reakcji, która powinna wiązać się z poinformowaniem ministra obrony

narodowej o rosyjskich propozycjach, tak bardzo trudnych wizerunkowo dla Polski. Nie należy

wykluczać, że wskazuje to na uwikłanie kierownictwa SKW w relację z dominującym „partnerem”

który bezwzględnie realizował własne cele strategiczne. Brak dokumentacji SKW w tej sprawie

zdaje się potwierdzać hipotezę, że w SKW zdecydowano się na nieujawnianie i nieinformowanie

przełożonych (ministrów T. Siemoniaka i J. Cichockiego). Najprawdopodobniej efektem tych

wydarzeń była analiza, która powstała 24 stycznia 2014 r.108. Dotyczyła ona zagrożeń płynących

ze współpracy SKW z FSB. Autorzy (Komisja nie posiada wiedzy, kto był autorem) stwierdzili, że

„kontakty SKW z FSB mogą być wykorzystywane przez tę ostatnią do działań wywiadowczych,

rozpoznawania kadry SKW i MON i typowania osób do opracowania”. Treść tego dokumentu

jest tym bardziej szokująca, że od początku we współpracę z FSB uwikłany był gen. bryg. Piotr

Pytel, który w czasie współpracy SKW–FSB był zastępcą dyrektora Gabinetu Szefa SKW oraz

dyrektora Zarządu Operacyjnego odpowiedzialnego m.in. za działania na kierunku wschodnim.

11 lutego 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

20 lutego 2014 r. – agresja Federacji Rosyjskiej na Ukrainę (wojska rosyjskie wkraczają na

Krym).

3 marca 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

14 kwietnia 2014 r. – interpelacja posła Marka Opioły w sprawie ujawnionej współpracy

SKW ze służbami specjalnymi FR w kontekście agresji Rosji na Ukrainę i zagrożeń związanych

z kierowaniem służbą przez płk. R Pytla109.

106 APOW, sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. II, Pismo płk. P. Pytla do gen. płk A. Bezwierhnego [w języku rosyjskim],

Warszawa, 20 I 2014 r., k. 262.

107 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 58. Zabezpieczenie

imprez masowych, takich jak igrzyska olimpijskie, było płaszczyzną współpracy wskazanej w dokumentach Rady

NATO–Rosja. Nie zmienia to faktu, że rosyjska propozycja została skierowana do Polski miesiąc przed zbrojnym

zaangażowaniem w wojnę na Ukrainie.

108 Ibidem, s. 59.

109 https://www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=069746E9 [dostęp: 24 XI 2023 r.].

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

8 maja 2014 r. – komunikat nr 7 Komisji do spraw Służb Specjalnych: „8 maja br. komisja

stwierdziła, że «współpraca Służby Kontrwywiadu Wojskowego, na wzór współpracy krajów NATO

ze służbami innych krajów, w tym Federacji Rosyjskiej, jest zgodna z polskim prawem i polską

racją stanu. Prowadzona jest w zakresie niezbędnym dla ochrony bezpieczeństwa i suwerenności

Rzeczypospolitej Polskiej»” (fragment odpowiedzi ministra T. Siemoniaka na interpelację posła

M. Opioły nr 25952 z 14 kwietnia 2014 r.).

30 maja 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

13 października 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

16 października 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

30 października 2014 r. – Władimir Juzwik (przebieg spotkania nieudokumentowany).

21 stycznia 2015 r. – pismo podsekretarza stanu w MON Roberta Kupieckiego o ograniczeniu

wstępu przedstawicieli attachatu obrony Federacji Rosyjskiej do obiektów wojskowych110.

Jak wynika z powyższego zestawienia, bardzo wiele spotkań z przedstawicielami rosyjskich

służb specjalnych nie zostało w żaden sposób opisanych i przeanalizowanych w SKW. Jest to

niedopuszczalny brak profesjonalizmu.

Na podstawie przeglądu dostarczonych Komisji materiałów, wytworzonych w SKW oraz

zgromadzonych przez prokuraturę, można stwierdzić, że podawane w dokumentach (np. zeznaniach

i wyjaśnieniach) oraz wypowiedziach publicznych uzasadnienie kontaktów SKW z FSB,

a w konsekwencji podpisanie Porozumienia, jest co najmniej wątpliwe, gdyż:

1. Struktury FSB z obwodu kaliningradzkiego (de facto był to partner merytoryczny, gdyż

z nim zrealizowano tzw. spotkania eksperckie) nie były odpowiednim podmiotem do prowadzenia

rozmów o przerzucie ludzi i sprzętu Polskiego Kontyngentu Wojskowego z Afganistanu

(ten kierunek geograficzny na pewno nie jest w jurysdykcji Zarządu ds. Floty Bałtyckiej i Wojsk

Obwodu Kaliningradzkiego FSB).

2. W kilku relacjach ze spotkań z oficerami FSB brak jakichkolwiek odniesień do katastrofy

smoleńskiej, chociaż w dokumentach wysyłanych poza służbę ten motyw współpracy jest podkreślany.

Wyjaśnianie katastrofy smoleńskiej na poziomie rządowym zostało zamknięte publikacją

raportu komisji Millera w dniu 25 lipca 2011 r. i po tym czasie żadne istotne informacje nie

zostały przez SKW zgromadzone.

3. Zagrożenie terrorystyczne przeciwko siłom zbrojnym obu państw, jeżeli weźmie się pod

uwagę ówczesne realia, mogło być tylko argumentem na papierze. W Afganistanie rosyjskie wojska

specjalne w wąskim zakresie współdziałały z Amerykanami. Konieczne jest dalsze wyjaśnienie,

na jakiej zasadzie spodziewano się, że Departament Kontrwywiadu Wojskowego FSB będzie

współpracował w kwestii terroryzmu, podczas gdy całość działań antyterrorystycznych znajduje

się w kompetencji innej części FSB, z którą, jak wynika z dokumentów, nie było żadnego kontaktu.

4. Bardzo trudna do rozstrzygnięcia jest kwestia różnicy pomiędzy kontaktami ze służbami

specjalnymi a współpracą. Ma to o tyle znaczenie, że na kontakt ze służbą specjalną innego

110 WBH, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych…, s. 59.

V. Przebieg kontaktów SKW–FSB na osi czasu 2008–2014 – kalendarium, analiza, wnioski

państwa nie jest wymagana zgoda prezesa Rady Ministrów, ale na współpracę już tak. Z wieloletniej

praktyki można wskazać, że współpraca pomiędzy służbami specjalnymi przybiera standardowe

formy, którymi są: stały dostęp do siedziby służby „partnerskiej” (Rosjanie do momentu

uzyskania przez SKW zgody na współpracę, czyli do 20 grudnia 2011 r., odbyli ponad trzydzieści

spotkań z funkcjonariuszami SKW), zaprzestanie stosowania agresywnych form inwigilacji (takie

są spostrzeżenia funkcjonariuszy SKW, którzy przebywali w Moskwie), spotkania eksperckie,

spotkania kierownictwa (30 sierpnia – 1 września 2011 r.), przekazywanie informacji, prośby

o udzielenie informacji, omawianie dalszych etapów współpracy w przyszłości, tajne operacje

i przedsięwzięcia techniczne.

Spośród tych dziewięciu standardowych form w relacji FSB-SKW mamy do czynienia z co

najmniej sześcioma. Podkreśla to ułomność unormowań prawnych i związaną z tym możliwość

manipulowania i dezinformowania przełożonych co do istoty relacji (kontakt lub współpraca)

z obcą służbą specjalną. Jedną z rekomendacji Komisji jest wniosek, aby kwestia ta została należycie

uporządkowana. W tym kontekście warto przywołać fragment zeznań jednego ze świadków:

„Umowa została zawarta po to, żeby była jakaś furtka do ewentualnej współpracy”111.

5. W ocenie Komisji nawiązanie kontaktów i de facto współpracy z FSB nastąpiło w czerwcu

2010 r. Najwcześniejsza udokumentowana zgoda (wydana niezgodnie z trybem opisanym w ustawie

z dnia 9 czerwca 2006 r., gdyż bez wymaganej opinii ministra obrony narodowej) premiera

D. Tuska na współpracę z FSB została wyrażona w okresie 18 października do 20 grudnia 2011 r.

(brak daty przy podpisie premiera). Ocena, czy Szef SKW gen. bryg. Janusz Nosek przekroczył

swoje uprawnienia, należy do prokuratury. Komisja żywi poważne podejrzenia, że opisana powyżej

„współpraca” służyła realizacji głównie rosyjskich celów strategicznych w oddziaływaniu na

NATO (w tym Polskę), została wykorzystana na niekorzyść interesów Rzeczypospolitej Polskiej

i była egzemplifikacją rosyjskiego wpływu.

6. Na podstawie całościowej wiedzy poznanej przez Komisję na tym etapie prac, można

sformułować ocenę, że FSB wymusiła kontakt z SKW, co później rzutowało na dalszy przebieg

zdarzeń i uczyniło służby rosyjskie podmiotem dominującym. Komisja nie poznała żadnych

dokumentów świadczących o zwróceniu się przez Szefa SKW gen. bryg. J. Noska do ministra

T. Siemoniaka, ministra koordynatora służb specjalnych J. Cichockiego lub premiera D. Tuska

z pisemną informacją o działaniach rosyjskich z połowy 2010 r. Tym bardziej niezrozumiałe jest,

dlaczego w sprawozdaniu za rok 2010 SKW wskazało siebie jako stronę inicjatywną w kontakcie

z FSB. Co więcej, chociaż kontekst smoleński przywoływany był dla uzasadnienia kontaktu

z FSB, to na pewno na kilku pierwszych spotkaniach motyw katastrofy nie był w ogóle omawiany.

Wypełnia to znamiona świadomego działania dezinformacyjnego w stosunku do przełożonych.

111 Ibidem, s. 58.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

VI. ANALIZA TREŚCI POROZUMIENIA POMIĘDZY SŁUŻBĄ

KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ

POLSKIEJ A FEDERALNĄ SŁUŻBĄ BEZPIECZEŃSTWA FEDERACJI

ROSYJSKIEJ O WSPÓŁPRACY I WSPÓŁDZIAŁANIU W OBSZARZE

KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO Z 11 WRZEŚNIA 2013 R.

Porozumienie pomiędzy SKW a FSB zostało podpisane w Petersburgu 11 września 2013 r.112

Komisja nie odnalazła żadnego dokumentu sporządzonego przez SKW, który zawierałby jednoznaczne,

wieloaspektowe, merytoryczne uzasadnienie celowości zawarcia Porozumienia. Nie

odnaleziono także dokumentów wskazujących na jakąś formę konsultacji z przełożonymi (MON,

minister-koordynator) i Krajową Władzą Bezpieczeństwa (ABW) ogólnego zakresu i treści tego

Porozumienia, mimo że „służby specjalne Federacji Rosyjskiej nie są uznawane w jakimkolwiek

dokumencie Sojuszu Północnoatlantyckiego za sprzymierzone ze służbami NATO”113.

Istotnym punktem odniesienia dla dalszych rozważań jest „Wspólne Oświadczenie Rady

NATO–Rosja wydane na posiedzeniu Rady NATO–Rosja w dniu 20 listopada 2010 r. w Lizbonie”114.

We wstępie dokumentu przypomniane jest fundamentalne dla istnienia Sojuszu stwierdzenie:

„bezpieczeństwo wszystkich państw wspólnoty euroatlantyckiej jest niepodzielne”, co oznacza, że

cały proces poszukiwania możliwości współpracy z Rosją jest podporządkowany kolegialnemu

bezpieczeństwu państw NATO i żadna ze stron nie może podejmować indywidualnych działań,

które mogłyby stworzyć zagrożenie dla spójności interesów bezpieczeństwa. W dalszej kolejności

wskazano, że „bezpieczeństwo NATO i Rosji jest ze sobą ściśle powiązane”, ale w związku z powyższym

w dialogu z Rosją podmiotem jest NATO, a nie poszczególne państwa członkowskie. W tak

opisanej rzeczywistości wskazywanie na procesy, które inicjowane są na forum Rady NATO–Rosja

dla usprawiedliwienia jakichkolwiek bilateralnych umów krajów członkowskich z Rosją, jest nieadekwatne

w stosunku do powyższych stwierdzeń. Na szczycie w Lizbonie jasno zostały określone

warunki brzegowe „osiągnięcia prawdziwie strategicznego i zreformowanego partnerstwa” z Rosją,

a mianowicie: powstrzymanie się od gróźb użycia siły lub rzeczywistego użycia siły w relacjach

między sobą, w niezgodzie z Kartą Narodów Zjednoczonych i Zasadami Rządzącymi Wzajemnymi

Stosunkami Między Państwami Uczestniczącymi zapisanymi w Akcie Końcowym KBWE z Helsinek.

Współpraca pod szyldem Rady NATO–Rosja, zgodnie z ówczesnymi zapisami, winna mieć

charakter kolegialny, gdyż celem tych działań jest bezpieczeństwo rejonu euroatlantyckiego. Dialog

z Rosją w celu poszukiwania możliwości współpracy obejmował następujące obszary: kontrola

zbrojeń, rozbrojenia i zapobieganie proliferacji broni masowego rażenia, usunięcie broni jądrowej,

obrona przeciwrakietowa, ułatwienie transportu kolejowego niebojowych transportów dla ISAF

przez terytorium Federacji Rosyjskiej, szkolenia antynarkotykowe, zwiększenie efektywności

floty śmigłowców Sił Powietrznych Afganistanu, zwalczanie terroryzmu, szkolenia i ćwiczenia

związane ze zwalczaniem piractwa i rozbojów na akwenach morskich.

112 Porozumienie zostało odtajnione na wniosek szefa MON z 23 VI 2023 r. w oparciu o decyzję Szefa SKW

nr SKW/217/2023 z 10 VII 2023 r.

113 Dokumentem, który posłużył jako główne źródło informacji o procesie przygotowania Porozumienia, był

Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie wybranych aspektów funkcjonowania

niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu Wojskowego w latach 2007–2015 (materiały

archiwalne sygn. SA 1916/3).

114 Oświadczenia Rady NATO–Rosja ze spotkania w Lizbonie, 20 XI 2010 r., [w:] Stosunki NATO–Federacja Rosyjska

w świetle dokumentów, wstęp, wybór, tłumaczenie i opracowanie naukowe R. Kupiecki, M. Menkiszak, Warszawa

2018, s. 431–433.

VI. Analiza treści porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

Dwa z wymienionych powyżej elementów użyte zostały wielokrotnie w dokumentach SKW

i wypowiedziach szefostwa SKW jako uzasadnienie podpisania Porozumienia z FSB. Pierwszy

z nich to transport kolejowy niebojowych towarów przez terytorium FR. Sprawa była aktualna

w czasie rozwijania potencjału misji ISAF w Afganistanie (jeszcze w 2010 r.), przy czym strona

rosyjska wielokrotnie mnożyła różne drobne trudności, uzyskując tym samym lepsze warunki

ekonomiczne. Nie można tego argumentu odnieść do roku 2013, gdyż transport dla Sił Zbrojnych

RP był zabezpieczony. Obowiązywała podpisana 28 listopada 2012 r. „Umowa nabycia i usług

wzajemnych pomiędzy Ministrem Obrony Narodowej RP a Departamentem Obrony USA”.

Kolejnym elementem uzasadnienia podpisania Porozumienia było zwalczanie terroryzmu.

Tymczasem Rada NATO–Rosja skonkretyzowała obszar współpracy i wskazała, że chodzi

o wdrażanie technologii wykrywania materiałów wybuchowych, zapobieganie zagrożeniom

terrorystycznym skierowanym przeciwko lotnictwu cywilnemu i wymianę informacji na temat

terroryzmu. Ze strony Federacji Rosyjskiej wyrażono zainteresowanie wsparciem misji NATO

na Morzu Śródziemnym. Tym samym nie wskazano szczegółowego obszaru związanego z misją

ISAF, aczkolwiek szukając uzasadnienia do współpracy z FSB można odwołać się do ogólnego

zapisu: „wymiana informacji na temat terroryzmu”. Niemniej biorąc pod uwagę, że partnerem

Porozumienia miał być, co usilnie podkreślano, Departament Kontrwywiadu Wojskowego FSB,

to trudno sobie wyobrazić, jakich informacji spodziewano się od „partnera”, który nie był obecny

w Afganistanie.

W analizie kulisów Porozumienia przydatny okazał się „Arkusz Informacyjny dotyczący praktycznej

współpracy Rady NATO–Rosja”115 z października 2013 r. Można uznać, że opisuje on

sojusznicze wysiłki we współpracy ze stroną rosyjską w analizowanym okresie poprzedzającym

podpisanie Porozumienia. Trzy lata objęte przeglądem wykazały, że praktyczną współpracę realizowano

w dziewiętnastu konkretnych wymiarach. W zakresie zwalczania terroryzmu w 2013 r. trwała

analiza możliwości potencjalnej współpracy, przy czym zrealizowano kilka inicjatyw: ćwiczenia

sztabowe w Kwaterze Głównej NATO (marzec 2012 r.), konferencja w Hiszpanii (maj 2012 r.),

spotkanie informacyjne o działaniach szkoleniowych prowadzonych przez Rosjan (2013 r.). Jako

istotny wymiar tej współpracy wskazano udział rosyjskich okrętów w operacji morskiej NATO

skierowanej przeciwko terroryzmowi na akwenie Morza Śródziemnego. Należy podkreślić, że

żaden z tych obszarów nie wiązał się ze współpracą w zakresie „przeciwdziałania działalności

wywiadowczo-wywrotowej służb specjalnych krajów trzecich”, co stało się istotą Porozumienia.

1. TREŚĆ POROZUMIENIA

Preambuła dokumentu zawiera stwierdzenia, które stawiają obie służby specjalne – SKW

i FSB – w relacji równorzędnej, jako podmioty działające zgodnie z „ogólnie przyjętymi zasadami

i normami prawa międzynarodowego”. W języku stosunków dyplomatycznych oznacza to, że

strona polska uznała stronę rosyjską jako państwo stosujące normy prawa międzynarodowego

w stopniu co najmniej takim samym jak RP. Kierownictwo SKW zgodziło się na tę treść pomimo

pełnej świadomości, że Federacja Rosyjska jest na arenie międzynarodowej agresorem (wojna

w Gruzji w roku 2008), jej polityka prowadzi do nieustannych napięć regionalnych (Abchazja,

Osetia Płd.), a partner podpisywanego porozumienia jest organizacją o charakterze zbrodniczym

(liczne morderstwa na zlecenie najwyższych władz państwowych116). Trudno wytłumaczyć podejście

115 Praktyczna współpraca Rady NATO–Rosja. Przegląd (październik 2013), [w:] Stosunki NATO–Federacja Rosyjska…,

s. 558–567. Zob. także: APOW. sygn. PO IV Ds. 147.2016, t. V, k. 918–930.

116 W opisach morderstw politycznych w Rosji wskazuje się m.in. na: Iwana Kiwielidię, Jurija Pietrowicza

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

kierownictwa SKW, które bez żadnych merytorycznych podstaw separowało ze struktur FSB

specyficzny podmiot, jakim jest Departament Kontrwywiadu Wojskowego, jako wiarygodnego

partnera, który może być traktowany podobnie jak inne sojusznicze służby specjalne.

Całościowa wiedza o FSB, którą powinni dysponować oficerowie SKW, a zwłaszcza kierownictwo

Służby, wskazuje, iż jest to instytucja bardzo silnie scentralizowana i realizuje na kierunku

polskim ofensywne działania o charakterze wywiadowczym oraz przedsięwzięcia aktywne (np.

operacje wpływu), wykorzystując całą swoją strukturę. Kierownictwo SKW miało wszelkie podstawy

(Komisja dysponowała dokumentami wytworzonymi w SKW zawierającymi informacje,

którymi dysponowało szefostwo SKW), aby wnioskować, że FSB realizuje wobec nich precyzyjnie

zaplanowaną operację, wykorzystując różnorodne swoje zasoby. Z przebiegu kontaktów SKW–

FSB wynika, że były w tę operację zaangażowane następujące składowe struktury FSB: I Służba

(Departament Operacji Kontrwywiadowczych) oraz Departament Kontrwywiadu Wojskowego,

a także niezauważona przez SKW – V Służba FSB (Zarząd Współpracy Międzynarodowej oraz

Departament Informacji Operacyjnej).

Artykuł 1

Wskazany w art. 1 zakres relacji stron, tj. „współpracują i współdziałają”, budzi negatywną

reakcję już na poziomie pojęcia „współpraca”, natomiast określenie „współdziałanie” budzi stanowczy

sprzeciw. Należałoby spodziewać się, że na podstawie dotychczasowych doświadczeń

SKW winno było dostrzec istotne dla interesów RP obszary aktywności, gdzie „współdziałanie”

z FSB było niezbędne do realizacji celów. Nie odnaleziono w dokumentacji SKW żadnego uzasadnienia

dla tak sformułowanego zapisu.

Zwyczajowe w ramach współpracy służb przekazywanie informacji, nawet spotkania ekspertów

czy analityków nie wypełniają zakresu określonego pojęciem „współdziałanie”. W języku

służb „współdziałanie” to prowadzenie wspólnych działań aktywnych, np. ukierunkowanych na

zbieranie wiedzy o interesującym dla obu służb podmiocie (osobie, organizacji) lub prowadzenie

działań ofensywnych wobec obcej służby specjalnej, organizacji terrorystycznej lub zorganizowanej

grupy przestępczej.

Artykuł 2

W następnym artykule Porozumienia znajdują się określenia: przeciwdziałanie, zabezpieczanie,

wykrywanie, zapobieganie, zwalczanie. Możliwe jest także prowadzenie aktywnych działań

o charakterze technicznym, np. w celu niejawnego pozyskania danych przekazywanych kanałami

telekomunikacyjnymi. Komisja w trakcie swoich prac nie natrafiła na dokumenty wskazujące

czy choćby sugerujące, że działania o takim charakterze były prowadzone. Należy więc uznać,

że przynajmniej ze strony rosyjskiej (głównego redaktora tekstu) poprzez wprowadzenie pojęcia

„współdziałanie”, chodziło o stworzenie dogodnej legendy do innych, nieujawnionych stronie

polskiej działań, np. ofensywnego rozpoznania osób z kierownictwa polskiego kontrwywiadu

wojskowego, co mogło wiązać się z planami długofalowej współpracy na kierunku zachodnim.

Komisja dopuszcza jeszcze dodatkową interpretację, którą koniecznie należałoby w trakcie

dalszych badań poddać analizie. W związku z tym, że cały proces zawarcia Porozumienia nosił

znamiona legalizacji wcześniejszych kontaktów, być może wcześniej miały miejsce różne formy

„współdziałania”, które nie zostały udokumentowane.

Szczekoczichina, Annę Politkowską, Borysa Bieriezowskiego, Aleksandra Pierieplicznyja, Aleksandra Litwinienkę

i Siergieja Magnickiego. Zob. m.in. G. Kuczyński, Jak zabijają Rosjanie. Ofiary rosyjskich służb od Trockiego do

Litwinienki, Warszawa 2016.

VI. Analiza treści porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

W dalszej części art. 2 określono główne kierunki współpracy w obszarze kontrwywiadu

wojskowego. Wymaga to szerszego omówienia.

Artykuł 2a:

„Wykrywanie, zapobieganie i zwalczanie działalności terrorystycznej i dywersyjnej skierowanej

przeciwko siłom zbrojnym obu państwom”.

Realizacja tego punktu Porozumienia zakłada nie tylko wymianę informacji (np. pozyskanych

przez SKW z NATO-wskich źródeł sojuszniczych), lecz także realizację aktywnych działań operacyjnych

i technicznych komórek kontrwywiadu w tym zakresie. Wykonanie Porozumienia w tym

zakresie polegałoby zatem również na przekazywaniu FSB w dowolnej formie informacji uzyskanych

z osobowych źródeł lub z aparatury technicznej (także ustnie, bez żadnego rejestrowania

tego faktu, o czym mówi art. 5). Zaznaczyć należy, że zgodnie z obowiązującą praktyką, wszelkie

informacje pozyskiwane ze źródeł osobowych traktowane są jako tajne. Podobnie najwyższą

klauzulą chronione są specyficzne zdolności do pozyskiwania informacji środkami technicznymi.

Zakładana w Porozumieniu wymiana informacji o zagrożeniu terrorystycznym stawiała SKW

w bardzo trudnej sytuacji. W odróżnieniu od FSB polski kontrwywiad wojskowy nie posiadał

narzędzi i zasobów, które mogły być w tym celu wykorzystane w rejonach operacyjnego działania

wojsk rosyjskich (Kaukaz, Bliski Wschód, Sahel, Lewant, Afryka Środkowa). Tego rodzaju

informacje mogłyby pochodzić tylko ze źródeł sojuszniczych. Biorąc pod uwagę skład delegacji

FSB (przedstawiciele Zarządu Kontrwywiadu Wojskowego ds. Floty Bałtyckiej i Wojsk Obwodu

Kaliningradzkiego), Komisja zakłada, że Rosjanie byli zainteresowani szczególnie uzyskiwaniem

informacji dotyczących szeroko rozumianego rejonu kaliningradzkiego i basenu Morza Bałtyckiego.

Działaniem sprzecznym z postanowieniami Porozumienia (patrz art. 2) byłoby nieprzekazanie

posiadanych przez SKW informacji istotnych dla bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej w zakresie

działalności terrorystycznej i dywersyjnej. Podpisując Porozumienie, SKW wzięło na siebie zobowiązanie

do przekazywania informacji, które w systemie informacyjnym państwa pochodziły ze

źródeł zagranicznych lub krajowych. Bardzo duża część interesujących Rosjan – w tym kontekście –

informacji znajdowała się w sojuszniczych zasobach informacyjnych, do których SKW miała dostęp.

Zatwierdzenie przez Szefa SKW tej części Porozumienia, z równoległym brakiem dokumentowania

treści spotkań, brakiem ewidencji przekazanych i otrzymanych informacji oraz możliwość przekazywania

informacji w trybie ad hoc i ustnie, stwarzało nader podatny grunt do infiltracji SKW.

Artykuł 2b:

„Przeciwdziałanie działalności wywiadowczo-wywrotowej służb specjalnych krajów trzecich,

skierowanej przeciwko Federacji Rosyjskiej lub Rzeczypospolitej Polskiej”.

Działalność wywiadowczo-wywrotowa najczęściej rozumiana jest jako działania skierowane

na osłabienie siły wojskowej, ekonomicznej lub politycznej państwa poprzez obniżenie morale,

lojalności, poczucia pewności jego mieszkańców oraz zaufania do instytucji państwa. Są to

najbardziej skomplikowane operacje wywiadowcze, należące z natury swej do grupy działań,

których ujawnienie jest szczególnym sukcesem kontrwywiadu. Jednocześnie zawsze chronione

są najwyższymi klauzulami tajności. Współdziałanie w ramach tego rodzaju operacji należy traktować

jako wyraz najwyższego zaufania, który może zaistnieć tylko pomiędzy służbami państw

sprzymierzonych na najwyższym poziomie strategicznym. W historii rosyjskich i sowieckich

służb specjalnych działalność wywiadowczo-wywrotowa praktykowana jest od ponad stu lat.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Bolesne dla Polski przykłady sięgają czasów wojny polsko-bolszewickiej w latach 1919–1920,

pierwszej połowy lat dwudziestych XX wieku (partyzantka bolszewicka na wschodnich rubieżach

II RP), są także obecne po odzyskaniu niepodległości w 1989 r. Najbliższym chronologicznie do

opisywanych wydarzeń przykładem tego rodzaju operacji w Europie jest działanie rosyjskich

służb specjalnych wymierzone w Gruzję (Abchazja, Osetia Płd.).

W rosyjskim słowniku pojęć prawnych znajdujemy omówienie tego pojęcia: „Działalność

wywiadowczo-wywrotowa – zespół skoordynowanych i wzajemnie powiązanych pod względem

celów, zadań, miejsca i czasu rozpoznania, sabotażu i innych działań żołnierzy i organów Służby

Pogranicznej Federacji Rosyjskiej (jest to jeden z Zarządów FSB), prowadzonych siłami i środkami

zagranicznej agencji wywiadowczej, organów operacyjnych, wywiadu wojskowego, formacji,

jednostek i pododdziałów według jednego planu i w celu uzyskania informacji wywiadowczych

i dokonywania sabotażu na cele wroga. Można ją przeprowadzić w okresie zaostrzenia sytuacji

militarno-politycznej i operacyjnej, w momencie wybuchu wojny (lokalnej lub regionalnej)

oraz w trakcie prowadzenia działań wojennych zarówno we własnym kraju, jak i bezpośrednio

na terytorium wroga”117. Natomiast rosyjski słownik terminów kontrwywiadowczych wskazuje,

że „Działalność wywiadowcza państwa socjalistycznego ma na celu uzyskanie w odpowiednim

czasie rzetelnych i udokumentowanych informacji wywiadowczych o agresywnych planach międzynarodowego

imperializmu, przede wszystkim kręgów rządzących Stanami Zjednoczonymi,

a także uzyskanie informacji o bieżących wydarzeniach politycznych, gospodarczych, wojskowych,

naukowych i technicznych kłopotach krajów kapitalistycznych oraz o wywrotowych dążeniach

imperialistycznych służb wywiadowczych, organizacji i osób, z których korzystają. Równolegle

prowadzone są działania mające na celu podważenie pozycji imperializmu i wzmocnienie pozycji

państwa socjalistycznego i wszystkich krajów wspólnoty socjalistycznej na arenie międzynarodowej.

Głównym rodzajem działalności wywiadowczej jest działalność operacyjna. Jednocześnie cele

działań wywiadowczych osiąga się innymi środkami: pozyskiwaniem informacji wywiadowczych

w oparciu o analizę źródeł otwartych, ankiet itp.”118.

Z kolei działalność wywrotowa to „Rodzaj walki politycznej prowadzonej przez państwa

kapitalistyczne, ich wywiad i inne służby specjalne, partie burżuazyjne, wywrotowe ośrodki propagandy,

międzynarodowe organizacje antyradzieckie, wrogie elementy wewnątrz kraju, w celu

podważenia lub osłabienia podstawowych fundamentów Związku Radzieckiego i innych krajów

socjalistycznych, partii komunistycznych i robotniczych, ruch narodowowyzwoleńczy poprzez

organizowanie i prowadzenie ukrytych działań politycznych, ideologicznych, gospodarczych,

wojskowych, wywiadowczych i innych wywrotowych. W walce państw imperialistycznych z socjalizmem

potencjał polityczny, militarny, gospodarczy, moralny, naukowy i techniczny Związku

Radzieckiego oraz jedność państw socjalistycznych nabierają znaczenia jako główny przedmiot

ich wywrotowej działalności. Główne formy wywrotowej działalności wroga wyznaczają elementy

szczególnie niebezpiecznych zbrodni państwowych przewidzianych przez sowieckie prawo karne”119.

Chociaż powyższe definicje pochodzą sprzed kilkudziesięciu lat, to należy zauważyć, że

podobnie jak Federacja Rosyjska dziedziczy dorobek ZSRS, tak FSB przejęła w całości spuściznę

po KGB, nie tylko w metodach pracy, zestawie pojęć, kadrze, lecz przede wszystkim mentalności.

Należy odnieść się także do zapisu Porozumienia wskazującego, że chodzi o działania przeciwko

Federacji Rosyjskiej lub Polsce. Komisja nie pozyskała dokumentów opisujących zagrożenie

117 https://jurisprudence.academic.ru/searchall.php?SWord=диверсионная+деятельность&from=ru&to=

xx&did=jurisprudence&stype= [dostęp: 2 XI 2023 r.].

118 https://counterintelligence.academic.ru/221/Деятельность_разведывательная [dostęp: 2 XI 2023 r.].

119 https://counterintelligence.academic.ru/219/Деятельность_подрывная [dostęp: 2 XI 2023 r.].

VI. Analiza treści porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

wywiadowczo-wywrotowe krajów trzecich skierowane przeciwko Polsce i Rosji. Nie były także

znane zagrożenia tej natury wobec Polski, które mogłyby zostać zneutralizowane przy pomocy

FSB. Z tego względu Komisja ocenia, że omawiany zapis Porozumienia mógłby zostać zrealizowany

tylko w sposób, który wiązałby się ze zdradą interesów RP i zobowiązań sojuszniczych. Niestety

jedynym beneficjentem w tym zakresie mogła być Federacja Rosyjska, nie tylko poprzez uzyskanie

informacji o ewentualnie planowanych przez NATO działaniach wywiadowczo-wywrotowych,

lecz także poprzez zneutralizowanie SKW, jako partnera związanego Porozumieniem.

Artykuł 2c:

„Zabezpieczenie przedsięwzięć wojskowych i wojskowo-technicznych realizowanych w ramach

współpracy wojskowej obu Państw”.

15 grudnia 2011 r. minister Tomasz Siemoniak poinformował prezydenta Bronisława Komorowskiego,

że w czasie wizyty w Moskwie i w rozmowach ze swoim odpowiednikiem, gen. Nikołajem

Makarowem, szefem Sztabu Sił Zbrojnych FR, polski szef Sztabu Generalnego gen. Mieczysław

Cieniuch „uznał za celowe nawiązanie współpracy w zakresie opracowania wspólnych procedur

reagowania kryzysowego w rejonie Morza Bałtyckiego (na szczeblu lokalnym i centralnym)”. Zaproponował

także „utworzenie bezpośredniego połączenia telefonicznego pomiędzy rosyjskim dowództwem

wojskowym w Obwodzie Kaliningradzkim a Centrum Zarządzania Kryzysowego MON”, co

„w przyszłości pozwoliłoby na uniknięcie nieporozumień dotyczących działalności sił zbrojnych”120.

Artykuł 2d:

„Wykrywanie, zapobieganie oraz zwalczanie przypadków nielegalnego obrotu narkotykami,

środkami psychotropowymi i ich prekursorami; bronią, amunicją, materiałami wybuchowymi

oraz chemicznymi środkami bojowymi”.

Komisja zauważa, że w art. 5 ustawy z dnia 9 czerwca 2006 r. o SKW i SWW zostały precyzyjnie

opisane zadania, które służba powinna realizować. Nie ma w tym wykazie obszaru działania

takiego jak „zwalczanie przypadków nielegalnego obrotu narkotykami, środkami psychotropowymi

i ich prekursorami”, co zresztą pozostaje poza kompetencją SKW.

Dla oceny tego fragmentu nie bez znaczenia pozostaje wiedza, którą ujawnił w swoich publikacjach

autorski duet Litwinienko-Felsztinski121. Pisali oni, i za tę prawdę Aleksander Litwinienko

został zamordowany przez FSB, że rosyjskie służby kontrolują, nadzorują i wykorzystują rosyjską

zorganizowaną przestępczość, a szczególnie handel narkotykami, przy czym przemyt narkotyków

z Afganistanu był w tym czasie bardzo ważnym źródłem dochodu rosyjskich grup przestępczych,

które tylko w 2008 r. przez terytorium Rosji przerzuciły do Europy ok. 77 ton heroiny Powiązania

mafii Sołncewskiej z FSB stały się głośne w Europie dzięki pracy hiszpańskiej prokuratury

oraz publikacjom dziennikarskim na podstawie WikiLeaks122. Jak więc jednocześnie Rosjanie

mogli nastawiać się na pozyskiwanie wiedzy o przestępczości zorganizowanej w Polsce? Można

oceniać, że był to ze strony służb rosyjskich element działań wywiadowczych ukierunkowanych

na pozyskanie wiedzy o ewentualnych zagrożeniach ze strony polskich lub europejskich struktur

bezpieczeństwa. Podobnie, biorąc pod uwagę, że FSB i GRU są wspólnie odpowiedzialne za

120 CAW-WBH, Pismo T. Siemoniaka do prezydenta B. Komorowskiego, Warszawa, 15 XII 2011 r., sygn.

4285/2021/2, k. 59.

121 J. Felsztinski, A. Litwinienko, Wysadzić Rosję. Kulisy intryg FSB, Poznań 2007.

122 https://www.theguardian.com/world/2010/dec/01/wikileaks-cable-spain-russian-mafia [dostęp: 23 XI 2023 r.].

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

organizowanie i kontrwywiadowczą osłonę pewnej części międzynarodowego handlu bronią, to

wpisanie do Porozumienia takiego obszaru współpracy także stanowiło działania w założeniu

swym wywiadowcze, sprowadzające się do pozyskania informacji o ewentualnych zagrożeniach

dla rosyjskich interesów.

Artykuł 4

O powierzchowności zaangażowania i słabości polskiej strony w procesie przygotowania Porozumienia

świadczy również treść art. 4, w którym wskazane są sposoby współpracy. Na pierwszym

miejscu zakładano wymianę informacji, co w pewnym zakresie mieści się w standardzie kontaktów

między służbami. Natomiast trudno już na takim samym poziomie traktować wymianę

doświadczeń. Zakłada to bowiem ujawnienie zrealizowanych spraw operacyjnych oraz ujawnienie

oficerów z komórek innych niż zwyczajowo kontaktujący się z obcymi służbami specjalnymi

Wydział Spraw Międzynarodowych Gabinetu Szefa SKW. Dla FSB, która konsekwentnie realizowała

rosyjską strategię oddzielenia Europy Środkowej od głównego nurtu polityki amerykańskiej

(a częścią tej polityki przecież był projekt obrony antyrakietowej), była to ogromna okazja do

namierzenia i rozpoznania rzadkich w służbie specjalistów od pracy operacyjnej.

Na drugim miejscu zakładano „opracowywanie i realizowanie uzgodnionych przedsięwzięć”, co

wiąże się z omówionym wcześniej „współdziałaniem”. Zapis ten należy tłumaczyć jako gotowość

do opracowania planu i zrealizowania działań operacyjnych, które uderzałyby w cudzą operację

wywiadowczą. Komisja nie znalazła dokumentów poświadczających kroki sprawozdawcze Szefa

SKW, który przekazałby choćby obszerne omówienie, nie mówiąc o zapoznaniu przełożonych

politycznych z tekstem Porozumienia.

Komisja zwraca uwagę na kwestię znaczeniową fragmentu Porozumienia odnoszącego się do

„wymiany jawnych publikacji i innych materiałów dotyczących kwestii zapewnienia bezpieczeństwa”.

W drugiej części zdania brak jest zastrzeżenia, że „inne” materiały także będą jawne. Niekorzystna

interpretacja przyjmowana przez FSB mogła uznać, że „inne” materiały mogą być niejawne.

Można z bardzo dużą dozą pewności przyjąć, że faktyczny plan FSB, zgodnie z doktryną

oddziaływania na bliską zagranicę, zakładał nie tylko pozyskiwanie informacji, lecz także

stopniowe wykorzystanie kontaktu z SKW do działań dezinformacyjnych i dezintegracyjnych

(rosyjskie działania aktywne) w celu zasiania i pogłębiania animozji pomiędzy państwami

regionu w sferze interesów obronnych. Pozornie więc mało istotna część współpracy określona

jako „wymiana innych materiałów” miała ogromny potencjał zagrożenia dla spójności struktur

wywiadowczych NATO w rosyjskim regionie północno-zachodnim i dla polskiego systemu

bezpieczeństwa.

Kontakty pomiędzy służbami są z natury swej okazją do zbierania informacji o przeciwniku,

a przecież Polska w tym czasie, jako członek NATO, zaliczana była przez służby rosyjskie do

grupy państw wywiadowczego rozpoznania o wysokim priorytecie. FSB realizując część swoich

zadań, przy każdej okazji zbiera informacje o funkcjonariuszach i żołnierzach służb wywiadowczych

i kontrwywiadowczych państw NATO, co jest rutynowym działaniem. Wchodząc w dialog

z FSB, SKW pozwoliła na pozyskiwanie wiedzy o nieznanej liczbie osób zatrudnionych w SKW

i w jednostkach wojskowych, do których mieli dostęp przedstawiciele FSB. Komisja nie znalazła

dokumentów, które poświadczałyby, że samochody, z których korzystali oficerowie FSB, wjeżdżając

do obiektów wojskowych (w tym siedziby SKW), były w jakikolwiek sposób sprawdzane

pod kątem wyposażenia w technikę operacyjną. Postój przez nawet krótki czas na parkingu

w pobliżu budynku głównej siedziby SKW pozwalał na uzyskanie znacznego zasobu danych

wywiadowczych ze źródeł technicznych.

VI. Analiza treści porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

Komisja podkreśla, że trwająca przez dłuższy okres realizacja Porozumienia przyczyniłaby się

do dekonspiracji naszych oficerów zajmujących się istotnymi dla strony rosyjskiej zagadnieniami

czy też prowadzących agenturę w terenie. Każde spotkanie eksperckie wiąże się z wystawieniem

do kontaktu osób kompetentnych w danej dziedzinie. Nie było możliwe, aby w ramach realizacji

Porozumienia nie doszło do spotkań, na których po stronie SKW nie byliby włączeni kolejni oficerowie

(żołnierze lub funkcjonariusze). Wiadomo, że odbyły się jakieś spotkania eksperckie, ale

poza dwoma (Kadyny i Bałtijsk) nie wiadomo, kto w nich brał udział, gdyż relacje te i spotkania

w większości nie były dokumentowane.

Artykuł 5

Wyrażona w Porozumieniu zgoda na przekazywanie informacji w formie ustnej lub pisemnej

otworzyła możliwość, oraz zalegalizowała wcześniejszy stan, braku ścisłej ewidencji informacji

otrzymywanych i przekazywanych. W kontaktach ze służbą posiadającą od 1923 r. struktury

odpowiedzialne za prowadzenie wojny informacyjnej, świadczy to nie tylko o braku wyobraźni,

lecz także o głębokiej niekompetencji oficerów SKW zaangażowanych w negocjowanie Porozumienia

i odpowiedzialnych za jego treść.

Dodatkowo otwarta została możliwość zachowań inspiracyjnych: „Informacja może być przekazywana

bez oficjalnego zapytania”, połączona z wcześniej zaakceptowanym brakiem ewidencji

działań w sferze informacyjnej, co skazywało SKW na wchłanianie i rozprzestrzenianie rosyjskiej

dezinformacji. SKW weszło na drogę, aby stać się, w perspektywie stosunkowo krótkiej, narzędziem

w rosyjskiej wojnie informacyjnej z NATO.

Artykuł 6

Brzmienie w języku polskim: „Materiały i informacje będące przedmiotem wymiany realizowanej

w ramach niniejszego Porozumienia między Stronami, podobnie jak informacja o zakresie

i treści Porozumienia, są niejawne i nie mogą być przekazywane ani wykorzystywane bez pisemnej

zgody i spełnienia wszystkich warunków wskazanych przez daną Stronę. Tryb wymiany informacji,

zawierającej dane stanowiące informacje niejawne a także tryb dalszej ochrony takiej informacji

są określone innymi międzynarodowymi porozumieniem” (pisownia oryginalna).

Dosłowne tłumaczenie tekstu z języka rosyjskiego: „Materiały i informacje, stanowiące przedmiot

wymiany między Stronami w wykonaniu niniejszego Porozumienia, jak i informacje o zakresie

i treści współpracy są tajne i nie mogą być przekazane komukolwiek lub wykorzystane bez

pisemnej zgody i pełnej zgodności z warunkami określonymi przez Strony. Procedura wymiany

informacji, zawierających dane stanowiące tajemnicę państwową123, a także procedura dalszej

ochrony takich informacji nie jest regulowana w ramach niniejszego Porozumienia”.

Komisja zwraca uwagę na podnoszenie przez polską stronę klauzuli Porozumienia. Chociaż

strona rosyjska część korespondencji (podobnie jak tekst Porozumienia) traktowała jako co najwyżej

tajemnicę służbową, to funkcjonariusze SKW nadawali tym samym dokumentom klauzulę

„tajne”. Jest to okoliczność, która powinna być na dalszym etapie wnikliwie zbadana.

123 W aktach prawnych ustanawiających system ochrony tajemnic w FR informacje niejawne o najwyższej ważności

ze względu na bezpieczeństwo państwa określa się terminem tajemnica państwowa (ros. Государственная тайна,

pis. fon. gosudarstwiennaja tajna). System ochrony tajemnicy państwowej w Rosji, podobnie jak system ochrony

informacji niejawnych w Polsce, jest oparty na dwóch filarach: karnoprawnym i administracyjnym. Rosyjskie tajemnice

państwowe są informacjami klauzulowanymi, a ich odpowiednikiem w polskim prawodawstwie są informacje

chronione na podstawie ustawy z 5 VIII 2010 r. o ochronie informacji niejawnych.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Artykuł 7

Do kontaktów ze stroną rosyjską został wskazany Wydział Spraw Międzynarodowych Gabinetu

Szefa SKW, który podlegał bezpośrednio szefowi służby. Z materiałów udostępnionych Komisji

wynika, że z Rosjanami spotykali się w siedzibie SKW i na terenie Warszawy głównie dwaj funkcjonariusze

(P. Pytel i K. Dusza). Oznaczało to, że wiedza na temat kontaktu z Rosjanami była

świadomie ściśle limitowana, więc funkcjonariusze Zarządu Operacyjnego SKW mogli dowiedzieć

się o jakichkolwiek szczegółach tylko wtedy, gdy Szef podjął taką decyzję, ale jedynym pośrednikiem

mógł być ówczesny dyrektor Zarządu Operacyjnego, którym był P. Pytel (od listopada 2013 r. pełnił

obowiązki Szefa SKW, a od lutego tego roku był Szefem SKW). Z dokumentów udostępnionych

Komisji wynika, że powstało tylko kilka notatek sporządzonych przez funkcjonariuszy SKW (P.

Pytel, K. Dusza) z licznych spotkań z przedstawicielami ambasady rosyjskiej (Juzwik, Żukow, Bondar,

Makarow, Jozkow, Griszin). Skoro notatek nie było, to nic nie zostało przekazane do Zarządu

Operacyjnego, trudno więc mówić o jakichkolwiek, choćby informacyjnych, korzyściach SKW

w wyniku „współpracy” i podpisania Porozumienia. Ze strony rosyjskiej niezmiennie najbardziej

aktywny był przedstawiciel FSB w Warszawie (Juzwik), który nie był oficerem Departamentu

Kontrwywiadu Wojskowego FSB, ale został wysłany do Warszawy, podobnie jak inni oficerowie

FSB, z V Służby FSB, w kompetencji której było obsadzanie etatów zagranicznych w biurach

łącznikowych służby w przedstawicielstwach dyplomatycznych. Można powiedzieć, że Rosjanie

wypełnili w ten sposób zapis Porozumienia, bo faktycznie komórka odpowiedzialna za kontakty

międzynarodowe realizowała spotkania z Polakami. Niemniej nie był to wojskowy kontrwywiad.

Można wyciągnąć na tej podstawie dwa wnioski. Pierwszy, że szefostwo SKW nie rozumiało struktury

FSB i godziło się na współpracę całkowicie zmanipulowaną przez Rosjan. Drugi, że wiedziało

o rosyjskich manipulacjach i z jakichś, nierozpoznanych do tej pory, względów godziło się na to.

Z dokumentów udostępnionych Komisji wynika, że nie było oddelegowanej żadnej osoby

z doświadczeniem operacyjnym na kierunku wschodnim, która mogłaby pełnić chociażby rolę

mentorską w kształtowaniu tej współpracy. Jest to co najmniej poważne niedopatrzenie.

Artykuł 9

Zakładano możliwość odbywania spotkań i konsultacji w trybie niezwłocznym, co zdarza się

tylko w przypadku zaawansowanej współpracy ze sprawdzonymi partnerami. Trudno zrozumieć,

dlaczego polska strona pozwoliła sobie narzucić taki sposób modus vivendi. Z zaobserwowanej

praktyki poprzedzających Porozumienie kontaktów wynika, że niektóre spotkania były w dni

wolne od pracy (np. 29 maja 2011 r., 25 listopada 2012 r., 9 marca 2013 r.). Tym bardziej zastanawiający

jest brak relacji pisemnych, gdyż naturalne jest domniemanie, że jeżeli spotkanie było

wywołane w trybie nagłym (nie wiemy, przez którą ze stron), to powinien powstać jakiś zapis

na ten temat przedstawiony Szefowi SKW. Porozumienie podpisane 11 września 2013 r. zalegalizowało

tę praktykę.

W przypadku ujawnienia tych zapisów służby państw NATO mogłyby dojść do wniosku, że

wszelkie dotychczas zgłaszane na forum NATO przez służby specjalne RP (Służba Wywiadu

Wojskowego, Agencja Wywiadu) zastrzeżenia i wątpliwości co do roli FR w oddziaływaniu na

Zachód, są już, delikatnie mówiąc, nieaktualne. Co więcej, Rosjanie zagwarantowali sobie regularność

wymiany delegacji, w tym grup roboczych i ekspertów, co postronnemu czytelnikowi

Porozumienia ukazywało perspektywę dużej dynamiki kontaktu i współpracy. Z perspektywy

wizerunku służb specjalnych RP było to bardzo niekorzystne.

W art. 9 znajduje się także zapis, który powinien budzić szczególne zastanowienie, a mianowicie:

„pomoc medyczna udzielana jest wskazanym osobom zgodnie z prawodawstwem Strony

VI. Analiza treści porozumienia pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

przyjmującej”. Szef służby specjalnej nigdy nie powinien zgodzić się na to, żeby rosyjskie służby

medyczne miały udzielać pomocy żołnierzom lub funkcjonariuszom SKW w nieokreślonej formule.

W tekście powinien znaleźć się zapis obligujący do natychmiastowego kontaktu z attaché

obrony RP w Moskwie oraz poprzez łącznika FSB z centralą SKW w Warszawie.

Artykuł 10

„Niniejsze Porozumienie nie narusza praw i obowiązków Stron wynikających z innych umów

międzynarodowych”.

Rosjanie traktowali Porozumienie jako umowę międzynarodową. Tym samym dla SKW była

to także umowa tej rangi, ale zdecydowano się na procedowanie jej jak zwykłego porozumienia

zawieranego pomiędzy służbami specjalnymi124. Komisja wyraża pogląd, że rosyjska propozycja

brzmienia art. 10 powinna zostać skonsultowana z MON, gdyż wojskowe sprawy międzynarodowe

nie leżą w kompetencji SKW. Tym samym SKW nie miała kompetencji do oceny, czy zawierane

Porozumienie nie stoi w sprzeczności z innymi umowami międzynarodowymi.

Komisja podkreśla, że Biuro Prawne SKW nie zanegowało możliwości podpisania Porozumienia,

którego treść jest sprzeczna ze zobowiązaniami sojuszniczymi. Art. 8 traktatu waszyngtońskiego

brzmi: „Każda Strona oświadcza, że żadne z wiążących ją obecnie zobowiązań międzynarodowych

z którąkolwiek ze Stron lub z jakimkolwiek państwem trzecim nie stoi w sprzeczności

z postanowieniami niniejszego traktatu, oraz zobowiązuje się do niewiązania się jakimkolwiek

zobowiązaniem międzynarodowym sprzecznym z niniejszym traktatem”125. Tymczasem w art. 2

Porozumienia SKW zobowiązało się do „przeciwdziałania działalności wywiadowczo-wywrotowej

służb specjalnych krajów trzecich”, co obejmuje zwłaszcza państwa NATO.

Komisja identyfikuje trzy przyczyny takiego działania. Pierwsza to niekompetencja. Kierownictwo

służby nie rozpoznało natury, skali i założeń rosyjskiej operacji, nie wzięto pod uwagę

ekspansjonistycznych celów Federacji Rosyjskiej, nie przyjęto prawdy o bezwzględnym obliczu

FSB. Drugą przyczyną mogła być wola Szefa SKW, który wbrew powyższej wiedzy działał

ukierunkowany założeniami polityki zagranicznej premiera Donalda Tuska. Trzecią przyczyną,

która nie stoi w sprzeczności z pierwszymi dwiema, jest silny rosyjski wpływ na cały proces

przygotowania i podpisania Porozumienia. Propozycja podpisania Porozumienia wyszła ze strony

rosyjskiej, tekst został przygotowany przez Rosjan, a także moment, kiedy Porozumienie zostało

podpisane, wybrała FSB.

2. WNIOSKI

W świetle powyższej analizy nie należy wykluczyć, że:

1. Strona rosyjska zrealizowała własne cele operacyjne i strategiczne. Podpisanie Porozumienia

na kierunku polskim zrealizowało cel operacyjny, którym było zbudowanie legendy do permanentnej

inwigilacji przedstawicieli SKW przez oficerów FSB. Cel strategiczny został osiągnięty

poprzez wytworzenie sytuacji niezgodnej z polskimi zobowiązaniami sojuszniczymi.

2. Strona polska, działając pod wpływem rosyjskim, wzięła udział w operacji rosyjskiej zrealizowanej

na szkodę RP w zakresie bezpieczeństwa Sił Zbrojnych RP (w tym kontrwywiadu

wojskowego). SKW została także włączona w realizację rosyjskiego celu strategicznego, którym

jest osłabienie spójności NATO.

124 Ustawa z dnia 14 IV 2000 r. o umowach międzynarodowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 127) [dostęp: 23 XI 2023 r.].

125 https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU20000870970/O/D20000970.pdf [dostęp: 23 XI 2023 r.]

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

VII. DZIAŁANIA DEZINFORMACYJNE BYŁYCH SZEFÓW SKW

– GEN. JANUSZA NOSKA I GEN. PIOTRA PYTLA

Komisja wskazuje na co najmniej trzy wątki tematyczne obecne w licznych pochodzących

z lat 2016–2023 wypowiedziach publicznych generałów J. Noska i P. Pytla, które noszą znamiona

świadomej dezinformacji.

1. Wątek „afgański” – jego podstawową tezą dezinformacyjną jest to, iż zawarte 11 września

2013 r. Porozumienie między SKW a FSB miało przede wszystkim na celu zabezpieczenie działań

związanych z wycofywaniem żołnierzy i sprzętu Polskiego Kontyngentu Wojskowego w Afganistanie

z tego bliskowschodniego państwa.

2. Wątek „kontrwywiadowczy” – znalazł on wyraz w twierdzeniu, że nawiązanie kontaktów

i współpraca SKW z FSB były uzasadnione m.in. tym, iż w odróżnieniu od rosyjskiej służby

wywiadu wojskowego (Główny Zarząd Wywiadowczy Sztabu Generalnego Sił Zbrojnych Federacji

Rosyjskiej – GRU) oraz cywilnego (Służba Wywiadu Zagranicznego Federacji Rosyjskiej), FSB

jest służbą rzekomo prowadzącą wyłącznie działalność kontrwywiadowczą, a więc skierowaną

tylko przeciwko zagrożeniom występującym na terytorium Rosji ze strony obcych podmiotów.

3. Wątek prorosyjskości i „ agenturalności” władz RP w latach 2015–2023 – jest obecny

w licznych wypowiedziach, chętnie przez część mediów powielanych, iż zarówno rządy tzw.

Dobrej Zmiany, jak i konkretni wybrani przedstawiciele kierownictwa państwa w ww. okresie

aktywnie sprzyjali interesom Kremla.

Poniżej wyszczególniono kilka przykładowych wypowiedzi gen. J. Noska i gen. P. Pytla,

ilustrujących wyżej wskazane wątki. Każdy z przytaczanych cytatów Komisja opatruje krytycznym

komentarzem, opartym na analizie źródłowej falsyfikującej treści dezinformujące obecne

w wypowiedziach wspomnianych byłych Szefów SKW.

1. WĄTEK „AFGAŃSKI”

W maju 2023 r. gen. Janusz Nosek, po prawie 10 latach od zawarcia Porozumienia SKW z FSB,

tak mówił o powodach jego podpisania:

„Podejmując dialog z Rosjanami, robiliśmy to nie dlatego, że nam się Rosja podoba, tylko

dlatego, że traktowaliśmy swoją robotę profesjonalnie. Co mamy do zrobienia, trzeba zrobić, ale

są rzeczy, w których się nie porozumiemy. Umowa podpisana we wrześniu 2013 r. zakreślała trzy

obszary współpracy: Afganistan i inne misje ONZ-owskie, mały ruch graniczny z Kaliningradem

i konsekwencje z tego wynikające, rozpoznawanie zagrożeń o charakterze terrorystycznym […]”126.

Wypowiedź gen. Noska odnosząca się do konkretnych zapisów Porozumienia SKW z FSB z 2013 r.

jest ewidentną dezinformacją, ponieważ w jego treści nie znajdują się żadne zapisy wymieniające

wskazane przez generała obszary współpracy z FSB. Poza wątkiem dotyczącym współdziałania

w zwalczaniu terroryzmu, w Porozumieniu nie ma żadnego fragmentu, który mógłby ewentualnie być

odniesiony do zabezpieczania wycofywania polskiego kontyngentu z Afganistanu przy pomocy Rosjan.

„Wątek afgański” w kontekście uzasadniania potrzeby podpisania Porozumienia w 2013 r.

z Rosjanami podnosił także w publicznych wypowiedziach gen. Piotr Pytel:

126 Gen. Janusz Nosek: PiS jest przesiąknięty agenturą rosyjską. Z generałem Januszem Noskiem, byłym szefem

Służby Kontrwywiadu Wojskowego, rozmawia Donata Subbotko, Wyborcza.pl, 26 V 2023 r., https://wyborcza.p1/

magazyn/7,124059,29771638,gen-janusz-nosek-pis-jest-przesiakniety-agentura-rosyjska.html [dostęp: 27 XI 2023 r.].

VII. Działania dezinformacyjne byłych Szefów SKW

– gen. Janusza Noska i gen. Piotra Pytla

„Rozważano wówczas alternatywną zapasową trasę powrotu polskich żołnierzy i sprzętu z kontyngentu

wojskowego z Afganistanu pociągami przez Rosję. Umowa była po to, by taki wariant

przygotować”127. Inna wypowiedź: „[…] przesłanką do podjęcia kontaktu z Rosjanami, wówczas

partnerem NATO – była konieczność zabezpieczenia alternatywnej drogi powrotu naszych

żołnierzy. Decyzje dotyczące tych działań były akceptowane na najwyższych szczeblach Sojuszu

Północnoatlantyckiego. I działo się to w czasie, gdy współpraca z Rosją, jeśli chodzi o Afganistan,

była czymś oczywistym i niezbędnym”128.

W odniesieniu do powyższych twierdzeń gen. Pytla Komisja wskazuje, iż najistotniejsze –

z punktu widzenia operacji wycofania Sił Zbrojnych RP z Afganistanu – było podpisanie 28 listopada

2012 r. przez Ministerstwo Obrony Narodowej umowy z Departamentem Obrony USA

nabycia i usług wzajemnych (Acquisition and Cross-Servicing Agreement – ACSA129). Umowa

ta określała ułatwienie wzajemnego świadczenia wsparcia logistycznego dostaw i usług. Na

podstawie zapisów tego dokumentu został przeprowadzony transfer ciężkiego sprzętu z PKW

Afganistan, a koszty transportu pokryła strona amerykańska130. Początek procesu przegrupowania

i wycofania PKW Afganistan rozpoczął się 9 maja 2013 r. po oficjalnym przekazaniu Afgańczykom

odpowiedzialności za prowincję Ghazni i trwał do 31 grudnia 2014 r. Proces wycofania

był realizowany w ramach Planu wycofania Polskiego Kontyngentu Wojskowego z Islamskiej

Republiki Afganistanu131. Za realizację i nadzór nad procesem odpowiedzialna była Grupa Operacyjna

do spraw wycofania PKW Afganistan. W dokumentacji wytworzonej w ramach pracy

Grupy wielokrotnie podkreślano: „Planować załadunek środków bojowych i materiałowych

stosownie do zakontraktowanych terminów misji lotniczych do kraju realizowanych w oparciu

o program SAC i SALIS z maksymalnym wykorzystaniem powierzchni ładunkowej samolotów

transportowych”132. Jak wynika z dokumentów, proces wycofania Sił Zbrojnych RP z Afganistanu

był realizowany wyłącznie poprzez programy SAC, SALIS oraz ACSA przy wsparciu Sił

Zbrojnych USA.

2. WĄTEK „KONTRWYWIADOWCZY”

W dniu 15 maja 2017 r. na portalu Onet.pl ukazał się wywiad z gen. Januszem Noskiem przeprowadzony

przez Andrzeja Stankiewicza. Były Szef SKW powiedział w nim m.in.:

127 Gen. Pytel odpowiada prawicowym mediom. „Cztery wierutne kłamstwa”, Onet.pl, 4 VIII 2023 r., https://wiadomosci.

onet.pl/tylko-w-onecie/gen-pytel-odpowiada-prawicowym-mediom-cztery-wierutne-klamstwa/vh5jm3x

[dostęp: 27 XI 2023 r.].

128 Generał Piotr Pytel odpowiada na oskarżenia Macierewicza: „To kłamstwa!” I zapowiada pozew. Z Piotrem

Pytlem rozmawia Michał Gostkiewicz, https://weekend.gazeta.p1/weekend/7,152121,22797123,general-piotr-pytel-

-odpowiada-na-oskarzenia-macierewicza-to.html#BoxMTPromoImg [dostęp: 27 XI 2023 r.].

129 Umowa nabycia i usług wzajemnych (POL-US-02) podpisana przez stronę polską 28.11.2012 r., a przez stronę

amerykańską 03.12.2012 r., https://archiwum-bochb.wp.mil.pl/plik/file/Umowa%20nabycie%20uslug%20wzajemnych%

20ACSA%20pol.pdf [dostęp: 25 XI 2023 r.].

130 Mjr Marek Pietrzak, Rosomaki wracają z Afganistanu, https://web.archive.org/web/20180108233525/, http://

isaf.wp.mil.pl/pl/l_2114.html [dostęp: 25 XI 2023 r.]; Rosomaki wracają do kraju, https://defence24.pl/sily-zbrojne/

rosomaki-wracaja-do-kraju [dostęp: 26 XI 2023 r.]; Rosomaki wracają z Afganistanu, https://defence24.pl/sily-zbrojne/

rosomaki-wracaja-z-afganistanu [dostęp: 26 XI 2023 r.].

131 CAW-WBH, Zespół archiwalny PKW Afganistan, sygn. 3167/18/1, k. 2. Program SAC – Strategic Airlift Capability

– międzynarodowa inicjatywa zapewniająca uczestnikom dostęp do wojskowych transportów powietrznych;

Program SALIS – Strategic Air Lift Interim Solution – podpisany przez NATO komercyjny kontrakt z rosyjskimi

i ukraińskimi przedsiębiorstwami, wykorzystującymi ciężkie samoloty transportowe AN-124 Rusłan, szerzej na ten

temat: Strategic airlift, [w:] https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50107.htm#SALIS [dostęp: 26 XI 2023 r.].

132 CAW-WBH, Zespół archiwalny PKW Afganistan, sygn. 3167/2018/1, k. 38, 64–65.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

„[…] rozmawiając z Rosjanami, doskonale wiedzieliśmy, z kim gramy i jak gramy. Warto podkreślić,

że SKW nie utrzymywała kontaktów z rosyjską wojskową służbą wywiadowczą GRU czy

Służbą Wywiadu Zagranicznego SWR. Rozmawialiśmy z kontrwywiadem wojskowym FSB, a więc

ze służbą odpowiadającą za bezpieczeństwo wewnętrzne”133 (wszystkie wytłuszczenia dodane).

Perswazyjny sens tej wypowiedzi jest jasny: FSB od GRU oraz SWR różni się tym, że nie jest

służbą wywiadowczą – tj. nastawioną na operacyjne (tj. skryte) wydobywanie informacji, które

inne kraje chcą chronić. Z tego to powodu kontakty SKW z FSB miały być według gen. J. Noska

obarczone znacznie niższym ryzykiem niż te ze służbami wywiadowczymi – zatem nie było

nic niestosownego w nawiązaniu i rozwijaniu takich kontaktów. Tej tezie zadaje jednak kłam

powszechnie dostępna wiarygodna wiedza o faktycznych kierunkach zainteresowania i operacjach

FSB, w tym również ta, którą Komisja zawarła w niniejszym raporcie.

Wiarygodność tej wypowiedzi gen. J. Noska podważa również jego następca na funkcji Szefa

SKW, gen. Pytel, który w wywiadzie przeprowadzonym z nim w TVN24 w dniu 13 lutego 2017 r.

w reakcji na komentarz red. Moniki Olejnik: „Takie są też, takie są też zarzuty wobec Pana – współpracy

z FSB”, Pytel mówi: „Nie no, one są oczywiście bezpodstawne i z racji tego, że oczywiście

mamy zdefiniowane służby, które definiujemy jako potencjalnie zagrażające. Jeżeli funkcjonują

one także w sferze naszego bezpieczeństwa militarnego – a wiem, że Federalna Służba Bezpieczeństwa

praktycznie w tym momencie jest wiodącą służbą rosyjską, która praktycznie też

prowadzi działania wywiadowcze i jak najbardziej zajmuje się tego typu problematyką – to

oczywiste jest, że jest to nasz, no, przeciwnik, prawda?”134.

Wypowiedź gen. Pytla nie pozostawia żadnych wątpliwości w sprawie rzeczywistych wywiadowczych

zadań FSB oraz charakteru jej działalności stanowiącego zagrożenie dla bezpieczeństwa

RP. Niezależnie od późniejszych prób usprawiedliwiania nawiązania przez SKW w latach

2010–2013 współpracy z FSB zawieranej rzekomo ze służbą „odpowiadającą za bezpieczeństwo

wewnętrzne” Federacji Rosyjskiej.

3. WĄTEK PROROSYJSKOŚCI I „AGENTURALNOŚCI” WŁADZ PAŃSTWA

W LATACH 2015–2023

W 2022 i 2023 r. na portalu Wyborcza.pl red. Donata Subbotko opublikowała rozmowy z gen.

P. Pytlem pt. Rosja już tu jest. Jej największym sukcesem w Polsce je PiS135 i gen. J. Noskiem: PiS

jest przesiąknięty agenturą rosyjską136.

Ten pierwszy rozpoczyna rozmowę od stwierdzenia: „Wszystko co się stało w Polsce po

2015 r., wpisuje się w rosyjskie interesy na tym obszarze. […] w PiS jest mocne zaplecze agenturalne

działające dla Rosji”137. Dalej stwierdza: „Nie chodzi tu tylko o Morawieckiego – on sam

133 Tajemnice umowy między SKW a FSB. Z gen. Januszem Noskiem rozmawia Andrzej Stankiewicz, Onet.pl, 15 V

2017 r., https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/tajemnice-umowy-miedzy-skw-a-fsb/mp6mg82 [dostęp: 27 XI

2023 r.].

134 Były szef SKW: poseł PiS zamknął nas i zaproponował deal ws. Macierewicza, program „Kropka nad i” w TVN24.pl,

fragm. od 13.30 min. do 14.04 min., https://tvn24.pl/programy/piotr-pytel-w-kropce-nad-i-ra715315-2569027

[dostęp: 27 XI 2023 r.].

135 Gen. Piotr Pytel: Rosja już tu jest. Jej największym sukcesem w Polsce jest PiS. Z generałem Piotrem Pytlem

rozmawia Donata Subbotko, Wyborcza.pl, 9 IX 2022 r., https://wyborcza.p1/magazyn/7,124059,28885495,najwieks

zym-sukcesem-rosji-w-polsce-jest-pis.html [dostęp: 27 XI 2023 r.].

136 Gen. Janusz Nosek: PiS jest przesiąknięty agenturą rosyjską. Z generałem Januszem Noskiem, byłym szefem

Służby Kontrwywiadu Wojskowego, rozmawia Donata Subbotko, Wyborcza.pl, 26 V 2023 r., https://wyborcza.pl/

magazyn/7,124059,29771638,gen-janusz-nosek-pis-jest-przesiakniety-agentura-rosyjska.html [dostęp: 27 XI 2023 r.].

137 Gen. Piotr Pytel: Rosja już tu jest… [dostęp: 27 XI 2023 r.].

VII. Działania dezinformacyjne byłych Szefów SKW

– gen. Janusza Noska i gen. Piotra Pytla

może być nawet rosyjskim agentem. […] I mówię tu o agenturze funkcjonującej wewnątrz

polskiego rządu, czy tego środowiska wokół Morawieckiego, Dworczyka et consortes. […]

Oni muszą mieć wejścia w kancelarii premiera. […] Rosjanie mogą grać na PiS-ie jak na harmonii,

przyciskając dowolny klawisz. […] Jaki może być cel tego zagrania? Wyhamowanie

z pomocą Ukrainie? Może PiS szuka sposobu ponownego otwarcia się na rosyjski gaz”138.

W kontekście twierdzeń o „agenturalności” przedstawicieli polskiego rządu P. Pytel insynuuje,

że pomoc Polski udzielona Ukrainie była wymuszona: „Nie zakładali, że Biden zaryzykuje aż

tak kosztowny konflikt. Bez niego Europa nie poszłaby tą drogą. Tylko dzięki jego wysiłkom

i nawiązaniu rozmów z naszym prezydentem rząd zostaje zmuszony do pomocy Ukrainie.

[…] PiS staje się zakładnikiem sytuacji”139.

Na temat wywiadu z P. Pytlem, który spotkał się z dużym medialnym rezonansem, zabrał głos

m.in. Witold Jurasz, b. dyplomata, obecnie dziennikarz publikujący analizy na portalu Onet.

pl. Wśród wielu uwag zawartych w jego komentarzu (nie wszystkie Komisja podziela), trafnie

wskazuje, że:

„[…] generał w swoim wywiadzie nie podaje nawet jednego faktu i opiera się wyłącznie

na domysłach. Biorąc zaś pod uwagę, że od ponad 7 lat jest pozbawiony dostępu do jakichkolwiek

tajemnic, domysły te, nawet jeśli tworzą logiczny ciąg poszlak, mają wartość znikomą

[…]. Zakładając bowiem, iż Rosja w istocie miałaby haki na czołowych polityków PiS, nie da się

zrozumieć, jakim cudem Polska pod rządami tejże partii dostarczyła Ukrainie między innymi

niemal 300 czołgów, ponad 100 haubic i wyrzutni rakietowych oraz gigantyczne ilości amunicji

artyleryjskiej. Gen. Pytel znajduje odpowiedź na powyższą wątpliwość, twierdząc, że pomoc dla

Ukrainy udzielana jest w wyniku amerykańskiej presji. Stwierdzenie to zadziwia jednak znających

sprawę ekspertów […] a co więcej – wszystko wskazuje, że miała miejsce sytuacja odwrotna i to

Polska wręcz wysuwała się przed szereg, chcąc dostarczyć Ukrainie możliwie dużo sprzętu […]140.

W zasadzie identyczne uwagi można także sformułować do wywiadu gen. J. Noska. Były Szef

SKW w 2023 r. mówi:

„Oczywiście wojna w Ukrainie zmieniła także politykę PiS. Nie dlatego, że oni się zmienili,

tylko ktoś tam sobie uświadomił, że społeczeństwo nie zaakceptuje innej polityki niż antyrosyjska

i proukraińska. Do tego doszła niespodziewana jedność świata zachodniego. Ale do wybuchu

wojny cała polityka PiS była zbieżna z interesem rosyjskim […] Cała polityka PiS była przygotowywana

na budowanie nowego świata: układamy relacje z Rosją na nowo, trzeba zatem było

dać forum rosyjskiemu ambasadorowi, żeby wedle narracji Kremla wytłumaczył, co się stało.

Kaczyński prawdopodobnie nie wierzył, że Ukraina zdoła się obronić ani że społeczeństwo polskie,

po trudnych relacjach historycznych z Ukrainą, tak się otworzy na uchodźców ukraińskich

[…]. – Wtedy trzeba było z Rosją prowadzić dialog, taką, jaka ona była, sam to robiłem. Mimo

że dla mnie jako Szefa SKW zagrożenie rosyjskie było jednym z trzech zadań priorytetowych

– zajmował się tym gen. Pytel […]”141.

Komisja przedstawia poniżej fakty niedające się pogodzić z tezą gen. Noska: „do wybuchu

wojny cała polityka PiS była zbieżna z interesem rosyjskim” w postaci wybranych przykładów

polskiej pomocy dla Ukrainy od 2015 do 2022 r.

138 Ibidem.

139 Ibidem.

140 Wywiad z generałem Pytlem to ślepa uliczka, https://wiadomosci.onet.pl/opinie/wywiad-z-generalem-pytlem-

-to-slepa-uliczka/4dqp54l [dostęp: 27 XI 2023 r.].

141 Gen. Janusz Nosek: PiS jest przesiąknięty agenturą rosyjską… [dostęp: 27 XI 2023 r.].

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

– Gdy pod koniec listopada 2015 r. Ukraina zrezygnowała z zakupów gazu od Gazpromu, w 2016 r.

PGNiG wyeksportował do tego kraju 370 mln m3 błękitnego paliwa, a w roku 2017 zwiększył ów

eksport o ponad 89% do 700 mln m3 gazu142.2 marca 2018 r. PGNiG podpisało z Naftohazem kontrakt

na pilne dostawy gazu, po tym jak Gazprom odmówił dostaw błękitnego paliwa na Ukrainę143.

Dostawy gazu z Polski (obok dostaw ze Słowacji i z Węgier) już nazajutrz zostały wymienione przez

prezydenta Petra Poroszenkę jako jeden z rozstrzygających czynników umożliwiających ustabilizowanie

zaopatrzenia kraju w ten surowiec, a zatem i pozytywne dla Ukrainy rozstrzygnięcie kolejnego

sporu gazowego z Rosją144 zainicjowanego przez Kreml dwa dni wcześniej145.

– Od października 2015 r. Polska wraz z Holandią i Czechami pełni rolę jednego z państw

wiodących Funduszu Powierniczego NATO dla Ukrainy ds. logistyki i standaryzacji (NATO Trust

Fund Ukraine – Logistics and Standardization). Został on zapoczątkowany decyzjami szczytu

NATO z Walii z 2014 r., ale efektywnie uruchomiono go dopiero ponad rok później146. Zgodnie

z danymi Ukraińskiego Ministerstwa Obrony Polska w latach 2014–2017 stała się trzecim (po

USA i Kanadzie, ale przed Wielką Brytanią i Turcją) największym dawcą pomocy wojskowej dla

Ukrainy (6,5 mln USD), obok nakładów na LITPOLUKRBRIG (patrz niżej), specjalizując się

w dronach i suchych racjach żywnościowych dla żołnierzy147.

– W grudniu 2016 r. certyfikowano gotowość bojową brygady litewsko-polsko-ukraińskiej im.

hetmana Konstantego Ostrogskiego – LITPOLUKRBRIG liczącej ok. 4500 żołnierzy (3500 z Polski,

560 z Ukrainy i 350 z Litwy) i mającej siedzibę dowództwa w Lublinie148. W skład brygady Litwa,

Polska i Ukraina wydzielają po jednym batalionie oraz personel jednostek wsparcia i sztabu149.

142 Польща за рік удвічі збільшила поставки газу до України, УНІАН, 10 січня 2018, https://economics.uman.

ua/energetics/2339032-polscha-za-rik-udvichi-zbilshila-postavki-gazu-do-ukrajini.html [dostęp: 27 XI 2023 r.].

143 Польська PGNiG почала термінові поставки газу в Україну, „Економічна правда”, 2 березня 2018, https://

www.epravda.com.Ua/news/2018/03/2/634643/ [dostęp: 27 XI 2023 r.].

144 Prezydent Ukrainy: sytuacja z dostawami gazu ustabilizowana, PAP, 3 III 2018 r., http://www.pap.pl/aktualnosci/

news,1313021,prezydent-ukrainy-sytuacja-z-dostawami-gazu-ustabilizowana.html [dostęp: 27 XI 2023 r.] por.:

Газова ситуація в Україні стабілізувалася – Порошенко, „Економічна правда”, 3 березня 2018, https:// www.

epravda.com.ua/news/2018/03/3/634663/ [dostęp: 27 XI 2023 r.].

145 „Газпром” розриває контракти з „Нафтогазом” – Міллер, „Економічна правда”, 2 березня 2018, https://

www.epravda.com.Ua/news/2018/03/2/634637/ [dostęp: 27 XI 2023 r.] oraz: Заява Газпрому – це заява на публіку

– юрист, „Економічна правда”, 2 березня 2018, https://www.epravda.com.ua/ news/2018/03/2/634655/ [dostęp:

27 XI 2023 r.] por.: P. Marzec, Gazprom zrywa kontrakty gazowe z Ukrainą. Na wschód gaz wysyła PGNiG, RMF24.

pl, 2 III 2018 r., http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-gazprom-zrywa-kontrakty-gazowe-z-ukraina-na-wschodgaz-

wysyl,nId,2552399 [dostęp: 27 XI 2023 r.].

146 Ukraine Logistics & Standardization NATO Trust Fund, NSPA – NATO Support and Procurement Agency,

NATO/OTAN, June 2016, https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/pdf_2016_07/20160712_1606-trustfund-

ukr-log-stand.pdf [dostęp: 28 XI 2023 r.].

147 Від аптечок до технологій: як Захід допомагає українській армії, Центру громадського моніторингу та

контролю, 29 Січня 2018, http://naglyad.org/uk/2018/01/29/vid-aptechok-do-tehnologij-yak-zahid-do-pomagayeukrayinskij-

anniyi/#prettyPhoto [dostęp: 27 XI 2023 r.], por.: W. Konończuk, The Paradoxes of Polish-Ukrainian

Relations, „Focus Ukraine” Kennan Institute, May 23, 2018, http://www.kennan-focusukraine.org/the-paradoxesof-

polish-ukrainian-relations/ [dostęp: 27 XI 2023 r.].

148 P. Raszewski, Wielonarodowa Brygada osiągnęła pełną gotowość bojową, „Polska Zbrojna”, 16 XII 2016 r., http://

www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/21366?t=Wielonarodowa-Brygada-osiagnela-pelna-gotowosc-bojowa

[dostęp: 27 XI 2023 r.].

149 Głównymi jednostkami LITPOLUKRBRIG są: Batalion Ułanów im. księżnej Birutė Sił Lądowych Litewskiej

Armii, 1. Batalion Powietrzno-manewrowy 80. Brygady Powietrznodesantowej (Ukraina), 3. Batalion Zmechanizowany

19. Brygady Zmechanizowanej (Polska), 14. Dywizjon Artylerii Samobieżnej (Polska), 21. Dywizjon Artylerii

Przeciwlotniczej (Polska), 16. Batalion Saperów (Polska). W strukturze Brygady znajdują się również jednostki

wsparcia bojowego oraz logistyki. Zob. http://litpolukrbrig.wp.mil.pl/pl/111.html [dostęp: 27 XI 2023 r.].

VII. Działania dezinformacyjne byłych Szefów SKW

– gen. Janusza Noska i gen. Piotra Pytla

– W związku z podjętą na warszawskim szczycie NATO z 2016 r. inicjatywą utworzenia Platformy

NATO–Ukraina ds. przeciwdziałania zagrożeniom hybrydowym (NATO–Ukraine Platform

on Countering Hybrid Warfare), 26 października 2017 r. zapoczątkowano jej praktyczne działanie,

poprzez zorganizowanie w Warszawie seminarium poświęconego zarządzaniu kryzysowemu

w warunkach konfliktu hybrydowego (Crisis Management and Strategic Management in Hybrid

Warfare Environment). Było ono wspólnym przedsięwzięciem MSZ RP i BBN po polskiej stronie

oraz ukraińskiego Narodowego Instytutu Studiów Strategicznych150.

– Jesienią 2016 r. w ramach misji Wspólnej Wielonarodowej Grupy Ćwiczebnej-Ukraina

(Joint Multinational Training Group-Ukraine – JMTG-U), w skład której wchodzą instruktorzy

wojskowi z USA, Kanady, Wielkiej Brytanii, Polski i Litwy, szkolenie żołnierzy ukraińskich prowadzili

polscy komandosi z jednostki wojskowej w Lublińcu151. W maju 2017 r. w ramach tej

samej misji (JMTG-U) szkolenia prowadzili komandosi z 6. Brygady Powietrznodesantowej152.

– Polscy doradcy – cywilny (z ramienia MSZ RP) i wojskowy (z ramienia MON) – wchodzą

w skład odpowiednio – powołanego 22 lipca 2016 r. przez Ministerstwo Obrony Ukrainy Eksperckiego

Antykorupcyjnego Komitetu Doradczego (Expert Anti-Corruption Advisory Committee)

153 oraz Rady ds. Reform przy Ministrze Obrony Ukrainy (Defence Refrom Advisory Board)

utworzonej w sierpniu 2016 r. przez ministra obrony Ukrainy generała Stepana Połtoraka154.

– 9 lipca 2016 r. Polska i Ukraina podpisały porozumienie dotyczące powołania grupy roboczej

do spraw współpracy wojskowo-technicznej, działającej w ramach Polsko-Ukraińskiej Komisji

Międzyrządowej do spraw Współpracy Gospodarczej155.

– 2 grudnia 2016 r. w Warszawie, w 25. rocznicę uznania przez Polskę niepodległości Ukrainy,

sporządzona została w obecności prezydentów Andrzeja Dudy i Petra Poroszenki Umowa Ogólna

między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej a Gabinetem Ministrów Ukrainy w sprawie wzajemnej

współpracy w dziedzinie obronności. Ustanowiono na jej podstawie 24 obszary współpracy,

realizowanej w różnych formach, a dołączony do niej protokół stał się podstawą dodatkowego

rozszerzenia porozumienia na współdziałanie w zakresie dostawy uzbrojenia i techniki wojskowej

oraz świadczenia usług o charakterze wojskowo-technicznym i podjęcia współpracy przemysłowej

w sferze technologii rakietowych, w tym wykorzystywanych w systemach wynoszenia na orbitę

i innych technologii przeznaczonych dla wojsk lądowych156.

150 NATO–Ukraine cooperation in the face of hybrid threats, Ministry of Foreign Affairs Republic of Poland, Oct. 26,

2017, http://www.mfa.gov.pl/en/news/nato_ukraine_cooperation_in_the_face_of_hybrid_threats [dostęp: 28 XI 2023 r.].

151 Polscy komandosi na Ukrainie. „Cele szkoleniowe”, Defence24.pl, 17 X 2016 r., http://www.defence24.pl/polscy-

-komandosi-na-ukrainie-cele-szkoleniowe [dostęp 28 XI 2023 r.].

152 Spadochroniarze z Krakowa szkolą ukraińskich „cyborgów”, Defence24.pl, 17 V 2017 r., http://www.defence24.

pl/spadochroniarze-z-krakowa-szkola-ukrainskich-cyborgow [dostęp 28 XI 2023 r.].

153 Towards New Armed Forces of Ukraine. Overview of Defence Reforms in Ukraine 2016, Ministry of Defence of

Ukraine, Media Department, Kyiv 2017, s. 18.

154 Do Defense Reform Advisory Board swych ekspertów na zaproszenie Ukrainy przysłały: Kanada, Litwa, Niemcy,

Polska, USA i Wielka Brytania. M. Carpenter, Why No Major Western Defense Company Will lnvest in Ukraine,

Atlantic Council, January 4, 2018, http://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/why-no-major-western-defensecompany-

will-invest-in-ukraine [dostęp 28 XI 2023 r.], por.: Ms. J. Sinclair (Canadian representative, Ukrainian

Defence Reform Advisory Board, Department of National Defence) at the National Defence Committee, October

18th, 2017, openparliament.ca, https://openparliament.ca/committees/national-defence/42-l/62/jill-sinclair-l/only/

[dostęp 28 XI 2023 r.] oraz Towards New Armed Forces of Ukraine…, s. 5.

155 Minister Macierewicz podpisał porozumienia: współpraca z Ukrainą i strategicznymi dowództwami NATO,

Defence24.pl, 9 VII 2016 r., http://www.defence24.pl/minister-macierewicz-podpisal-porozumienia-wspolpracaz-

ukraina-i-strategicznymi-dowodztwami-nato [dostęp: 28 XI 2023 r.].

156 A. Romanowska, Współpraca obronna Polski i Ukrainy. Stan obecny i perspektywy, „The Warsaw Institute Review”,

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Podsumowując, przed pełnowymiarową agresją FR na Ukrainę w 2022 r. prowadzona była

konkretna współpraca w licznych sektorach: wojskowym, transportowym, bankowym, akademickim,

na rynku pracy W świetle powyższego Komisja widzi tylko dwie możliwości interpretacji

wypowiedzi gen. Noska – rażąca niewiedza (dziwna w przypadku b. szefa tajnej służby) lub

świadoma dezinformacja

4. WNIOSKI W ODNIESIENIU DO WSZYSTKICH TRZECH

WĄTKÓW ILUSTRUJĄCYCH NA WYBRANYCH PRZYKŁADACH

ROZPOWSZECHNIANIE DEZINFORMACJI PRZEZ BYŁYCH SZEFÓW SKW

GEN. NOSKA I GEN. PYTLA

Obaj generałowie publicznie rozmywają podstawowe fakty ilustrujące faktyczne okoliczności

i powody ich zaangażowania w proces wciągania SKW w bliskie relacje z wrogą służbą specjalną,

realizują rosyjską strategię „odwracania narracji” i „negowania rzeczy oczywistych”. Paradoksalnie

właśnie tymi sformułowaniami posługuje się Piotr Pytel. Czyni to w jednym z udzielonych przez

siebie wywiadów157, w którym usuwając z pola widzenia własny i gen. J. Noska udział w budowaniu

resetu z Rosją Putina w latach 2010–2013, pomawia o prorosyjskość i agenturalność środowisko

obozu rządzącego Polską w latach 2015–2023.

Generałowie Pytel i Nosek swoją aktywnością dezinformacyjną, skupioną w ostatnim czasie

na akcentowaniu rzekomych powiązań agenturalnych przedstawicieli polskich elit rządzących,

w sposób świadomy niszczą wiarygodność i wizerunek państwa polskiego na arenie międzynarodowej.

Taka aktywność z oczywistych względów jest na rękę Federacji Rosyjskiej.

Należy również mieć świadomość, że ww. generałowie odpytywani przez media niekiedy

w charakterze ekspertów o unikalnych kompetencjach znajdowali się w konflikcie interesów

(o czym sami opinii publicznej nie informowali) ze względu na fakt postawienia im zarzutów prokuratorskich

(sygn. PO IV Ds. 147.2016) dotyczących m.in. przekroczenia uprawnień w sprawie

podjęcia współpracy z przedstawicielami FSB bez zgody premiera RP, w sprzeczności z celami

NATO i w związku z tym – ze szkodą dla interesów Rzeczypospolitej Polskiej.

VIII. REKOMENDACJE I WNIOSKI

Na podst. art. 7 ustawy z dnia 14 kwietnia 2023 r. Komisja prowadzi działalność informacyjną

i prewencyjną, w szczególności przygotowuje i przedstawia raporty ze swojej działalności

zawierające wyniki badań Komisji oraz przedstawia wnioski i rekomendacje dla organów władzy

publicznej w zakresie zapobiegania wpływom rosyjskim i ich zwalczania. W oparciu o posiadane

uprawnienia Komisja formułuje następujące wnioski i rekomendacje:

26 VI 2017 r., https://warsawinstitute.org/pl/wspolpraca-obronna-polski-i-ukrainy-stan-obecny-i-perspektywy/

[dostęp: 28 XI 2023 r.], por.: Zacieśnienie współpracy obronnej z Ukrainą, Aktualności. Ministerstwo Obrony Narodowej,

2 XII 2016 r., http://www.mon.gov.pl/aktualnosci/artykul/najnowsze/zaciesnienie-wspolpracy-obronnej-z-

-ukraina-d2016-12-02/ [dostęp: 28 XI 2023 r.].

157 Gen. Piotr Pytel: Rosja już tu jest… [dostęp: 27 XI 2023 r.].

VIII. Rekomendacje i wnioski

1. REKOMENDACJE OGÓLNE

Komisja rekomenduje przeprowadzenie dogłębnego przeglądu systemu zadaniowania i nadzoru

służb specjalnych i wypracowania nowych przepisów prawnych i procedur, które zapobiegną

powtórzeniu się nieprawidłowości opisanych w niniejszym Raporcie.

Państwo polskie powinno dysponować stałym, osadzonym instytucjonalnie organem, którego

zadaniem jest monitorowanie wrogich wpływów na działalność kluczowych ogniw państwa polskiego

i informowanie opinii publicznej o zagrożeniach, które z tego wynikają.

Komisja rekomenduje kontynuację podjętych przez nią prac i poszerzenie zakresu czasowego

poza ramy wskazane w ustawie z dnia 14 kwietnia 2023 r.

Komisja uznaje za celowe podjęcie długofalowej współpracy z funkcjonującymi w krajach

sojuszniczych instytucjami, które realizują zadania pokrewne do zadań powierzonych Komisji

przez ustawę.

Komisja rekomenduje w szczególności:

– jak najpilniejszy przegląd polskiej polityki energetycznej na odcinku współpracy z Rosją;

– przegląd wpływów rosyjskich na tzw. III sektor, tj. instytucje społeczeństwa obywatelskiego;

– przegląd roli podmiotów gospodarczych z udziałem kapitału rosyjskiego na polskim rynku;

– zbadanie wpływu FR na politykę zagraniczną RP;

– systemową analizę rosyjskiej dezinformacji w polskiej przestrzeni informacyjnej.

Komisja rekomenduje wpisanie do ustaw regulujących funkcjonowanie ABW, AW, CBA, SKW,

SWW zadań związanych z monitorowaniem zjawisk wskazujących na wpływy obce na procesy

decyzyjne kierownictwa państwa. Coroczne jawne raporty służb powinny obejmować sprawozdanie

z realizacji tego zadania.

2. REKOMENDACJE PERSONALNE

W odniesieniu do byłego premiera Donalda Tuska oraz ministrów Jacka Cichockiego, Bogdana

Klicha, Tomasza Siemoniaka i Bartłomieja Sienkiewicza, Komisja rekomenduje niepowierzanie

im zadań, stanowisk i funkcji publicznych związanych z odpowiedzialnością za bezpieczeństwo

państwa.

Uzasadnienie: wyżej wymienieni, będąc odpowiedzialni za nadzór nad funkcjonowaniem

służb specjalnych RP w zakresie powierzonych im ustawowo zadań, w tym dotyczących działalności

SKW, nie dochowali należytej staranności i poprzez swoje zaniechania umożliwili rozwój

intensywnych kontaktów SKW z tajną służbą państwa nieprzyjaznego. Odbywało się to bez zachowania

należytego reżimu kontrwywiadowczego, co doprowadziło do trudnych do oszacowania

strat dla bezpieczeństwa RP. Zeznania złożone przez ww. jako świadków w postępowaniu karnym

prowadzonym przez prokuraturę pokazują z ich strony brak wiedzy, świadomości i refleksji co

do wagi zadań związanych z pełnieniem przez nich funkcji nadzorczych wobec SKW.

W odniesieniu do byłych Szefów SKW gen. Janusza Noska i gen. Piotra Pytla oraz zastępcy

Szefa SKW płk. Krzysztofo Duszy Komisja rekomenduje niepowierzanie im zadań, stanowisk

i funkcji związanych z odpowiedzialnością za bezpieczeństwo RP.

Uzasadnienie: wyżej wymienieni, będąc wieloletnimi funkcjonariuszami służb specjalnych

RP, wbrew należytym standardom ostrożności kontrwywiadowczej oraz łamiąc pragmatykę

służb (m.in. w zakresie dokumentowania spotkań z przedstawicielami obcych służb), zaangażowali

się w liczne kontakty z przedstawicielami FSB, nie informując przy tym Krajowej Władzy

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Bezpieczeństwa (ABW) i przedstawiając niepełny obraz wyżej opisanych kontaktów z FSB swoim

politycznym przełożonym.

Po przedostaniu się do mediów informacji o wyżej opisanych kontaktach, gen. J. Nosek i gen.

P. Pytel zaangażowali się w działania dezinformacyjne: w latach 2012–2014 wprowadzające opinię

publiczną w błąd co do charakteru budzących wątpliwości działań na odcinku kontaktów z FSB,

a w latach 2015–2022 rysujące nieprawdziwy i wysoce szkodliwy wizerunek RP.

Raport przygotowała i zatwierdziła w dniu 29 listopada 2023 r. Państwowa Komisja do spraw

badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej w latach

2007–2022 w składzie:

dr hab. Sławomir Cenckiewicz – przewodniczący Komisji

gen. bryg. Andrzej Kowalski – zastępca przewodniczącego Komisji

dr Łukasz Cięgotura

Arkadiusz Puławski

dr Marek Szymaniak

dr Michał Wojnowski

prof. dr hab. Andrzej Zybertowicz

dr hab. Przemysław Żurawski vel Grajewski

ANEKSY

Nr 1. Wojskowe Biuro Historyczne, Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych

czynności kontrolnych w zakresie wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych

Służby Kontrwywiadu Wojskowego w latach 2007–2015

Nr 2. Wojskowe Biuro Historyczne, Porozumienie pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego

Rzeczypospolitej Polskiej a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy

i współdziałaniu w obszarze kontrwywiadu wojskowego, Petersburg, 11 IX 2013 r. (wersja polskojęzyczna,

wersja rosyjskojęzyczna)

Nr 3. Pismo gen. bryg. Janusza Noska do prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska, poprzez

sekretarza stanu w KPRM Jacka Cichockiego z prośbą o wyrażenie zgody na podjęcie współpracy

ze służbami specjalnymi Algierii, Ukrainy, Gruzji, Federacji Rosyjskiej oraz Chińskiej Republiki

Ludowej, Warszawa, 17 X 2011 r.

Nr 4. Pismo dyrektora Biura Kolegium do spraw Służb Specjalnych KPRM Tomasza Borkowskiego

(w imieniu ministra spraw wewnętrznych Jacka Cichockiego) do Szefa SKW gen.

bryg. Janusza Noska informujące o zgodzie prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska na podjęcie

współpracy z obcymi służbami specjalnymi, Warszawa, 20 XII 2011 r. [odręczny dopisek: „Zgoda

Donald Tusk”]

Nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013

(od przejęcia władzy przez rząd PO-PSL do podpisania Porozumienia SKW–FSB)

Nr 6. Protokół przesłuchania świadka Jacka Cichockiego

Nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

Nr 8. Protokół przesłuchania świadka Bogdana Klicha

Nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

1. ZANONIMIZOWANY WYCIĄG Z RAPORTU

Z PRZEPROWADZONYCH CZYNNOŚCI KONTROLNYCH

W ZAKRESIE WYBRANYCH ASPEKTÓW FUNKCJONOWANIA

NIEKTÓRYCH JEDNOSTEK ORGANIZACYJNYCH SŁUŻBY

KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO W LATACH 2007–2015

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 1. Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie

wybranych aspektów funkcjonowania niektórych jednostek organizacyjnych Służby Kontrwywiadu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 2. Porozumienie pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

2. POROZUMIENIE POMIĘDZY SŁUŻBĄ KONTRWYWIADU

WOJSKOWEGO RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ A FEDERALNĄ

SŁUŻBĄ BEZPIECZEŃSTWA FEDERACJI ROSYJSKIEJ

O WSPÓŁPRACY I WSPÓŁDZIAŁANIU W OBSZARZE

KONTRWYWIADU WOJSKOWEGO, PETERSBURG, 11 IX 2013 R.

(WERSJA POLSKOJĘZYCZNA, WERSJA ROSYJSKOJĘZYCZNA)

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 2. Porozumienie pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 2. Porozumienie pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 2. Porozumienie pomiędzy Służbą Kontrwywiadu Wojskowego Rzeczypospolitej Polskiej

a Federalną Służbą Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej o współpracy i współdziałaniu…

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Aneks nr 3. Pismo gen. bryg. Janusza Noska do prezesa Rady Ministrów Donalda Tuska, poprzez

sekretarza stanu w KPRM Jacka Cichockiego z prośbą o wyrażenie zgody na podjęcie współpracy…

3. PISMO GEN. BRYG. JANUSZA NOSKA DO PREZESA RADY

MINISTRÓW DONALDA TUSKA, POPRZEZ SEKRETARZA STANU

W KPRM JACKA CICHOCKIEGO Z PROŚBĄ O WYRAŻENIE

ZGODY NA PODJĘCIE WSPÓŁPRACY ZE SŁUŻBAMI

SPECJALNYMI ALGIERII, UKRAINY, GRUZJI, FEDERACJI

ROSYJSKIEJ ORAZ CHIŃSKIEJ REPUBLIKI LUDOWEJ,

WARSZAWA, 17 X 2011 R.

100

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

4. PISMO DYREKTORA BIURA KOLEGIUM DO SPRAW

SŁUŻB SPECJALNYCH KPRM TOMASZA BORKOWSKIEGO

(W IMIENIU MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH JACKA

CICHOCKIEGO) DO SZEFA SKW GEN. BRYG. JANUSZA NOSKA

INFORMUJĄCE O ZGODZIE PREZESA RADY MINISTRÓW

DONALDA TUSKA NA PODJĘCIE WSPÓŁPRACY Z OBCYMI

SŁUŻBAMI SPECJALNYMI, WARSZAWA, 20 XII 2011 R.

[ODRĘCZNY DOPISEK: „ZGODA DONALD TUSK”]

101

Aneks nr 4. Pismo dyrektora Biura Kolegium do spraw Służb Specjalnych KPRM Tomasza

Borkowskiego (w imieniu ministra spraw wewnętrznych Jacka Cichockiego) do Szefa SKW…

102

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

5. TŁO POLITYCZNE WSPÓŁPRACY SKW Z FSB – STAN RELACJI

POLSKO-ROSYJSKICH I ICH WPŁYW NA STOSUNKI RP Z WYBRANYMI

PAŃSTWAMI REGIONU EUROPY ŚRODKOWO-WSCHODNIEJ

W LATACH 2007–2013 (OD PRZEJĘCIA WŁADZY PRZEZ RZĄD

PO-PSL DO PODPISANIA POROZUMIENIA SKW–FSB)

Do podjęcia przez Służbę Kontrwywiadu Wojskowego (SKW) kontaktów z rosyjską Federalną

Służbą Bezpieczeństwa (FSB) doszło w dniu 16 czerwca 2010 r. na prośbę FSB. Pierwsze spotkanie

odbyło się poza siedzibą SKW i wbrew zapisom zawartym w sprawozdaniu z działalności SKW

za rok 2010, nie dotyczyło ono katastrofy smoleńskiej1. Data ta stanowi więc cezurę początkową

badanego wątku współpracy między SKW a FSB, podjętej bez uzyskania wymaganej prawem

zgody premiera, wydawanej po zasięgnięciu opinii właściwego ministra (tzn. ministra obrony

narodowej), a zatem ze złamaniem obowiązujących procedur i prowadzonej w ten sposób

w latach 2010–2013. Współpraca ta rozwijała się w kontekście stosunków polsko-rosyjskich,

kształtowanych w ramach linii politycznej rządu PO-PSL, przyjętej po jego zaprzysiężeniu w dniu

16 listopada 2007 r. Niniejsze opisanie tego kontekstu jest wprowadzeniem do raportu na temat

badanych kontaktów SKW-FSB.

ZWROT KU ZBLIŻENIU Z ROSJĄ PO LISTOPADZIE 2007 R.

Polityka rządu PO-PSL, skoncentrowana na dążeniu do poprawy stosunków z Rosją, wdrażana

od przełomu lat 2007/2008, skutkowała zaniechaniem aktywnej polskiej polityki wschodniej2

i w znacznej mierze przytłumiła proamerykański nurt polityki polskiej, co najwyraziściej demonstrowane

było w sprawie rokowań na temat rozmieszczenia elementów amerykańskiej tarczy

antyrakietowej w Polsce, przeciw czemu zdecydowanie oponowała Moskwa. Stosunki z Rosją,

mimo daleko posuniętej ustępliwości rządu polskiego po 2007 r. (wycofanie weta wobec nowego

Porozumienia o Partnerstwie i Współpracy UE–Rosja – PCA3 i sprzeciwu wobec negocjacji

akcesyjnych OECD z Rosją, zdystansowanie się od Gruzji i Ukrainy, potępienie wcześniejszej

polityki rządów zdominowanych przez PiS, odcinanie się od prezydenta Lecha Kaczyńskiego)4,

nie przyniosły wymiernych efektów, lecz szereg upokorzeń i demonstracji wrogości ze strony

Rosji (raport MAK5, kolejne embarga, deklaracje ministra spraw zagranicznych Rosji Siergieja

1 Zanonimizowany wyciąg z Raportu z przeprowadzonych czynności kontrolnych w zakresie wybranych aspektów

funkcjonowania niektórych jednostek organizacy6jnych Służby Kontrwywiadu Wojskowego w latach 2007–2015,

(materiały archiwalne, sygn. SA 1916/3, s. 10/49).

2 Wyjątek stanowiła inicjatywa Partnerstwa Wschodniego prowadzona w łonie UE we współpracy ze Szwecją

i na tym polu dająca sukces wizerunkowy, ale do 2014 r. nie przekładająca się na sukcesy wobec państw partnerskich.

Szerzej patrz: P. Żurawski vel Grajewski, Polska polityka wschodnia 1989–2015. Wymiar narodowy i unijny, Kraków

2016, s. 260–302.

3 PCA – Porozumienie o Partnerstwie i Współpracy UE-Rosja – wetowane przez Polskę w związku z rosyjskim

embargiem na polskie produkty rolne. Szerzej patrz: P. Żurawski vel Grajewski, Polityka Unii Europejskiej wobec

Rosji a interesy Polski 1991-2004, Kraków 2008, s. 382-283, 415-437.

4 B. Cichocki, P. Świeżak, Co Polska może na Wschodzie? Raport, „Bezpieczeństwo Narodowe” (dalej: „BN”) BBN,

nr I–II–2008/7–8, s.65–70. Por.: B. Cichocki, Polityka Polski wobec Rosji, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej

2009”, s. 116–124.

5 Raport końcowy Tu-154M numer boczny 101 Rzeczpospolitej Polskiej. Międzypaństwowy Komitet Lotniczy

Komisja Badań Wypadków Lotniczych Raport Końcowy Z Badania Zdarzenia Lotniczego, https://dlapilota.pl/files/

upld/tlumaczenie_finalne_raportu_koncowego.pdf.

103

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

Ławrowa i wiceministra Andrieja Niestierienki z 2009 r., godzące w suwerenne prawo Polski do

decydowania o wojskowym wykorzystaniu własnego terytorium i w takież prawo Ukrainy i Gruzji

do swobodnego wyboru sojuszy, połączone z próbą narzucenia Polsce sowieckiej wizji historii II

wojny światowej6, manewry Zapad 20097 i 20138 itd.). Z otwartym rosyjskim przeciwdziałaniem

spotkała się także sztandarowa inicjatywa rządu PO-PSL w zakresie polityki wschodniej – Partnerstwo

Wschodnie (dalej: PW)9.

Bezpośredni kontekst i formalny pretekst podjęcia kontaktów SKW-FSB – katastrofa smoleńska

(10 IV 2010 r.), wiązał się z serią daleko posuniętych demonstracji zaufania rządu RP do

instytucji Federacji Rosyjskiej. Kulminacyjnym momentem demonstracji zaufania Polski do

Rosji było zaproszenie szefa rosyjskiego MSZ Siergieja Ławrowa na doroczną naradę polskich

ambasadorów 2 września 2010 r. Było to wydarzenie bezprecedensowe w relacjach między obu

krajami10. Zasadność tej ufności została negatywnie zweryfikowana przez dalszy bieg wydarzeń11.

W rezultacie doszło do wydatnego obniżenia prestiżu Polski, szczególnie wśród jej wschodnich

sąsiadów12. Polityka ta była zaprzeczeniem zasady egzekwowania suwerennych praw Rzeczypospolitej

w jej stosunkach z Rosją. Podważyła także rolę Polski jako ośrodka konsolidacji politycznej

państw odczuwających zagrożenie rosyjskie.

Sprzeciw Rosji wobec umów stowarzyszeniowych państw partnerskich PW z UE, rewolucja

na Ukrainie i rosyjska agresja na ten kraj były ostatecznym kresem „resetu” w relacjach między

Polską a Rosją. Mimo to współpraca SKW z FSB, podjęta w 2010 r., była broniona przez

6 30 IV 2009 r. wiceminister spraw zagranicznych Rosji Andriej Niestierienko sformułował pod adresem Polski

oczekiwania związane z nadchodzącą wizytą ministra Sikorskiego w Moskwie. Były one powtórzeniem wcześniejszych

tez Ławrowa. Znalazło się w nich sformułowanie o: „niedopuszczalności prób wciągania Gruzji i Ukrainy do

NATO, gierek z reżimem Saakaszwilego, planów dotyczących rozmieszczenia na terytorium Polski elementów

obrony przeciwrakietowej USA” i odpowiedniego docenienia „wkładu Rosji w zwycięstwo nad nazizmem”. Rosyjskie

oczekiwania wobec Polski, „Tydzień na Wschodzie” (dalej: TnW), OSW, nr 17(92), 6 V 2009, s.7. Osobną odsłoną

instrumentalizacji historii i próbą jej użycia do sprowokowania konfliktu dyplomatycznego z Polską była wypowiedź

ambasadora FR Siergieja Andriejewa na temat rzekomej odpowiedzialności Polski za wybuch II wojny światowej.

Ambasador Rosji dla TVN24: Polska współwinna II wojny światowej, sprawy pomnika nie zapomnimy, TVN24, 25 IX

2015, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/ambasador-rosji-w-polsce-w-rozmowie-z-reporterka-czarnona-

bialym,580483.html.

7 A. Wilk, Rosja ćwiczy wojnę na zachodzie, „TnW”, OSW, nr 33(108), 30 IX 2009, s.2–4. Por.: J. Bielecki, NATO

ma się zająć rosyjskimi manewrami, „Dziennik Gazeta Prawna” (dalej: „DGP”), nr 221(2597), 12 XI 2009, s. A2.

Patrz też: Z. Dąbrowska, Drażliwe manewry, „DGP”, nr 221(2597), 12 XI 2009, s. A2 oraz M. Szymaniak, W. Lorenz,

Polska do NATO: boimy się Rosji, „Rzeczpospolita” (dalej: „Rz”) nr 265(8471), 12 XI 2009, s. A11.

8 A. Wilk, „Zachód 2013” – ćwiczenia z antynatowskiej integracji armii białoruskiej i rosyjskiej, „TnW”, OSW,

nr 30(273), 25 IX 2013, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2013-09-25/zachod-2013-

cwiczenia-z-antynatowskiej-integracji-armii-b.

9 Por. wnioski: B. Cichocki, Stosunki z Rosją po pięciu latach polskiej polityki normalizacji, „BN” BBN, nr III–

2013/27, s. 33–40.

10 Rosyjski szef MSZ w Warszawie, „Rz”, 2 IX 2010, https://www.rp.pl/swiat/art7044471-rosyjski-szef-msz-wwarszawie.

Por.: Ławrow na naradzie polskich ambasadorów, tvn24, 24 VIII 2010, http://www.tvn24.pl/wiadomosciz-

kraju,3/lawrow-na-naradzie-polskich-ambasadorow,143918.html. Komentarze rosyjskie patrz: Prasa o wizycie

Ławrowa w Polsce, Polskie Radio, PAP, 3 IX 2010, http://www.polskieradio.pl/13/115/Artykul/259780,Prasa-owizycie-

Lawrowa-w-Polsce.

11 Klientelizm to postawa rządu względem Rosji, Ze Zbigniewem Romaszewskim, wicemarszałkiem Senatu,

rozmawia Jacek Nizinkiewicz, wywiad opublikowany w portalu Onet.pl 12 IX 2010 r.; oficjalna strona senatora

Zbigniewa Romaszewskiego, Zbigniew Romaszewski Senator RP, http://www.romaszewski.pl/publikacje/2010_

wrzesien-klientelizm-to-postawa-rzadu-wzgledem-rosji-wywiad-opublikowany-na-portalu-onet-pl-12-wrzesnia-

2010-roku.

12 Patrz niżej wypowiedź prezydent Litwy Dalii Grybauskaitė na spotkaniu z przedstawicielami wspólnoty

litewskiej w Chicago.

104

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

ministra Radosława Sikorskiego do końca października 2013 r13. W roku 2014 współpraca ta

zamierała i ostatecznie wygasła po 21 stycznia 2015 r., kiedy to na mocy decyzji podsekretarza

stanu w MON Roberta Kupieckiego rosyjskiemu attaché wojskowemu odmówiono wstępu do

polskich obiektów wojskowych14.

KONTEKST MIEJSCA OBWODU KRÓLEWIECKIEGO W RELACJACH

POLSKO-ROSYJSKICH 2010-2014

Obwód królewiecki jako kontekst współpracy SKW z FSB godny jest osobnej uwagi, gdyż jest

jedynym obszarem Federacji Rosyjskiej, z którym Polska graniczy bezpośrednio. W relacjach

polsko-rosyjskich związany był on w omawianym okresie z dwoma zagadnieniami spornymi

– dostępnością wiodącego przez rosyjskie wody terytorialne szlaku wodnego Zalew Wiślany–

Cieśnina Piławska–Morze Batyckie i kwestią małego ruchu transgranicznego.

Drożność wyżej wskazanego szlaku wodnego decyduje o istnieniu bądź nie walorów Elbląga

jako portu pełnomorskiego. Stanowi on potencjalną konkurencję dla portów rosyjskich

w Bałtijsku i Królewcu. Rosja dławiła jego rozwój przez wstrzymywanie komunikacji między

portami polskimi a rosyjskimi w drodze zakazu ruchu jednostek polskich w rosyjskiej części

Zalewu, co silnie uderzało w aktywność ekonomiczną portu elbląskiego. Moskwa podtrzymywała

ów spór z uwagi na swe interesy gospodarcze, a przede wszystkim wykorzystywała

go jako instrument demonstrowania politycznej woli ocieplenia lub ochłodzenia stosunków

z Polską. W latach 2006–2009 szlak ten był zamknięty przez stronę rosyjską. Jego otwarcie

nastąpiło w dwóch etapach. Najpierw warunki żeglugi statków państw trzecich płynących

przez Cieśninę Piławską do i z polskich portów nad Zalewem Wiślanym zostały uregulowane

w rozporządzeniu nr 533 rządu Federacji Rosyjskiej z dnia 15 lipca 2009 r. Szlak ten pozornie

otwarto wówczas dla statków pod banderą państw UE. (Spora część statków europejskich właścicieli

zarejestrowana jest pod tzw. tanimi banderami egzotycznych krajów, a ich rejs musiał

być anonsowany na 15 dni przed terminem, co w praktyce eliminowało żeglugę nieregularną,

czyli właśnie jednostki państw trzecich)15. Potem – od 1 września 2009 r., na mocy umowy

polsko-rosyjskiej16 podpisanej w Sopocie przy okazji uroczystości z okazji 70. rocznicy wybuchu

II wojny światowej, trasa ta została udostępniona także dla jednostek polskich. Było to

zapewne związane z polskimi planami budowy kanału przez Mierzeję Wiślaną. Inwestycja ta

miała rozpocząć się w 2009 r., lecz w wyniku wspomnianego porozumienia została, na mocy

13 Sikorski o umowie SKW-FSB: Nie damy się sparaliżować we współpracy zagranicznej histerią PiS, Gazeta.pl.

Wiadomości (dalej: „G.pl.W.”), 21 X 2013, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14813636,Sikorski_o_

umowie_SKW___FSB__Nie_damy_sie_sparalizowac.html. Szerzej o całej sprawie patrz: Putin kazał FSB zawrzeć

porozumienie z polskim kontrwywiadem, „Rz” 20 V 2013, http://www.rp.pl/artykul/1011184.html?print=tak&p=0.

Patrz też: I. Kacprzak, Tajemnicza współpraca Służby Kontrwywiadu Wojskowego z rosyjską FSB, „Rz” 2 X 2013,

http://www.rp.pl/artykul/1053599.html oraz: ida, Pytania o umowę z rosyjską FSB, „Rz” 4 X 2013, http://www.

rp.pl/artykul/90217,1054089-Pytania-o-umowe-z-rosyjska-FSB.html?referer=redpol. Por.: K. Pawlak, GPC: Donald

Tusk wydał zgodę na współpracę SKW z rosyjską FSB!, „Gazeta Polska Codziennie” (dalej: „GPC”), nr 630, 4 X

2013, s. 1 i 3.

14 Zanonimizowany..., s. 20/59.

15 D.E., Cieśnina Pilawska otwarta dla żeglugi – tylko z Unii Europejskiej?, „Dziennik Pomorza”, portalpomorza.

pl, środa 2 września 2009, http://www.portalpomorza.pl/aktualnosci/11/10137. Por. K. Szczepanik, Zalew Wiślany,

zalew niezgody, „Serwis informacyjny: europamaxima.eu”, 8 VI 2011, http://europamaxima.eu/index.php?mact=N

ews,cntnt01,detail,0&cntnt01articleid=50&cntnt01returnid=56.

16 Tekst umowy patrz: Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Federacji Rosyjskiej o żegludze

po Zalewie Wiślanym (Kaliningradskij zaliw), podpisana w Sopocie dnia 1 IX 2009 r. (M.P. z dnia 9 XII 2009 r.),

„Polski Serwer Prawa”, http://lex.pl/serwis/mp/2009/0975.htm.

105

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

decyzji polskiego Ministerstwa Infrastruktury, odłożona do 2017 r., co było sukcesem Rosji.

Rząd PO-PSL zamiast stworzyć materialne gwarancje niezależności żeglugi do portów polskich

na Zalewie Wiślanym, zadowolił się łatwo podważalnymi gwarancjami prawnymi. Manewr

Kremla doprowadził do wstrzymania realizacji polskiego rozwiązania infrastrukturalnego,

zniechęcił potencjalnych inwestorów i wytworzył sytuację sprzyjającą rozproszeniu zebranych

dotąd na ten cel środków. W w/w umowie znalazł się także zapis ułatwiający wstrzymanie

ruchu przez jedną ze stron17, co we wcześniej obowiązującej, choć ustawicznie łamanej przez

Rosję regulacji z 1946 r., było możliwe tylko na wypadek wojny18. Cechą charakterystyczną

rosyjskiej strategii w kwestii żeglugi na Zalewie Wiślanym było w tamtym okresie unikanie

ostatecznego rozwiązania problemu po to, by móc uczynić zeń narzędzie nacisków politycznych

na Polskę w razie zaistnienia takiej potrzeby19.

Ruch transgraniczny i kwestie tranzytowe były przedmiotem, zakończonego porażką Kremla,

sporu Rosji z UE, Polską i Litwą w latach 2001–200320. Problem ten wrócił w innej formie

w warunkach resetu polsko-rosyjskiego w 2010 r. Wówczas to w staraniach o bezwizowy ruch

przygraniczny z Polską i Litwą Rosja otrzymała istotne wsparcie Warszawy21, z którego skwapliwie

skorzystała22.

Powołując w 2011 r. strefę małego ruchu granicznego obejmującą obwód królewiecki

i przygraniczne powiaty województw pomorskiego i warmińsko-mazurskiego, Polska zrywała

z polityką solidarności z Litwą w odniesieniu do tej rosyjskiej eksklawy, otwierała się na penetrację

transgraniczną służb rosyjskich i rosyjskich grup kryminalnych oraz wytwarzała sytuację

uprzywilejowania Rosjan w stosunku do Ukraińców i Białorusinów, w której obywatelom

państw objętych PW było trudniej podróżować do UE niż obywatelom Federacji Rosyjskiej,

gdyż podobne regulacje nie istniały w takich rozmiarach na pograniczach polsko-białoruskim

i polsko-ukraińskim. Na dodatek Polska czyniła to w obliczu rosyjskiej akcji nadawania obywatelstwa

FR, prowadzonej w Abchazji, Osetii Płd i na Krymie o ewidentnym już wówczas

podtekście wskazującym na zamiar wykorzystania tego procederu do podważania integralności

terytorialnej Gruzji i Ukrainy.

17 W myśl umowy z 1 IX 2009 r. „Każda Strona w razie konieczności (…) w odniesieniu do części Zalewu, która

stanowi terytorium jej Państwa, może wprowadzić ograniczenia dotyczące liczby oraz wielkości statków drugiej Strony,

wchodzących na tę część Zalewu, lub wstrzymać przekraczanie przez nie polsko - rosyjskiej granicy państwowej,

jak również wykonywanie przez nie żeglugi, jeśli wymagają tego względy obrony, zapewnienia bezpieczeństwa

Państwa, bezpieczeństwa żeglugi bądź zachowania równowagi ekologicznej w Zalewie.” Umowa między…, http://

lex.pl/serwis/mp/2009/0975.htm.

18 D. Bugajski, Nowe rozwiązania w zakresie żeglugi na Zalewie Wiślanym, „Przegląd Morski”, nr 2(032), luty

2010, s.52-54.

19 Jak zauważa komandor porucznik dr Dariusz R. Bugajski z Akademii Marynarki Wojennej: „Z perspektywy

Kremla problemy rozwiązane przestają mieć znaczenie, ponieważ nie można ich wykorzystać w bieżącej grze

politycznej”. Zob. ibidem, s.54.

20 Szerzej patrz: P. Żurawski vel Grajewski, Obwód Kaliningradzki w stosunkach Unia Europejska-Rosja (problem

tranzytu), „Polska w Europie”, nr 3(47) 2004, s.113-137.

21 Będzie ruch bezwizowy dla Obwodu Kaliningradzkiego? Sikorski z Ławrowem wnioskują do KE, „Gazeta.pl

Wiadomości”, 24 III 2010, http://wiadomosci.gazeta.pl/Wiadomosci/1,80708,7698800,Bedzie_ruch_bezwizowy_

dla_Obwodu_Kaliningradzkiego_.html.

22 Внешнеполитическая и дипломатическая деятельность Российской Федерации в 2010 году. „Обзор

_p_r_zМИД России”, Москва, март 2011 года, s. 84.

106

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

Obwód królewiecki i sąsiednie województwa polskie w 2011 r.

po wprowadzeniu małego ruchu transgranicznego

Oprac. własne na bazie mapy: Kaliningrad bez wiz. Co to oznacza dla Pomorza?, „Konfraternia Turystyczna”,

15 grudnia 2011, http://konfraternia.bloog.pl/id,330667786,title,Kaliningrad-bez-wiz-Co-tooznacza-

dla-Pomorza,index.html?ticaid=6ebef

POLITYKA RP WOBEC PAŃSTW TRZECICH W WARUNKACH RESETU

POLSKO-ROSYJSKIEGO

Polityka ocieplania relacji polsko-rosyjskich miała przemożny wpływ na stan stosunków Rzeczypospolitej

z państwami narażonymi na presję imperialną ze strony Rosji. Oddziaływała ona na

stosunki Rzeczypospolitej z Ukrainą, państwami bałtyckimi i Gruzją, z którymi dotychczasowe

kontakty były najbardziej intensywne, a w innym wymiarze na relacje z pozostającą pod silnymi

wpływami Rosji Białorusią. Stosunki z Azerbejdżanem, Armenią i Mołdawią, jako niepodlegające

w opisywanym okresie tak głębokim zmianom, nie zostały ujęte w niniejszym wprowadzeniu.

UKRAINA

W latach 2008–2010 doszło do wyraźnego ochłodzenia stosunków polsko-ukraińskich na

tle polskiego „resetu” z Rosją. Początkiem tego procesu była wizyta premiera Donalda Tuska

w Moskwie (8 II 2008)23, odbyta w momencie rosyjsko-ukraińskiego sporu gazowego24. Oddalanie

się Polski od Ukrainy w zakresie bezpieczeństwa energetycznego było dodatkowo pogłębiane

23 B. Cichocki, P. Świeżak, op.cit., s.69. Por.: M. Greszta, Prasa rosyjska o wizycie Tuska w Moskwie, „G.pl.W”, 8 II

2008, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,4911801.html.

24 Szerzej patrz: A. Górska, W. Konończuk, Gazowe fiasko Julii Tymoszenko w Moskwie, „TnW”, 26II 2008, http://

www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-02-27/gazowe-fiasko-julii-tymoszenko-w-moskwie.

Por.: Tymczasowe zawieszenie ukraińsko-rosyjskich sporów gazowych, „TnW”, 15 IV 2008, http://www.osw.waw.pl/pl/

publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-04-16/tymczasowe-zawieszenie-ukrainsko-rosyjskich-sporow-gazowy oraz

A. Górska, P. Wołowski, Ukraińsko-rosyjskie porozumienie gazowe, „TnW”, 18 III 2008, http://www.osw.waw.pl/pl/

publikacje/tydzien-na-wschodzie/2008-03-19/ukrainsko-rosyjskie-porozumienie-gazowe

107

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

dystansowaniem się wicepremiera Waldemara Pawlaka wobec projektu ropociągu Odessa-Brody,

który miał zapewnić dostawy ropy naftowej z basenu Morza Kaspijskiego szlakami pozostającymi

poza kontrolą Rosji25.

Krokiem wystudzającym relacje RP z Ukrainą i Gruzją było także uznanie przez Polskę niepodległości

Kosowa. Rząd dokonał tego aktu26 wbrew opinii prezydenta Lecha Kaczyńskiego i opozycji

(PiS),27 ignorując prośby Kijowa i Tbilisi, by tego nie czynić, aby nie dostarczać Rosji precedensu

możliwego do propagandowego wykorzystania przez Moskwę w odniesieniu do Krymu, Osetii

Płd. i Abchazji. To w sporze o uznanie Kosowa minister R. Sikorski użył słynnego sformułowania:

„Chcemy, żeby Polska była w głównym nurcie polityki europejskiej w tej sprawie”28.

Pod wrażeniem wojny w Gruzji, szef polskiego MSZ w trakcie wizyty w Waszyngtonie ogłosił

(19 listopada 2008 r.) tzw. doktrynę Sikorskiego – tzn. ostrzegł Rosję przed użyciem siły wobec

Ukrainy29. Pozornie było to wsparcie tej ostatniej. Posunięcie to, pozbawione przygotowania

dyplomatycznego i z tego powodu zignorowane przez pozostałe państwa NATO, w praktyce

przyniosło jednak ujawnienie zdystansowania się pozostałych (tzn. poza Polską) państw NATO

wobec pomysłu gwarantowania ukraińskiego bezpieczeństwa w razie agresji Rosji. Realnym

(zamierzonym lub nie – tego nie możemy stwierdzić) skutkiem deklaracji ministra Sikorskiego

było więc publiczne rozpoznanie intencji Zachodu wobec Kijowa i co najmniej istotna redukcja,

a być może zupełne usunięcie z kalkulacji rosyjskich czynnika niepewności co do reakcji NATO

w wypadku militarnego zagrożenia Ukrainy przez Rosję.

Stan relacji polsko-ukraińskich po pierwszym roku resetu obrazuje wizyta ministra Sikorskiego

w Kijowie (15–16 stycznia 2009 r.). Została ona skrócona, gdyż czołowi politycy ukraińscy – prezydent

Wiktor Juszczenko i premier Julia Tymoszenko – tłumacząc się napiętą sytuacją związaną

z kryzysem gazowym w relacjach ukraińsko-rosyjskich, nie znaleźli czasu na spotkanie z szefem

polskiego MSZ30. Kontekstem tej sytuacji był fakt, że rząd polski w odniesieniu do rosyjsko-

-ukraińskiego sporu gazowego sugerował winę obu stron za zaistniałą sytuację (której istotą było

pozbawienie dostaw gazu znacznej części Europy Południowo-Wschodniej)31. Wycofanie się

25 B. Cichocki, P. Świeżak, op.cit., s.73.

26 Uchwała w sprawie uznania przez Rzeczpospolitą Polską Republiki Kosowo, przedłożona przez ministra spraw

zagranicznych., 26 II 2008, premier.gov.pl, https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/decyzje-rzadu/uchwala-w-sprawieuznania-

przez-rzeczpospolita-polska-republiki-kosowo.html.

27 R. Grodzki, Wojna gruzińsko-rosyjska 2008. Przyczyny–przebieg–skutki, Zakrzewo 2009, s. 151. Por.:

Prezydent: Nie śpieszmy się z uznaniem Kosowa, „Dziennik.pl”, 20 II 2008, http://wiadomosci.dziennik.pl/polityka/

artykuly/71133,prezydent-nie-spieszmy-sie-z-uznaniem-kosowa.html. Przeciwny uznaniu Kosowa był także prezes

PiS Jarosław Kaczyński. Kaczyński: uznanie niepodległości Kosowa niezwykle skomplikowane, „Wprost”, 18 II 2008,

https://www.wprost.pl/kraj/123952/kaczynski-uznanie-niepodleglosci-kosowa-niezwykle-skomplikowane.html.

28 Sikorski: ws. Kosowa premier spotka się z prezydentem, „G.pl.W.”, 10 II 2008, http://wiadomosci.gazeta.pl/

wiadomosci/1,114873,4941905.html.

29 M. Bosacki, Sikorski przedstawił w USA swą doktrynę strategiczną, „Gazeta Wyborcza” (dalej: „GW”), 20 XI

2008. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,5967510,Sikorski_przedstawil_w_USA_swa_doktryne_

strategiczna.html.

30 Szerzej o wizycie R. Sikorskiego na Ukrainie patrz: Wizyta Ministra SZ RP R. Sikorskiego na Ukrainie,

Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej w Kijowie, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,5967510,Sikorski_

przedstawil_w_USA_swa_doktryne_strategiczna.html.

31 Szerzej o rosyjsko-ukraińskim kryzysie gazowym 2009 r. patrz: A. Górska, W. Konończuk, Rosyjsko-ukraińska

wojna gazowa, „TnW”, OSW, 6 I 2009, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-01-07/rosyjskoukrainska-

wojna-gazowa oraz Łan., Berlin oczekuje zakończenia konfliktu gazowego, „BESTOSW”, nr 1(76), 7 I 2009,

s. 9. Por.: W. Konończuk, M. Menkiszak, Eskalacja rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego, „TnW”, OSW, 13 I 2009,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-01-13/eskalacja-rosyjsko-ukrainskiego-konfliktugazowego.

Patrz też: Ł. Antas, M. Bocian, Kryzys gazowy paraliżuje Europę Środkową i Bałkany, „BESTOSW”, nr 2(77),

108

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

premier Tymoszenko z wizyty na zjeździe Europejskiej Partii Ludowej-Europejskich Demokratów

(EPL-ED) w Warszawie (29–30 kwietnia 2009 r.) potwierdziło chłód w relacjach wzajemnych

obu krajów32.

Symptomem pogarszających się relacji międzyrządowych było także krótkie i do ostatniej

chwili niepewne spotkanie premierów Polski i Ukrainy – Donalda Tuska i Julii Tymoszenko – na

Westerplatte przy okazji obchodów 70. rocznicy wybuchu II wojny światowej i demonstracyjnie

szybkie opuszczenie przez tę ostatnią uroczystości pod pretekstem spotkania z Muammarem

Kadafim33. Wydarzenie to poprzedzone było deklaracją złożoną na łamach „Gazety Wyborczej”

przez ministra Sikorskiego o rezygnacji Polski z „polityki jagiellońskiej”, rozumianej jako wspieranie

wschodnich sąsiadów Rzeczypospolitej, zagrożonych dominacją rosyjską34.

Lata 2010–2012 – to czas dalszego osłabiania relacji polsko-ukraińskich i ich medialnego

odpolitycznienia przez sprowadzenie ich do wymiaru przede wszystkim sportowego (Euro

2012). Z tego powodu ponadstandardowe negatywne skutki psychologiczne miały często czynione

wówczas w Polsce, w tym w kręgach rządowych, spekulacje na temat skali udziału Ukrainy

w rozgrywkach Euro 2012, zawierające sugestie samodzielnego zorganizowania rozgrywek

przez Polskę, poszukania innego partnera niż Ukraina lub przynajmniej redukcji jej roli w tym

przedsięwzięciu35. W efekcie doprowadziło to do wewnątrzunijnego i wewnątrzpolskiego sporu

o ewentualny bojkot Euro 2012 z powodu przetrzymywania w więzieniu przez władze Ukrainy

byłej premier Julii Tymoszenko36. Szansa na zbliżenie polityczne, stworzona przez przyznanie

14 I 2009, s. 2–4 oraz Straty Gazpromu na skutek konfliktu gazowego z Ukrainą, „TnW”, OSW, 14 I 2009, http://www.osw.

waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2009-01-14/straty-gazpromu-na-skutek-konfliktu-gazowego-z-ukraina.

Por.: A. Górska, W. Konończuk, M. Menikszak, Koniec rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego, „TnW”, OSW, nr 3(78),

20 I 2009, s. 2–5 oraz Ł. Antas, J. Gotkowska, Niemcy wobec rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego, „TnW”, OSW,

nr 3(78), 20 I 2009, s. 6–7. Patrz też: M. Przełomiec, Tymoszenko. Historia niedokończona, Bytom 2012, s. 216–228.

32 Tymoszenko o odwołaniu wizyty w Polsce: Zajęłam się wypłatami, „G.pl.W.”, 30 IV 2009, http://wiadomosci.

gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,6559268,Tymoszenko_o_odwolaniu_wizyty_w_Polsce__Zajelam_sie.html. Por.:

Premier Julia Tymoszenko odwołała wizytę w Warszawie, „Wiadomości z Regionu/OSW” (dalej: „WzR/OSW”), nr

83, 30 IV 2009.

33 Bez spotkania z Tymoszenko, „Rz”, 1 IX 2009, http://www.rp.pl/artykul/356874.html?print=tak. Por.: A jednak.

Tymoszenko i Tusk rozmawiali, TVN24, 1.09.2009, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/a-jednak-tymoszenkoi-

tusk-rozmawiali,107492.html.

34 Min. Sikorski dla „Gazety”: 1 września – lekcja historii, „GW”, 29–30 VIII 2009, http://wyborcza.

pl/1,101285,6978098,Min_Sikorski_dla_Gazety_1_wrzesnia_lekcja_historii.html#ixzz0S8own1Mo. Komentarz

do artykułu patrz: P. Żurawski vel Grajewski, Geopolityka–siła–wola. Rzeczypospolitej zmagania z losem, Kraków

2010, s. 325–331.

35 Sugestie samodzielnego – bez Ukrainy – zorganizowania rozgrywek Euro 2012 wysuwał m.in. ówczesny

minister sportu w rządzie PO-PSL Mirosław Drzewiecki. Zob. R. Romaniuk, H. Sadowski, Euro 2012 bez Ukrainy?,

„Polska. The Times”, 30 VI 2008, http://www.polskatimes.pl/artykul/13855,euro-2012-bez-ukrainy,id,t.html.

W podobnym duchu wypowiadał się też Zbigniew Boniek: „Euro 2012 bez Ukrainy wcale nie straci”, „Dziennik.

pl”, 5 IV 2010, http://wiadomosci.dziennik.pl/opinie/artykuly/115070,euro-2012-bez-ukrainy-wcale-nie-straci.

html. Por.: Euro 2012 bez Ukrainy?, TVN24, 1 VII 2008, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/euro-2012-

bez-ukrainy,63228.html.

36 Pierwszy do bojkotu wezwał prezydent Niemiec Joachim Gauck. Prezydent Niemiec odwołał wizytę na

Ukrainie. „W czasie Euro 2012 nie jedźcie na Ukrainę”, „G.pl.W.”, 26 IV 2012, http://wiadomosci.gazeta.pl/

wiadomosci/1,114873,11625941,Prezydent_Niemiec_odwolal_wizyte_na_Ukrainie___W_czasie.html. Potem

dołączyli do niego czołowi politycy UE: Barroso bojkotuje Euro 2012 na Ukrainie, TVP. Parlament, 30 IV 2012, http://

www.tvpparlament.pl/aktualnosci/barroso-bojkotuje-euro-2012-na-ukrainie/7223112. Por.: Ashton poparła bojkot

Euro 2012 na Ukrainie, „G.pl.W.”, 14 V 2012, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11717595,Ashton_

poparla_bojkot_Euro_2012_na_Ukrainie.html oraz opozycja na Ukrainie: Bojkot Euro 2012. Apel ukraińskiej

opozycji, Polskie Radio, 4 V 2012, http://www.polskieradio.pl/5/3/Artykul/597628,Bojkot-Euro-2012-Apelukrainskiej-

opozycji i w Polsce (PiS): Jarosław Kaczyński: PiS opowiada się za bojkotem Euro 2012 na Ukrainie,

109

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

Polsce i Ukrainie wspólnej organizacji tej imprezy sportowej, pozostała niewykorzystana, a nawet

stanowiła źródło problemów37. Nie wykorzystano mistrzostw do pogłębionej współpracy politycznej

i kulturalnej obu krajów, lecz skoncentrowano się wyłącznie na skądinąd niezbędnych do

rozwiązania problemach technicznych z zakresu bezpieczeństwa38 i na sportowo-rozrywkowym

wymiarze turnieju.

W głównym – politycznym – nurcie relacji wzajemnych proces ochłodzenia na linii Warszawa–

Kijów miał w okresie 2010–2012 źródła zarówno w polityce polskiej, jak i ukraińskiej. Postępująca

od 2005 r. dekompozycja obozu „pomarańczowego” na Ukrainie39 skutkowała ostatecznym

jego upadkiem w 2010 r., wyborem na stanowisko prezydenta Ukrainy Wiktora Janukowycza

i zwrotem Kijowa ku Moskwie. Po polskiej stronie towarzyszyło temu wygaszanie samodzielnej

polskiej aktywności w polityce wschodniej (sprowadzona została ona zasadniczo do Partnerstwa

Wschodniego). Liczne wspólne dotąd cele strategiczne Polski i Ukrainy uległy dezaktualizacji.

3 czerwca 2010 r. Rada Najwyższa Ukrainy wykreśliła z listy celów polityki zagranicznej Kijowa

dążenie do członkostwa w NATO40. 30 września 2010 r. nastąpiło rozwiązanie POLUKRBAT

(Polsko-Ukraińskiego batalionu Sił Pokojowych im. Hetmanów Jana Karola Chodkiewicza i Piotra

Konaszewicza Sahajdacznego, istniejącego w latach 1998–2010)41. Intensywna w poprzednich

latach polsko-ukraińska współpraca wojskowa w praktyce ustała.

Rok 2011 upłynął pod znakiem polskiej prezydencji w Radzie UE i związanym z nią szczytem

Partnerstwa Wschodniego w Warszawie, zakończonym niepowodzeniem. Spośród dużych państw

UE na najwyższym szczeblu reprezentowane były jedynie Niemcy i Hiszpania (ta ostatnia przez

ustępującego już premiera José Luisa Zapatero). Wszystkie państwa partnerskie odmówiły zaś

podpisu pod deklaracją końcową szczytu w sprawie Białorusi, zaproponowaną przez Polskę, ale

nie przygotowaną wcześniejszymi działaniami dyplomatycznymi42.

Równolegle postępowała marginalizacja znaczenia Polski w polityce ukraińskiej i w polityce

Zachodu wobec Ukrainy. Deklaracja prezydenta Bronisława Komorowskiego uczestniczenia

w szczycie przywódców Europy Środkowej w Jałcie, planowanym pierwotnie na maj 2012 r.43,

Prawo i Sprawiedliwość, Aktualności, Partia, 3 V 2012, http://www.pis.org.pl/article.php?id=20197. Szerzej patrz:

W. Konończuk, T. A. Olszański, Sprawa Tymoszenko pogłębia kryzys w relacjach Ukrainy z UE, „TnW”, nr 33(193)

19 X 2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2011-10-19/sprawa-tymoszenko-poglebiakryzys-

w-relacjach-ukrainy-z-u.

37 S. Matuszak, T. A. Olszański, Euro 2012 – niewykorzystana szansa Ukrainy?, „Komentarze OSW”, (dalej:

„K OSW”), nr 80, 8 VI 2012, s. 5.

38 Szerzej patrz: K. Liedel, P. Piasecka, EURO 2012 Security as a Joint Task of Poland and Ukraine – A Challenge for

National Security and International Security Systems, [w:] Z. Lachowski (red.), Polish-Ukrainan Bulletin, BBN/NSDCU

Warsaw 2012, s. 41–54 oraz V. Soloviov, Security Challenges and Ukrainian-Polish Cooperation in the Organizaton

of the EURO 2012, [w:] Z. Lachowski (red.), op.cit., s. 55–68.

39 Szerzej patrz: A. Eberhardt, Rewolucja, której nie było. Bilans pięciolecia „pomarańczowej” Ukrainy / The Revolution

That Never Was. Five Years of “Orange” Ukraine, „PW OSW”, listopad/November 2009, s. 79. Patrz też: T. Kapuśniak,

Parlamentarny gambit na Ukrainie, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej”, R.5(2007), s. 53–60.

40 Ukraina rezygnuje z członkostwa w NATO, „TnW”, nr 20(138), 9 VI 2010, s. 11–12.

41 POLUKRBAT, Jednostki wojskowe, Wojsko Polskie, www.jednostki-wojskowe.pl/index.php?option=com_

content&task=view&id=360&Itemid=26.

42 Szczyt Partnerstwa Wschodniego w Warszawie. Kraje UE potępiają sytuację na Białorusi, „Polska. The Times”,

30.09.2011, http://www.polskatimes.pl/artykul/456568,szczyt-partnerstwa-wschodniego-w-warszawie-kraje-uepotepiaja-

sytuacje-na-bialorusi,id,t.html#czytaj_dalej. Por.: K. Kłysiński, Mińsk zbojkotował szczyt Partnerstwa

Wschodniego, „Analizy” OSW (dalej: „A” OSW), 5 X 2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011-10-05/

minsk-zbojkotowal-szczyt-partnerstwa-wschodniego.

43 Prezydent o przyszłotygodniowym szczycie w Jałcie, Prezydent.pl, 5 V 2012, http://www.prezydent.pl/aktualnosci/

wizyty-zagraniczne/art,173,prezydent-o-przyszlotygodniowym-szczycie-w-jalcie.html. Por.: Komorowski jedzie na

110

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

a bojkotowanym przez większość głównych polityków europejskich44, okazała się błędem, a odwołanie

szczytu przez Janukowycza45 uwypukliło niewielką wagę, jaką do spotkania z prezydentem

RP przywiązywał prezydent Ukrainy. Długotrwałe przekonywanie UE przez dyplomację polską

co do wiarygodności Janukowycza, wskutek kompromitacji tej postaci, doprowadziło do podważenia

wiarygodności polityków polskich jako specjalistów od spraw Europy Wschodniej46.

Konflikt wywołany „rewolucją godności” na Ukrainie (2013–2015)47 i rosyjską agresją na ten

kraj48 postawił rząd PO-PSL wobec konieczności zajęcia stanowiska w tej sprawie, tym bardziej,

bojkotowany szczyt do Jałty, Interia.pl Fakty, 4 V 2012, http://fakty.interia.pl/polska/news-komorowski-jedzie-nabojkotowany-

szczyt-do-jalty,nId,915954.

44 T. Iwański, A. Ciechanowicz, A. Kwiatkowska-Drożdż, R. Sadowski, Kryzys w relacjach UE–Ukraina wokół sprawy

Tymoszenko, „TnW”, OSW, 17(218), 9 V 2012, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-na-wschodzie/2012-05-09/

kryzys-w-relacjach-ue-ukraina-wokol-sprawy-tymoszenko. Por.: Przywódcy nie chcą jechał (sic) na szczyt do Jałty,

„Rz”, 30 IV 2012, http://www.rp.pl/artykul/868429.html.

45 „Ukraina próbuje wyjść z twarzą”. Ekspert o odwołaniu szczytu w Jałcie, „G.pl.W.”, 5 V 2012, http://wiadomosci.

gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11682374,_Ukraina_probuje_wyjsc_z_twarza___Ekspert_o_odwolaniu.html.

46 M. Przełomiec, Największe rozczarowania, „Nowa Europa Wschodnia” (dalej: „NEW”), nr 6(XXXVII) 2014, s. 90.

47 Szerzej o ukraińskiej rewolucji 2014 r. patrz: W. Mucha, Krew i ziemia. O ukraińskiej rewolucji, Warszawa 2014,

s. 15–160; J. Felsztinski, M. Stanczew, Trzecia wojna światowa? Bitwa o Ukrainę, Poznań 2015, s. 190–204 i 234–271;

M. Kacewicz, Sotnie wolności. Ukraina od Majdanu do Donbasu, Warszawa 2014, ss. 286; M. Kidruk, Ja, Ukrainiec,

Warszawa 2015, ss. 381; M. Wyrwał, ...i zejdzie na ich głowy nasz gniew!, Warszawa 2014, ss. 190; J. Andruchowycz

(red.), Zwrotnik Ukraina, Wołowiec 2014, ss. 249; oraz liczne materiały Ośrodka Studiów Wschodnich: T. Iwański,

Ukraina: Majdan na rozdrożu, „Analizy” OSW (dalej: „A” OSW), 8 I 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/

analizy/2014-01-08/ukraina-majdan-na-rozdrozu; Idem, Ukraina: polityczny klincz z radykalizującym się Majdanem

w tle, „A” OSW, 5 II 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-02-05/ukraina-polityczny-klincz-zradykalizujacym-

sie-majdanem-w-tle; T. A. Olszański, W. Konończuk, Eskalacja sytuacji w Kijowie, „A” OSW, 22

I 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-01-22/eskalacja-sytuacji-w-kijowie; Idem, Kryzys polityczny

na Ukrainie, „A” OSW, 4 XII 2013, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-12-04/kryzys-polityczny-naukrainie;

T. A. Olszański, Ukraina: kryzys się zaostrza, „A” OSW, 11 XII 2013, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/

analizy/2013-12-11/ukraina-kryzys-sie-zaostrza.

48 J. Felsztinski, M. Stanczew, op.cit., s. 272–342. Por.: W. Mucha, op.cit., s. 161–338 oraz A. Korniejenko, Pełzająca

wojna, Kraków 2014, ss. 127. Patrz też P. Żurawski vel Grajewski, Majdan jak Kamieniec Podolski. Meandry Partnerstwa

Wschodniego a bitwa o Ukrainę, „Więź”, nr 1(655), wiosna 2014, s. 164–175 oraz liczne materiały Ośrodka Studiów

Wschodnich: A. Wilk, Rosyjska interwencja wojskowa na Krymie, „A” OSW, 5 III 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/

publikacje/analizy/2014-03-05/rosyjska-interwencja-wojskowa-na-krymie oraz idem, Militarne konsekwencje aneksji

Krymu, „A” OSW, 19 III 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-19/militarne-konsekwencjeaneksji-

krymu. Por.: T. A. Olszański, A. Sarna, A. Wierzbowska-Miazga, Konsekwencje aneksji Krymu, „A” OSW, 19

III 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-19/konsekwencje-aneksji-krymu oraz T. Iwański,

W. Rodkiewicz, A. Wierzbowska-Miazga, A. Wilk, Rosja wobec Ukrainy: nie tylko Krym, „A” OSW, 12 III 2014,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-12/rosja-wobec-ukrainy-nie-tylko-krym. M. Menkiszak, R

Sadowski, P. Żochowski, Rosyjska interwencja zbrojna we wschodniej Ukrainie, „A” OSW, 3 IX 2014, http://www.

osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-03/rosyjska-interwencja-zbrojna-we-wschodniej-ukrainie, R. Sadowski,

A. Wierzbowska-Miazga, Zawieszenie broni na wschodzie Ukrainy, „A” OSW, 10 IX 2014, http://www.osw.waw.pl/

pl/publikacje/analizy/2014-09-10/zawieszenie-broni-na-wschodzie-ukrainy, T. Iwański, Rada Najwyższa Ukrainy

uchwaliła specustawę dla Donbasu, „A” OSW, 17 IX 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-17/

rada-najwyzsza-ukrainy-uchwalila-specustawe-dla-donbasu, M. Jaroszewiccz, Problem uchodźczy na Ukrainie: ocena

sytuacji, „K OSW”, nr 147, 17 IX 2014, ss. 7, R. Sadowski, Ukraina pod presją, „A” OSW, 24 IX 2014, http://www.osw.

waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-24/ukraina-pod-presja, T. A. Olszański, Ukraiński Kościół Prawosławny wobec

rewolucji i wojny, „K OSW ”, nr 151, 27 X 2014, ss. 8, idem, Nielegalne wybory w Donbasie, „A” OSW, 05 XI 2014,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-11-05/nielegalne-wybory-w-donbasie, M, Jaroszewicz, Ukraina:

Jak rozwiązać problem uchodźców?, „A” OSW, 17 XII 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-12-17/

ukraina-jak-rozwiazac-problem-uchodzcow, W. Konończuk, A. Wilk, Eskalacja starć w Donbasie, „A” OSW, 21 I 2015,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-01-21/eskalacja-starc-w-donbasie, K. Frymark, W. Konończuk,

W. Rodkiewicz, A. Wilk, Konflikt w Donbasie po ostrzale Mariupola, „A” OSW, 28 I 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/

publikacje/analizy/2015-01-28/konflikt-w-donbasie-po-ostrzale-mariupola, K. Chawryło (Jarzyńska), W. Rodkiewicz,

111

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

że aktywność ówczesnej opozycji (PiS) na Majdanie była widoczna49. Reakcja rządu RP pod przewodem

premier Ewy Kopacz wypadła znacznie poniżej możliwości50. Pomoc Polski dla Ukrainy

Pani Premier publicznie uzależniła od stanowiska UE w tej sprawie51. W stosunku Warszawy do

Kijowa oficjalnie obowiązywało hasło „niewychodzenia przed szereg”52. Oznaczało to oczekiwanie

na decyzję mocarstw UE z deklaracją gotowości do jej przyjęcia. Ewa Kopacz zasłynęła wypowiedzią

o kobiecie kryjącej się wraz z dziećmi w domu przed czyhającym na zewnątrz niebezpieczeństwem53,

zaś Radosław Sikorski, już jako marszałek Sejmu, podał do publicznej wiadomości

informację, jakoby Putin miał w 2008 r. oferować premierowi Tuskowi rozbiór Ukrainy54.

Na spotkaniu premierów Polski Ewy Kopacz i Ukrainy Arsenija Jaceniuka w Kijowie (19

Rosja: reanimacja nacjonalistycznego ruchu Striełkowa, „A” OSW, 28 I 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/

analizy/2015-01-28/rosja-reanimacja-nacjonalistycznego-ruchu-strielkowa, M. Menkiszak, W. Konończuk, Rosja

torpeduje porozumienia mińskie w sprawie Donbasu, „A” OSW, 4 II 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/

analizy/2015-02-04/rosja-torpeduje-porozumienia-minskie-w-sprawie-donbasu, T. Iwański, Razem, ale osobno?

Polityka Kijowa wobec Donbasu, „K OSW”, nr 160, 6 II 2015, ss. 10, S. Kardaś, W. Konończuk, Mińsk 2 – kruchy rozejm

zamiast trwałego pokoju, „A” OSW, 12.02.2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-12/minsk-2-

kruchy-rozejm-zamiast-trwalego-pokoju, R. Sadowski, A. Wilk, „Hybrydowy” rozejm w Donbasie, „A” OSW, 18 II

2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-18/hybrydowy-rozejm-w-donbasie, W. Rodkiewicz,

P. Żochowski, Zamach w Charkowie: kolejny instrument destabilizacji Ukrainy, „A” OSW, 25 II 2015, http://www.

osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-25/zamach-w-charkowie-kolejny-instrument-destabilizacji-ukrainy, T.

A. Olszański, A. Wilk, Kijów odmawia ustępstw na rzecz separatystycznych republik, „A” OSW, 25 III 2015, http://

www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-03-25/kijow-odmawia-ustepstw-na-rzecz-separatystycznych-republik,

T. Piechal, Obwód charkowski: krucha stabilność, „K OSW ”, nr 172, 3 VI 2015, ss. 10 oraz idem, Republiki wojenne

w Donbasie rok po wybuchu konfliktu, „K OSW ”, nr 174, 17 VI 2015, ss. 9. Patrz też T. Targański, Pożegnanie Iwana,

„NEW”, nr 5(XLI) 2015, s. 30 i A. M. Dyner, Dyplomacja siły – rosyjska polityka bezpieczeństwa po 2008 r., „Sprawy

Międzynarodowe”, R. LXVIII, nr 1/2015, s. 43–44 oraz liczne doniesienia medialne, np.: „Wojna zimowa” Putina.

Dlaczego ją zaczął?, tvn24, 22 I 2015, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/konflikt-w-donbasie-dlaczegoputin-

zaczal-wojne-zimowa,508204.html.

49 Szerzej patrz: B. Maślankiewicz, Relacja z Kijowa 2014–01–22, (int.); Jarosław Kaczyński do Ukraińców

na Majdanie: jesteście potrzebni Unii Europejskiej, Wiadomości, Wirtualna Polska, https://www.youtube.com/

watch?v=PmpBD_MoeAw; Jarosław Kaczyński do Ukraińców na Majdanie: jesteście potrzebni Unii Europejskiej,

Wiadomości, Wirtualna Polska, http://wiadomosci.wp.pl/kat,1356,title,Jaroslaw-Kaczynski-do-Ukraincow-na-

Majdanie-jestescie-potrzebni-Unii-Europejskiej,wid,16218452,wiadomosc.html?ticaid=115075; P. Majewski, Polscy

politycy doradzają protestującym na Majdanie, „Rz”, 17.01.2014, http://www.rp.pl/artykul/1082177.html; Pomoc dla

Majdanu, http://kielce.tvp.pl/13799071/pomoc-dla-majdanu. Patrz też: W. Mucha, op.cit., s. 308–317.

50 O oficjalnej polskiej pomocy rządowej dla Ukrainy patrz: Polska pomoc dla Ukrainy; depesza PAP 28

kwietnia 2015 r., MSZ w mediach. Rzeczpospolita Polska. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, https://www.

msz.gov.pl/pl/p/msz_pl/aktualnosci/msz_w_mediach/polska_pomoc_dla_ukrainy__depesza_pap_28_

kwietnia_2015;jsessionid=838EDEB7C7748B987A93846E6F685A5A.cmsap4p oraz Kopacz i Jaceniuk o pomocy dla

Ukrainy, Onet.biznes.pl, 19.01.2015, http://biznes.onet.pl/wiadomosci/finanse/kopacz-i-jaceniuk-o-pomocy-dla-ukrainy/598z2

(1.08.2015). O jej ocenie przez polską opinie publiczną patrz: K. Kowalczuk, O sytuacji na Ukrainie i polskiej pomocy

dla wschodniego sąsiada, „Komunikat z badań CBOS”, Warszawa, luty 2015, nr 22/2015, ss. 8, http://www.cbos.pl/

SPISKOM.POL/2015/K_022_15.PDF.

51 „Polska powinna być jak rozsądna kobieta”. Kopacz o sprawach międzynarodowych, TVN24, 19 września

2014, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/polska-powinna-byc-jak-rozsadna-kobieta-kopacz-o-sprawachmiedzynarodowych,

469729.html.

52 P. Kowal, Nie wychodzimy przed szereg, „NEW”, nr 6(XXXVII) 2014, s. 80–81. Por:. A. Smolar, Wybór minimalizmu,

„NEW”, nr 6(XXXVII) 2014, s. 94–95.

53 W. Mucha, op.cit., s. 318. Por.: „Polska powinna być jak rozsądna kobieta”…. oraz: Co dalej z Ukrainą? Kopacz:

„Wie pan, jestem kobietą...” Pierwsza wpadka nowej premier?, „G.pl.W.”, 19 IX 2014, http://wiadomosci.gazeta.pl/

wiadomosci/1,114871,16671488,Co_dalej_z_Ukraina_Kopacz_Wie_pan_jestem_kobieta_.html.

54 W. Mucha, op.cit., s. 318. Por.: M. Kokot, B. T. Wieliński, Sikorski ujawnia w Politico: Rosja od lat chciała z Polską

Ukrainę rozbierać, „GW”, 20 X 2014, http://wyborcza.pl/1,75477,16835817,Sikorski_ujawnia_w_Politico__Rosja_

od_lat_chciala.html.

112

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

stycznia 2015 r.) padły ze strony polskiej deklaracje uruchomienia pomocy gospodarczej i humanitarnej

dla walczącego kraju. Wysokość przyznanego przez RP kredytu (100 mln euro w ciągu

10 lat)55 była jednak bardzo niska.

BIAŁORUŚ

Na kierunku białoruskim od 2008 r. dominowała wola rządu PO-PSL, by zademonstrować

politykę odmienną od tej prowadzonej przez jego poprzednika. Zbiegła się ona z kolejnym

ochłodzeniem stosunków na linii Moskwa–Mińsk56, co skutkowało przyjęciem przez MSZ

RP założenia o postępującej liberalizacji reżimu na Białorusi, a w latach 2008–2010 próbą

dyplomacji polskiej podjęcia współpracy z nim57. Wizyta ministra Radosława Sikorskiego

w Mińsku (12 września 2008 r.) odbywała się w warunkach wytworzonych rosyjskim najazdem

na Gruzję. Istotnym kontekstem tej wizyty było, dokonane wskutek starań dyplomacji

polskiej, zawieszenie przez Radę UE sankcji dyplomatycznych wobec większości funkcjonariuszy

reżimu Łukaszenki, objętych dotychczasową unijną „czarną listą” personae non

gratae58. Wizyta nie osiągnęła formalnego celu, dla którego oficjalnie była złożona – relacje

polsko-białoruskie nie ociepliły się, a Białoruś nie pogłębiła skali wychłodzenia relacji z Rosją.

Podróż ta miała jednak kilka ważkich skutków. Unikanie przez ministra Sikorskiego w jej

trakcie rozmów z białoruską opozycją obudziło nieufność tego środowiska wobec Polski59,

nie przynosząc żadnych zysków w relacjach z reżimem. Wrażenie gotowości rządu RP do

zawarcia kompromisu z Łukaszenką ponad głowami opozycyjnego Związku Polaków na

Białorusi (ZPB) i drastyczne załamanie się finansowania organizacji polskich na Wschodzie,

w tym i na Białorusi w związku z przesunięciem odpowiedzialności za tę akcję z Senatu do

MSZ, doprowadziło zaś do obniżenia prestiżu państwa polskiego w oczach tych organizacji

i poważnych trudności w ich działaniu60. Fiaskiem skończyła się też następna próba dokonania

przełomu w relacjach z Mińskiem, w trakcie wspólnej z ministrem spraw zagranicznych

RFN Guido Westerwelle kolejnej wizyty ministra Sikorskiego na Białorusi w lutym 2010 r61.

Deklaracje szefa polskiego MSZ na temat „męskich rozmów” z jego białoruskim odpowiednikiem

Siergiejem Martynowem, w obliczu nowej fali represji okołowyborczych, zastosowanych

przez reżim Łukaszenki wobec jego oponentów i wobec ZPB, podważały powagę państwa

55 Kopacz i Jaceniuk o pomocy dla Ukrainy, Onet.biznes.pl, 19.01.2015, http://biznes.onet.pl/wiadomosci/finanse/kopacz-ijaceniuk-

o-pomocy-dla-ukrainy/598z2.

56 A. M. Dyner, Nieudana próba znalezienia trzeciej drogi w polityce zagranicznej Białorusi, „Sprawy Międzynarodowe”,

R. LXV, lipiec–wrzesień nr 3/2012, s. 61–80.

57 Ł. Adamski, Polityka Polski wobec Białorusi, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2009”, s. 135–142.

58 Ibidem, s. 141 i 153.

59 Ibidem, s. 142.

60 R. Dzięciołowski, Jak MSZ demontuje na Białorusi polskość, Niezależna.pl, 16 IX 2012, http://niezalezna.

pl/32922-jak-msz-demontuje-na-bialorusi-polskosc. MSZ temu zaprzecza, Nieprawdziwe zarzuty „Gazety Polskiej.

Codziennie” w artykule „MSZ zabrał Polakom miliony”, Wyjaśnienia i Sprostowania, Ministerstwo Spraw Zagranicznych

Rzeczpospolita Polska, http://www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/dla_mediow/sprostowania/nieprawdziwe_zarzuty_gazety_

polskiej__codziennie_w_artykule__msz_zabral_polakom_miliony__?printMode=true, jednak stenogramy zapisu

dyskusji komisji sejmowej potwierdzają postawione w artykule zarzuty. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji

Łączności z Polakami za Granicą, (Nr 19) z dnia 13 lipca 2012 r., Kancelaria Sejmu. Biuro Komisji Sejmowych, ss.

20. http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/biuletyn.xsp?documentId=3965DEE73DE868E0C1257A450049BCC4. Patrz

też: Ł. Adamski, Polityka Polski wobec Białorusi…, s. 141–144 i 152–155.

61 Chcemy dać Białorusi jasny przekaz – Sikorski i Westerwelle z wizytą na Białorusi, „G.pl.W”, 2 XI 2010, http://

wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,8598880,Chcemy_dac_Bialorusi_jasny_przekaz___Sikorski_i_Westerwelle.

html.

113

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

polskiego i były demonstracją bezradności jego dyplomacji62. Tym razem pogarszające się

stosunki białorusko-rosyjskie63 nie skutkowały nawet pozornym zwrotem polityki Mińska

ku Zachodowi, a więc i ku Polsce. Zamiast tego nastąpiło uwięzienie Andrzeja Poczbuta64,

odmowa Łukaszenki udziału w szczycie Partnerstwa Wschodniego w Warszawie w 2011 r.,

oskarżenia pod adresem Polski o rewizjonizm terytorialny65 i rosyjsko-białoruskie manewry

wojskowe Zapad 2009 i Zapad 2013. Mimo to w 2012 r. miało miejsce przekazanie przez Polskę

prokuraturze białoruskiej danych bankowych opozycjonisty Alesia Bialackiego, które potem

posłużyły do skazania go na 4,5 roku więzienia. Po tej aferze Polska wypowiedziała umowę

z Białorusią o bezpośredniej wymianie wniosków o pomoc prawną między lokalnymi prokuratorami66.

W tym samym roku nastąpiło jednak także podjęcie przez polski MSZ działań

dekonspirujących aktywność białoruskich opozycjonistów. MSZ w kopertach z własnym logo

wysłał w 2012 r. do ok. 30 białoruskich opozycjonistów deklaracje podatkowe PIT z sumami,

jakie otrzymali oni od polskiej dyplomacji67.

LITWA

Problemy w relacjach polsko-litewskich miały swe autonomiczne źródła w kwestiach mniejszościowych

i historycznych. Nawet jednak uwzględniwszy ten fakt, stosunki Polski z Litwą

w omawianym okresie uległy wyraźnemu załamaniu. W ciągu kilku miesięcy po strategicznym

zwrocie rządu PO-PSL ku ociepleniu relacji z Rosją, dokonanym na przełomie 2007 i 2008 r.

i pogłębionym szczególnie po kwietniu 2010 r., Rzeczpospolita z żadnym ze swych sąsiadów nie

miała tak złych stosunków, jak z Litwą. Wspólne planowane lub realizowane przedsięwzięcia

(Litewsko-Polski batalion Sił Pokojowych – LITPOLBAT68, udział Polski w budowie elektrowni

jądrowej na Litwie Ignalino 2, projekt polsko-bałtyckiego mostu energetycznego) zostały porzucone,

stanowisko Litwy np. w kwestii strefy małego ruchu granicznego z obwodem królewieckim

zignorowane, a problemy mniejszościowe wysunięte na plan pierwszy69. Prezydent Litwy Daria

Grybauskaite na spotkaniu z przedstawicielami wspólnoty litewskiej w Chicago wprost zdiagnozowała

tę sytuację słowami: „Niektórzy politycy w Polsce zdecydowali, że to Rosja ma być

przyjacielem Polski, zaś mniejsze państwa, takie jak Litwa, tymczasowo mogłyby zostać kozłami

62 J. Kaczyński, Sikorski przegrał Białoruś, „Rz”, 1 II 2011, http://www.rp.pl/artykul/603086.html?print=tak&p=0.

Por. P. Kowal, Krajobrazy z Mistralami w tle, Kraków 2011, s. 132–136.

63 K. Kłysiński, W. Konończuk, Łukaszenka przed wyborem: reformy lub ustępstwa wobec Rosji, „K OSW ”, nr 42,

27 X 2010, s. 1–6.

64 Andrzej Poczobut zwolniony z obowiązku odbywania kary, tvn24, 23 IX 2013, http://www.tvn24.pl/wiadomoscize-

swiata,2/andrzej-poczobut-zwolniony-z-obowiazku-odbywania-kary,356845.html.

65 K. Kłysiński, T. Iwański, Systemowy kryzys reżimu Alaksandra Łukaszenki, „K OSW ”, nr 66, 28 X 2011, s. 4–6.

66 J. Stróżyk. O. Górzyński, Białoruski bałagan w dyplomacji, „Rz”, 26 X 2012, http://www.rp.pl/artykul/946212.

html?print=tak&p=0. Por.: T. Grodecki, Polska prokuratura realizowała wniosek Białorusi o pomoc prawną ws. Bialackiego,

„G.pl.W”, 11 VIII 2011, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,10102367,Polska_prokuratura_realizowala_

wniosek_Bialorusi_o.html oraz Białoruś: Bialacki skazany na 4,5 roku więzienia. „To proces polityczny”, Onet.pl, 24

XI 2011, http://www.wykop.pl/ramka/954807/bialoruski-opozycjonista-skazany-dzieki-polskiej-prokuraturze/.

67 C. Gmyz, Białoruska wpadka MSZ, „Rz”, 17 X 2012, http://www.rp.pl/artykul/39,943478-Bialoruska-wpadka-

MSZ.html.

68 LITPOLBAT istniał w latach 1997–2008. Szerzej patrz: Lithuanian-Polish Peace Force Batalion, LITPOLBAT,

27 Sept 2007-2 Jul 2023, https://web.archive.org/web/20070927201825/http://www.mon.gov.pl/strona.

php?lang=2&idstrona=128.

69 M. Kaczmarski, Gry polsko-litewskie z Rosją w tle, „NEW”, nr 2(XXII) 2012, s. 79–83.

114

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

ofiarnymi”70. Grybauskaite odmówiła też udziału w spotkaniu prezydentów państw bałtyckich

i Polski, zwołanym przez Bronisława Komorowskiego na 17 kwietnia 2012 r., dla koordynacji

stanowisk owych krajów przed oczekiwanym szczytem NATO71.

GRUZJA

Promotorem aktywności państwowej RP na kierunku gruzińskim był w omawianym okresie

prezydent Lech Kaczyński. Odwiedził on Gruzję aż siedmiokrotnie, przy czym szczególną wagę

miały wizyty z 12 sierpnia i 23 listopada 2008 r. odbyte w okresie kohabitacji z rządem PO-PSL.

Pierwsza z nich miała charakter wielostronnej demonstracji politycznej przywódców Europy

Środkowej (Estonii, Litwy, Łotwy, Polski i Ukrainy) pod wodzą prezydenta RP, dokonanej w chwili

rosyjskiego najazdu na Gruzję72 i politycznie poważnie utrudniła kontynuowanie rosyjskiej

ofensywy na Tbilisi73. Najważniejszym wydarzeniem drugiej był incydent zbrojny z udziałem

kolumny prezydenckich samochodów, do którego doszło na linii placówek rosyjskich. Obecność

obu prezydentów (Kaczyńskiego i Saakaszwilego) uniemożliwiała dalsze podtrzymywanie przez

Moskwę tezy o wycofaniu wojsk rosyjskich na ustalone w porozumieniu rozejmowym linie,

gdyż do incydentu doszło w miejscu, gdzie wojskowych placówek rosyjskich być nie powinno74.

Wydarzenie to i udział w nim prezydenta Kaczyńskiego stało się przedmiotem ostrej krytyki

i kpin ze strony obozu rządowego pod hasłem narażania stosunków RP z Rosją przez rzekomo

pochopne obarczanie jej winą za ten incydent75.

Zmiana rządu w Polsce w 2007 r. i śmierć prezydenta Kaczyńskiego w 2010 r. skutkowały obniżeniem

rangi Gruzji w polskiej polityce zagranicznej. W 2008 r., jak wspomniano wyżej, Polska

wbrew prośbie Gruzji (i Ukrainy), obawiającej się precedensu, uznała Kosowo. W czasie wizyty

Baracka Obamy w Warszawie (27–28 maja 2011) na odbyte przy jej okazji spotkanie prezydenta

USA z przywódcami państw europejskich, prezydenta Gruzji nie zaproszono. Dojście do władzy

w Gruzji powiązanego z Rosją biznesmena Bidziny Iwaniszwilego w 2012 r.76, fala aresztowań

ministrów poprzedniego rządu77 i zwycięstwo w wyborach prezydenckich w 2013 r. kandydata

70 Grybauskaite: Polska wybrała sobie Rosję, „PolskieRadio.pl”, 20 V 2012, http://www.polskieradio.pl/5/3/

Artykul/608390,Grybauskaite-Polska-wybrala-sobie-Rosje.

71 Politolodzy: Odmowa Grybauskaite może pogorszyć stosunki z Polską, „Rz”, 11 IV 2012, http://www.rp.pl/

artykul/858280.html?print=tak&p=0.

72 W chwili rozpoczęcia wojny rosyjsko-gruzińskiej nawet Moskwa uznawała formalnie Osetię Płd. i Abchazję

za części państwa gruzińskiego. Dopuszczając do artyleryjskiego ostrzału obszaru kontrolowanego przez Gruzję

z pozostających pod kontrolą Rosji terenów Osetii Płd., a potem wprowadzając swe wojska na terytorium formalne

należące do Gruzji wyczerpała zatem znamiona agresji, sprecyzowane w konwencji ONZ o definicji agresora. Patrz:

Article.3 Definition of Aggression, General Assembly Resolution 3314 (XXIX) 14 December 1974, Audiovisual Library

of International Law, Codification Division, Office of Legal Affairs, United Nations, http://untreaty.un.org/cod/avl/

ha/da/da.html.

73 P. Kościński, Lech Kaczyński w Tbilisi: Cała Europa musi być tutaj, „Rz”, 13 VIII 2008, http://www.rp.pl/

artykul/176071.html. Por.: Ł. Kulesa, Polityka Polski wobec konfliktu gruzińskiego, „Rocznik Polskiej Polityki

Zagranicznej 2009”, s. 220–224 i B. Cichocki, Polityka Polski wobec Rosji…, s. 119.

74 W Gruzji ostrzelano konwój z Lechem Kaczyńskim, „G.pl.W.” 23 XI 2008, http://wiadomosci.gazeta.pl/

wiadomosci/1,114873,5979471,W_Gruzji_ostrzelano_konwoj_z_Lechem_Kaczynskim.html. Szerzej patrz: Ł. Kulesa,

Polityka Polski wobec konfliktu gruzińskiego…, s. 227–228.

75 „Jaka wizyta, taki zamach”, TVN24, Polska, 24 XI 2008, https://tvn24.pl/polska/jaka-wizyta-takizamach-

ra77694-3720175.

76 M. Matusiak, Iwaniszwili bierze Gruzję, „A” OSW, 24 X 2012, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/

analizy/2012-10-24/iwaniszwili-bierze-gruzje.

77 Aresztowano byłego premiera i ministra spraw wewnętrznych Wano Merabiszwiliego, który energicznie zwalczał

115

Aneks nr 5. Tło polityczne współpracy SKW z FSB – stan relacji polsko-rosyjskich i ich wpływ na

stosunki RP z wybranymi państwami regionu Europy Środkowo-Wschodniej w latach 2007–2013…

Gruzińskiego Marzenia78, zmieniły podstawy współpracy polsko-gruzińskiej, dalej redukując jej

wagę, tym razem wskutek rozwoju sytuacji w Gruzji.

WNIOSKI

Przegląd stanu relacji polsko-rosyjskich w badanym okresie oraz wpływ polityki „resetu”

z Rosją, prowadzonej przez Polskę w latach 2007–2014 na stosunki z innymi państwami regionu

wskazują, że ogólna linia polityczna rządu RP w latach 2007–2013, przyjęta w zakresie polityki

wschodniej i atlantyckiej, tworzyły atmosferę sprzyjającą lekceważeniu zagrożeń dla bezpieczeństwa

Rzeczypospolitej, wynikających ze współpracy SKW-FSB. Jednocześnie SKW, jako służba

wyspecjalizowana, miała obowiązek dysponować realistyczną oceną sytuacji międzynarodowej

oraz natury polityki rosyjskiej i jej celów, ostrzegać w tym zakresie decydentów politycznych i we

własnych poczynaniach kierować się wynikającą z tej wiedzy najwyższą ostrożnością w relacjach

z Rosją i jej służbami. Obowiązku tego nie dopełniła.

korupcję i rosyjską agenturę. 28 października, w dniu ogłoszenia wstępnych wyników wyborów prezydenckich, Baczo

Achalaja – za czasów Saakaszwilego szef MSW, minister obrony i szef więziennictwa – został skazany na 3 lata i 9

miesięcy pozbawienia wolności za „nieludzkie traktowanie osadzonych” w czasie więziennego buntu w 2006 r. Po

przejęciu władzy przez Iwaniszwilego (25 X 2012 r.) doszło do licznych zatrzymań byłych ministrów, urzędników,

posłów i samorządowców związanych z poprzednim rządem, cechujących się twardą postawą wobec Moskwy

i zdeklarowaną opcją prozachodnią. Szerzej patrz: W Wojtasiewicz, Desaakaszwilizacji ciąg dalszy, „NEW”, 13 VIII

2013, http://www.new.org.pl/2013-08-13,desaakaszwilizacji_ciag_dalszy.html.

78 M. Matusiak, Wybory prezydenckie spokojne i demokratyczne, „A” OSW, 30 X 2013, http://www.osw.waw.pl/pl/

publikacje/analizy/2013-10-30/gruzja-wybory-prezydenckie-spokojne-i-demokratyczne.

116

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

6. PROTOKÓŁ PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA JACKA CICHOCKIEGO

117

Aneks nr 6. Protokół przesłuchania świadka Jacka Cichockiego

118

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

119

Aneks nr 6. Protokół przesłuchania świadka Jacka Cichockiego

120

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

121

Aneks nr 6. Protokół przesłuchania świadka Jacka Cichockiego

122

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

7. PROTOKÓŁ PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA TOMASZA SIEMONIAKA

123

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

124

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

125

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

126

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

127

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

128

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

129

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

130

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

131

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

132

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

133

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

134

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

135

Aneks nr 7. Protokół przesłuchania świadka Tomasza Siemoniaka

136

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

137

Aneks nr 8. Protokół przesłuchania świadka Bogdana Klicha

8. PROTOKÓŁ PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA BOGDANA KLICHA

138

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

139

Aneks nr 8. Protokół przesłuchania świadka Bogdana Klicha

140

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

141

Aneks nr 8. Protokół przesłuchania świadka Bogdana Klicha

142

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

143

Aneks nr 8. Protokół przesłuchania świadka Bogdana Klicha

144

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

145

Aneks nr 8. Protokół przesłuchania świadka Bogdana Klicha

146

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

9. PROTOKÓŁ PRZESŁUCHANIA ŚWIADKA DONALDA TUSKA

147

Aneks nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

148

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

149

Aneks nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

150

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

151

Aneks nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

152

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

153

Aneks nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

154

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

155

Aneks nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

156

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

157

Aneks nr 9. Protokół przesłuchania świadka Donalda Tuska

158

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

159

WYKAZ SKRÓTÓW

ABBN – Archiwum Biura Bezpieczeństwa Narodowego

AMSZ – Archiwum Ministerstwa Spraw Zagranicznych

AKPRM – Archiwum Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

APOW – Archiwum Prokuratury Okręgowej w Warszawie

AW – Agencja Wywiadu

ABW – Agencja Bezpieczeństwa Wewnętrznego BBN – Biuro Bezpieczeństwa Narodowego

CAW-WBH – Centralne Archiwum Wojskowe Wojskowego Biura Historycznego

FSB FR – Federalna Służba Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej

IPN – Instytut Pamięci Narodowej

KPRM – Kancelaria Prezesa Rady Ministrów

MON – Ministerstwo Obrony Narodowej

MSZ – Ministerstwo Spraw Zagranicznych

PO – Platforma Obywatelska

PRM – Prezes Rady Ministrów

PSL – Polskie Stronnictwo Ludowe

SKW – Służba Kontrwywiadu Wojskowego

SWW – Służba Wywiadu Wojskowego

WBH – Wojskowe Biuro Historyczne

160

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

BIBLIOGRAFIA

AKTY PRAWNE

1. Audiovisual Library of International Law, Codification Division, Office of Legal Affairs,

United Nations, Definition of Aggression, General Assembly Resolution 3314 (XXIX) 14 December

1974, http://untreaty.un.org/cod/avl/ha/da/da.html.

2. Dziennik Ustaw 2000 Nr 39 poz. 443, Ustawa z dnia 14 kwietnia 2000 r. o umowach międzynarodowych.

3. Dziennik Ustaw 2006 Nr 104 poz. 709, Ustawa z dnia 9 czerwca 2006 r. o Służbie Kontrwywiadu

Wojskowego oraz Służbie Wywiadu Wojskowego.

4. Dziennik Ustaw 2010 Nr 182 poz. 1228, Ustawa z dnia 5 sierpnia 2010 r. o ochronie informacji

niejawnych.

5. Dziennik Ustaw 2023 poz. 1030, Ustawa z dnia 14 kwietnia 2023 o Państwowej Komisji

do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne Rzeczypospolitej Polskiej

w latach 2007–2022.

6. Uchwała w sprawie uznania przez Rzeczpospolitą Polską Republiki Kosowo, przedłożona przez

ministra spraw zagranicznych, 26.02.2008 r., premier.gov.pl, https://www.premier.gov.pl/wydarzenia/

decyzje-rzadu/uchwala-w-sprawie-uznania-przez-rzeczpospolita-polska-republiki-kosowo.html.

7. Указ Президента РФ от 7 февраля 2000 г. N 318.

8. Umowa między Rządem Rzeczypospolitej Polskiej i Rządem Federacji Rosyjskiej o żegludze po

Zalewie Wiślanym (Kaliningradskij zaliw), podpisana w Sopocie dnia 1 września 2009 r. („Monitor

Polski”, 9 grudnia 2009 r.), „Polski Serwer Prawa”, http://lex.pl/serwis/mp/2009/0975.htm.

9. Umowa nabycia i usług wzajemnych (POL-US-02) podpisana przez stronę polską 28.11.2012 r.,

a przez stronę amerykańską 03.12.2012 r., https://archiwum-bochb.wp.mil.pl/plik/ file/Umowa%20

nabycie%20 uslug%20wzajemnych%20ACSA%20pol.pdf.

INNE DOKUMENTY

1. Interpelacja nr 8114 do ministra obrony narodowej w sprawie działań podjętych przez Ministerstwo

Obrony Narodowej przez 12 miesięcy od ujawnienia faktu wykorzystywania przez Polski

Kontyngent Wojskowy Afganistan rosyjskiego satelity do przesyłania niejawnych informacji, https://

www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=7E802A21 &view=null.

2. Interpelacja nr 25953 do prezesa Rady Ministrów w sprawie ujawnionych powiązań szefa

SKW ze służbami specjalnymi w kontekście agresji Rosji na Ukrainę z dnia 14.04.2014 r., https://

www.sejm.gov.pl/Sejm7.nsf/InterpelacjaTresc.xsp?key=069746E9.

3. Odpowiedź ministra obrony narodowej – z upoważnienia prezesa Rady Ministrów – na interpelację

nr 25952 w sprawie ujawnionej współpracy SKW ze służbami specjalnymi Rosji w kontekście

agresji Rosji na Ukrainę, Prace Sejmu, VII kadencja, Archiwum.

4. Odpowiedź sekretarza stanu w Ministerstwie Obrony Narodowej z upoważnienia ministra –

na interpelację nr 8114 w sprawie działań podjętych przez Ministerstwo Obrony Narodowej przez

12 miesięcy od ujawnienia faktu wykorzystywania przez Polski Kontyngent Wojskowy Afganistan

rosyjskiego satelity do przesyłania niejawnych informacji, https://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/

InterpelacjaTresc.xsp?key=44A6AC lC&view=null.

5. Raport końcowy Tu-154M numer boczny 101 Rzeczypospolitej Polskiej. Międzypaństwowy

Komitet Lotniczy Komisja Badań Wypadków Lotniczych Raport Końcowy Z Badania Zdarzenia

Lotniczego, https://dlapilota.pl/files/upld/tlumaczenie_fmalne_raportu_koncowego.pdf.

161

Bibliografia

ŹRÓDŁA ARCHIWALNE

Archiwum Biura Bezpieczeństwa Narodowego

Archiwum Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

Archiwum Ministerstwa Sprawa Zagranicznych

Archiwum Służby Kontrwywiadu Wojskowego

Archiwum Wojskowego Biura Historycznego

Kancelaria Tajna Kancelarii Prezesa Rady Ministrów

Kancelaria Tajna Prokuratury Okręgowej w Warszawie do spraw Wojskowych

ŹRÓDŁA FILMOWE

Reset. Zgoda, ode. 14, TVP, 2023, reż. S. Cenckiewicz, M. Rachoń.

OPRACOWANIA

1. Абрамов В., Контрразведка. Щит и меч против Абвера и ЦРУ, Москва 2006.

2. Adamski Ł., Polityka Polski wobec Białorusi, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2009”.

3. Andruchowycz J. (red.), Zwrotnik Ukraina, Wołowiec 2014.

4. Antas Ł, Bocian M., Kryzys gazowy paraliżuje Europę Środkową i Bałkany, „Best OSW”,

nr 2(77), 14 I 2009.

5. Antas Ł, Gotkowska J., Niemcy wobec rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego, „Tydzień

na Wschodzie” OSW, 20 I 2009.

6. Bennett G., The Federal Security Service of the Russian Federation, Shrivenham March

2000.

7. Bagieński W., Wywiad cywilny Polski Ludowej w latach 1945–1961, tom 1, Warszawa 2017.

8. Bennett G., Vladimir Putin & Russia’s Special Services, Shrivenham August 2002.

9. Бондаренко A., Военная контрразведка 1918–2010. История советской и российской

военной контрразведки, Москва 2011.

10. Бондаренко A., Ефимов H., Военная контрразведка: от Смерша до контртеррори-

стических операций, Москва 2010.

11. Bugajski D., Nowe rozwiązania w zakresie żeglugi na Zalewie Wiślanym, „Przegląd Morski”

nr 2(032), luty 2010.

12. Chawryło (Jarzyńska) K., Rodkiewicz W., Rosja: reanimacja nacjonalistycznego ruchu

Striełkowa, „Analizy” OSW, 28 I 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-01-28/

rosja-reanimacja-nacjonalistycznego-ruchu-strielkowa.

13. Cichocki B., Polityka Polski wobec Rosji, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej 2009”.

14. Cichocki B., Stosunki z Rosją po pięciu latach polskiej polityki normalizacji, „Bezpieczeństwo

Narodowe”, BBN, nr III-2013/27.

15. Cichocki B., Świeżak P., Co Polska może na Wschodzie? Raport, „Bezpieczeństwo Narodowe”,

BBN, nr I-II-2008/7–8.

16. Dyner A.M., Dyplomacja siły – rosyjska polityka bezpieczeństwa po 2008 r., „Sprawy Międzynarodowe”,

R. LXVIII, nr 1/2015.

17. Dyner A.M., Nieudana próba znalezienia trzeciej drogi w polityce zagranicznej Białorusi,

„Sprawy Międzynarodowe”, R. LXV, lipiec-wrzesień nr 3/2012.

18. Earley P., Towarzysz J. Tajemnice szefa rosyjskiej siatki szpiegowskiej w Stanach Zjednoczonych

po zimnej wojnie, Poznań 2008.

162

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

19. Eberhardt A., Rewolucja, której nie było. Bilans pięciolecia „pomarańczowej” Ukrainy/ The

Revolution That Never Was. Five Years of ‘Orange’ Ukraine, „Punkt Widzenia” OSW, listopad/

November 2009.

20. Felsztyński J., Litwinienko A., Wysadzić Rosję. Kulisy intryg FSB, Poznań 2007.

21. Felsztinski J., Stanczew M., Trzecia wojna światowa? Bitwa o Ukrainę, Poznań 2015.

22. Frymark K., Konończuk W., Rodkiewicz W., Wilk A., Konflikt w Donbasie po ostrzale

Mariupola, „Analizy” OSW, 28 I 2015, http ://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-01-28/

konflikt-w-donbasie-po-ostrzale-mariupola.

23. Grajewski A., Tarcza i miecz. Rosyjskie służby specjalne 1991–1998, Warszawa 1998.

24. Grodzki R., Wojna gruzińsko-rosyjska 2008. Przyczyny–przebieg–skutki, Zakrzewo 2009.

25. Górska A., Konończuk W., Gazowe fiasko Julii Tymoszenko w Moskwie, „Tydzień na Wschodzie”

OSW, 26 II 2008.

26. Górska A., Konończuk W., Rosyjsko-ukraińska wojna gazowa, „Tydzień na Wschodzie”

OSW, 6 I 2010.

27. Górska A., Konończuk W., Menikszak M., Koniec rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego,

„Tydzień na Wschodzie” OSW, 20 I 2009.

28. Górska A., Wołowski P., Ukraińsko-rosyjskie porozumienie gazowe, „Tydzień na Wschodzie”

OSW, 18 III 2008.

29. Henderson R.D’A., Brassey’s International Intelligence Yearbook (2003 Edition), New York

2003.

30. Iwański T., Rada Najwyższa Ukrainy uchwaliła specustawę dla Donbasu, „Analizy” OSW,

17 IX 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-17/rada-najwyzsza-ukrainyuchwalila-

specustawe-dla-donbasu.

31. Iwański T., Razem, ale osobno? Polityka Kijowa wobec Donbasu, „Komentarze” OSW,

nr 160, 6 II 2015.

32. Iwański T., Ukraina: Majdan na rozdrożu, „Analizy” OSW, 81 2014, http://www.osw.waw.

pl/pl/publikacje/analizy/2014-01-08/ukraina-majdan-na-rozdrozu.

33. Iwański T., Ukraina: polityczny klincz z radykalizującym się Majdanem w tle, „Analizy”

OSW, 5 II 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-02-05/ukraina-politycznyklincz-

z-radykalizujacym-sie-majdanem-w-tle.

34. Iwański T., Ciechanowicz A., Kwiatkowska-Drożdż A., Sadowski R., Kryzys w relacjach

UE–Ukraina wokół sprawy Tymoszenko, „Tydzień na Wschodzie” OSW, 9 V 2012.

35. Iwański T., Rodkiewicz W., Wierzbowska-Miazga A., Wilk A., Rosja wobec Ukrainy: nie tylko

Krym, „Analizy” OSW, 12 III 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-12/

rosja-wobec-ukrainy-nie-tylko-krym.

36. Jaroszewicz M., Problem uchodźczy na Ukrainie: ocena sytuacji, „Komentarze” OSW,

nr 147,17 IX 2014.

37. Jaroszewicz M, Ukraina: Jak rozwiązać problem uchodźców?, „Analizy” OSW, 17 XII 2014,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-12-17/ukraina-jak-rozwiazac-problem-

-uchodzcow.

38. Яровой А., Прощай, КГБ, Москва 2001.

39. Kacewicz M., Sotnie wolności. Ukraina od Majdanu do Donbasu, Warszawa 2014.

40. Kaczmarski M., Gry polsko-litewskie z Rosją w tle, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 2(XXII)

2012.

41. Kapuśniak T., Parlamentarny gambit na Ukrainie, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-

-Wschodniej”, R. 5(2007).

163

Bibliografia

42. Kardaś S., Konończuk W., Mińsk 2 – kruchy rozejm zamiast trwałego pokoju, „Analizy”

OSW, 2 II 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-12/minsk-2-kruchy-

-rozejm-zamiast-trwalego-pokoju.

43. Kidruk M., Ja, Ukrainiec, Warszawa 2015.

44. Kłysiński K., Mińsk zbojkotował szczyt Partnerstwa Wschodniego, „Analizy” OSW, 5 X

2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2011-10-05/minsk-zbojkotowal-szczyt-partnerstwa-

wschodniego.

45. Kłysiński K., Iwański T., Systemowy kryzys reżimu Alaksandra Łukaszenki, „Komentarze”

OSW, nr 66, 28 X 2011.

46. Kłysiński K., Konończuk W., Łukaszenka przed wyborem: reformy lub ustępstwa wobec

Rosji, „Komentarze” OSW, nr 42, 27 X 2010.

47. Knight A., Spies Without Cloaks: The KGB’s Successors, Princeton 1996, (wyd. polskie:

Szpiedzy bez maski. Spadkobiercy KGB, Warszawa 2001).

48. Колпакиди А.И., Энциклопедия секретных служб России, Москва 2004.

49. Колпакиди A., Серяков M., Щит и меч. Руководители органов государственной

безопасности Московской Руси, Российской империи, Советского Союза и российской

Федерации, Москва-Санкт-Петербург 2002.

50. Konończuk W., Menkiszak M., Eskalacja rosyjsko-ukraińskiego konfliktu gazowego, „Tydzień

na Wschodzie” OSW, 13 I 2009.

51. Konończuk W., Olszański T.A., Sprawa Tymoszenko pogłębia kryzys w relacjach Ukrainy

z UE, „Tydzień na Wschodzie” OSW, 19 X 2011, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/tydzien-

-na-wschodzie/2011-10-19/sprawa-tymoszenko-poglebia-kryzys-w-relacjach-ukrainy-z-u.

52. Konończuk W., Wilk A., Eskalacja starć w Donbasie, „Analizy” OSW, 21 I 2015, http://

www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-01-21/eskalacja-starc-w-donbasie.

53. Korniejenko A., Pełzająca wojna, Kraków 2014.

54. Kowal P., Krajobrazy z Mistralami w tle, Kraków 2011.

55. Kowal P., Nie wychodzimy przed szereg, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 6(XXXVII) 2014.

56. Kowalczuk K., O sytuacji na Ukrainie i polskiej pomocy dla wschodniego sąsiada, „Komunikat

z badań CBOS”, Warszawa, luty 2015, nr 22/2015.

57. Kuczyński G., Jak zabijają Rosjanie. Ofiary rosyjskich służb od Trockiego do Litwinienki,

Warszawa 2016.

58. Kulesa Ł., Polityka Polski wobec konfliktu gruzińskiego, „Rocznik Polskiej Polityki Zagranicznej

2009”.

59. Leśniewski K., High-tech assassination, Zabójstwa jako przejaw pozainformacyjnych operacji

wywiadowczych, Emów 2019.

60. Liedel K., Piasecka P., EURO 2012 Security as a Joint Task of Poland and Ukraine – A Challenge

for National Security and International Security Systems, [w:] Z. Lachowski (red.), „Polish-

-Ukrainan Bulletin”, BBN/NSDCU Warsaw 2012.

61. Литвиненко А., Фельштинский Ю., ФСБ взрывает Россию, New York 2002.

62. Lucas E., Deception: The Untold Story of East-West Espionage Today, New York 2012 (wyd.

polskie: Podstęp. O szpiegach, kłamstwach i o tym, jak Rosja kiwa Zachód, Warszawa 2014).

63. Łan., Berlin oczekuje zakończenia konfliktu gazowego, „Best OSW”, nr 1(76), 7 I 2012.

64. Matusiak M., Iwaniszwili bierze Gruzję, „Analizy” OSW, 24 X 2012, http://www.osw.waw.

pl/pl/publikacje/analizy/2012-10-24/ iwaniszwili-bierze-gruzje.

65. Matusiak M., Wybory prezydenckie spokojne i demokratyczne, „Analizy” OSW, 30 X 2012,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-10-30/gruzja-wybory-prezydenckie-spokojnei-

demokratyczne.

164

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

66. Matuszak S., Olszański T.A., Euro 2012 – niewykorzystana szansa Ukrainy?, „Komentarze”

OSW, nr 80,8 VI 2012.

67. Menkiszak M., Konończuk W., Rosja torpeduje porozumienia mińskie w sprawie Donbasu,

„Analizy” OSW, 4 II 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-04/rosjatorpeduje-

porozumienia-minskie-w-sprawie-donbasu.

68. Menkiszak M., Sadowski R., Żochowski P., Rosyjska interwencja zbrojna we wschodniej

Ukrainie, „Analizy” OSW, 3 IX 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-03/

rosyjska-interwencja-zbrojna-we-wschodniej-ukrainie.

69. Minkina M., Pawlikowicz L., Ewolucja strukturalno-kadrowa aparatu centralnego pionu ogólnego

kontrwywiadu krajowego Federacji Rosyjskiej w latach 1991–2016, „Studia Politologiczne” 2017, nr 43.

70. Mucha W., Krew i ziemia. O ukraińskiej rewolucji, Warszawa 2014.

71. Nitschke B., Pawłowski A., Sąsiedztwo w ramach kategorii „bliska zagranica”, „Rocznik

Lubuski” 1995, nr 21.

72. Olszański T.A., Nielegalne wybory w Donbasie, „Analizy” OSW, 5 XI 2014, http://www.osw.

waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-ll-05/nielegalne-wybory-w-donbasie.

73. Olszański T.A., Ukraiński Kościół Prawosławny wobec rewolucji i wojny, „Komentarze”

OSW, nr 151, 27 X 2014.

74. Olszański T.A., Ukraina: kryzys się zaostrza, „Analizy” OSW, 11 XII 2013, http://www.osw.

waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-12-ll/ukraina-kryzys-sie-zaostrza.

75. Olszański T.A., Konończuk W., Eskalacja sytuacji w Kijowie, „Analizy” OSW, 22 I 2014,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-01-22/eskalacja-sytuacji-w-kijowie.

76. Olszański T.A., Konończuk W., Kryzys polityczny na Ukrainie, „Analizy” OSW, 4 XII 2013,

http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2013-12-04/kryzys-polityczny-na-ukrainie.

77. Olszański T.A., Sarna A., Wierzbowska-Miazga A., Konsekwencje aneksji Krymu, „Analizy” OSW,

19 III 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-19/konsekwencje-aneksji-krymu.

78. Olszański T.A., Wilk A., Kijów odmawia ustępstw na rzecz separatystycznych republik,

„Analizy” OSW, 25 III 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-03-25/kijowodmawia-

ustepstw-na-rzecz-separatystycznych-republik.

79. Oświadczenia Rady NATO-Rosja ze spotkania w Lizbonie, 20 XI 2010 r., [w:] Stosunki NATO-

-Federacja Rosyjska w świetle dokumentów, wstęp, wybór, tłumaczenie i opracowanie naukowe

Kupiecki R., Menkiszak M., Warszawa 2018.

80. Первое главное управление КГБ СССР. Основные направления и объекты разведывательной

работы за границей. Учебное пособие КГБ, Москва 1970.

81. Piasecki B., Kontrwywiad. Atak i obrona, Łomianki 2021.

82. Piechal T., Obwód charkowski: krucha stabilność, „Komentarze” OSW, nr 172, 3 VI 2015.

83. Piechal T., Republiki wojenne w Donbasie rok po wybuchu konfliktu, „Komentarze” OSW,

nr 174, 17 VI 2015.

84. Premier Julia Tymoszenko odwołała wizytę w Warszawie, „Wiadomości z Regionu” OSW,

nr 83, 30 IV 2009.

85. Przełomiec M., Największe rozczarowania, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 6(XXXVII) 2014.

86. Przełomiec M., Tymoszenko. Historia niedokończona, Bytom 2012.

87. Reisinger H., A NATO transit hub in Ulyanowsk – What’s behind the Russian debate?, [w:]

NDC Research Report.

88. Rodkiewicz W., Żochowski P, Zamach w Charkowie: kolejny instrument destabilizacji

Ukrainy, „Analizy” OSW, 25 II 2015, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-25/

zamach-w-charkowie-kolejny-instrument-destabilizacji-ukrainy.

165

Bibliografia

89. Rosyjskie oczekiwania wobec Polski, „Tydzień na Wschodzie” OSW, 6 V 2009.

90. Sadowski R., Ukraina pod presją, „Analizy” OSW, 24 IX 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/

publikacje/analizy/2014-09-24/ukraina-pod-presja.

91. Sadowski R., Wierzbowska-Miazga A., Zawieszenie broni na wschodzie Ukrainy, „Analizy”

OSW, 10 IX 2014, http://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-09-10/zawieszenie-broni-

-na-wschodzie-ukrainy.

92. Sadowski R., Wilk A., „Hybrydowy” rozejm w Donbasie, „Analizy” OSW, 18 II 2015, http://

www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2015-02-18/hybrydowy-rozejm-w-donbasie.

93. Север A., ФСБ, Москва 2010.

94. Smolar A., Wybór minimalizmu, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 6 (XXXVII) 2014.

95. Солдатов A., Бороган И., Новое дворянство: Очерки истории ФСБ, Москва 2011

96. Soldatov A., Borogan I., The New Nobility: The Restoration of Russia’s Security State and the

Enduring Legacy of the KGB, New York 2010 (wyd. polskie: KGB/FSB. Władcy Rosji, Warszawa

2015).

97. Soloviov V., Security Challenges and Ukrainian-Polish Cooperation in the Organization of the

EURO 2012, [w:] Z. Lachowski (red.), „Polish-Ukrainan Bulletin”, BBN/NSDCU Warsaw 2012.

98. Straty Gazpromu na skutek konfliktu gazowego z Ukrainą, „Tydzień na Wschodzie” OSW,

14 I 2009.

99. Targański T., Pożegnanie Iwana, „Nowa Europa Wschodnia”, nr 5 (XLI) 2015.

100. Towards New Armed Forces of Ukraine. Overview of Defence Reforms in Ukraine 2016,

Ministry of Defence of Ukraine, Media Department, Kyiv 2017.

101. Tymczasowe zawieszenie ukraińsko-rosyjskich sporów gazowych, „Tydzień na Wschodzie”

OSW, 15 IV 2009.

102. Ukraina rezygnuje z członkostwa w NATO, „Tydzień na Wschodzie” OSW, 9 VI 2010.

103. Waller M.J., Soviet Empire: The KGB in Russia Today, Boulder 1994.

104. Wilk A., Militarne konsekwencje aneksji Krymu, „Analizy” OSW, 19 III 2014, http://www.

osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-19/militarne-konsekwencje-aneksji-krymu.

105. Wilk A., Rosja ćwiczy wojnę na zachodzie, „Tydzień na Wschodzie” OSW, 30 IX 2009.

106. Wilk A., Rosyjska interwencja wojskowa na Krymie, „Analizy” OSW, 5 III 2014, http://

www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2014-03-05/ rosyjska-interwencja-wojskowa-na-krymie.

107. Wilk A., „Zachód 2013” – ćwiczenia z antynatowskiej integracji armii białoruskiej i rosyjskiej,

„Tydzień na Wschodzie” OSW, 25 IX 2013.

108. Владимиров B. M., Ю.А. Бондаренко, Политическая разведка с территории СССР.

Учебное пособие КГБ, Москва 1989.

109. Внешнеполитическая и дипломатическая деятельность Российской Федерации в

2010 году., „Обзор МИД России”, Москва, март 2011 года.

110. Wojtasiewicz W., Desaakaszwilizacji ciąg dalszy, „Nowa Europa Wschodnia”, 13 VIII 2013,

http://www.new.org.pl/2013-08-13,desaakaszwilizacji_ciag_dalszy.html.

111. Wyrwał M., …i zejdzie na ich głowy nasz gniew!, Warszawa 2014.

112. Zieliński R., Ścigani. Jak „dobra zmiana” niszczyła polskie służby specjalne, Kraków 2020.

113. Żurawski vel Grajewski P., Geopolityka–siła–wola. Rzeczypospolitej zmagania z losem,

Kraków 2010.

114. Żurawski vel Grajewski P., Majdan jak Kamieniec Podolski. Meandry Partnerstwa Wschodniego

a bitwa o Ukrainę, „Więź”, nr 1(655), wiosna 2014.

115. Żurawski vel Grajewski P., Obwód Kaliningradzki w stosunkach Unia Europejska–Rosja

(problem tranzytu), „Polska w Europie” nr 3(47) 2004.

166

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

116. Żurawski vel Grajewski P., Polityka Unii Europejskiej wobec Rosji a interesy Polski 1991–

2004, Kraków 2008.

117. Żurawski vel Grajewski P., Polska polityka wschodnia 1989–2015. Wymiar narodowy

i unijny, Kraków 2016.

PRASA, MEDIA ELEKTRONICZNE

1. A jednak. Tymoszenko i Tusk rozmawiali, TVN24, 11 X 2009, http://www.tvn24.pl/wiadomosciz-

kraju,3/a-jednak-tymoszenko-i-tusk-rozmawiali,107492.html.

2. Agentura.ru/profile/federalnaja-sluzhba-bezopasntosti-rossii-fsb/departament-voennoj-

-kontrrazwiedki-dvkr/.

3. Ambasador Rosji dla TVN24: Polska współwinna II wojny światowej, sprawy pomnika nie

zapomnimy, TVN24, 25 IX 2015, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-ze-swiata,2/ambasador-rosjiw-

polsce-w-rozmowie-z-reporterka-czarno-na-bialym,580483.html.

4. Andrzej Poczobut zwolniony z obowiązku odbywania kary, TVN24, 23 IX 2013, http://www.tvn24.

pl/wiadomosci-ze-swiata,2/andrzej-poczobut-zwolniony-z-obowiazku-odbywania-kary,356845.html.

5. Ashton poparła bojkot Euro 2012 na Ukrainie, Gazeta.pl Wiadomości, 14 V 2012, http://

wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11717595,Ashton_poparla_bojkot_Euro_2012_

na_Ukrainie.html.

6. Barroso bojkotuje Euro 2012 na Ukrainie, TVP Parlament, 30 IV 2012, http://www.tvpparlament.

pl/aktualnosci/barroso-bojkotuje-euro-2012-na-ukrainie/7223112.

7. Bez spotkania z Tymoszenko, „Rzeczpospolita”, 11 X 2009, http://www.rp.pl/artykul/356874.

html?print=tak.

8. Беседа на допросе. Действительно ли арестован глава 5-й службы ФСБ, https://fsb.

dossier.center/beseda/.

9. Będzie ruch bezwizowy dla Obwodu Kaliningradzkiego? Sikorski z Ławrowem wnioskują do KE,

Gazeta.pl Wiadomości, 24 III 2010, http://wiadomosci.gazeta.p1/Wiadomosci/l,80708,7698800,Bedzie_

ruch_bezwizowy_dla_Obwodu_Kaliningradzkiego.html.

10. Białoruś: Bialacki skazany na 4,5 roku więzienia. „To proces polityczny”, Onet.pl, 24 XI 2011,

http://www.wykop.pl/ramka/954807/bialoruski-opozycjonista-skazany-dzieki-polskiej-prokuraturze/.

11. Bielecki J., NATO ma się zająć rosyjskimi manewrami, „Dziennik Gazeta Prawna”, nr 221(2597),

12 XI 2009.

12. Bojkot Euro 2012. Apel ukraińskiej opozycji, PolskieRadio.pl, 4 V 2012, http://www.polskieradio.

p1/5/3/Artykul/597628,Bojkot-Euro-2012-Apel-ukrainskiej-opozycji.

13. Bosacki M., Sikorski przedstawił w USA swą doktrynę strategiczną, „Gazeta Wyborcza”, 20

XI 2009, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,5967510,Sikorski_przedstawil_w_U

SA_swa_doktryne_strategiczna.html.

14. Były szef SKW: poseł PiS zamknął nas i zaproponował deal ws. Macierewicza, „Kropka nad

i” w TVN24.pl, fragm. od 13.30 min. do 14.04 min., https://tvn24.pl/programy/piotr-pytel-w-

-kropce-nad-i-ra715315-2569027.

15. Chcemy dać Białorusi jasny przekaz – Sikorski i Westerwelle z wizytą na Białorusi, Gazeta.

pl Wiadomości, 2 XI 2010, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,8598880,Chcemy_

dac_Bialorusi_jasny_przekaz_Sikorski_i_Westerwelle.html.

16. Co dalej z Ukrainą? Kopacz: „Wie pan, jestem kobietą…” Pierwsza wpadka nowej premier?,

Gazeta.pl Wiadomości, 19 IV 2014, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,16671488,Co_

dalej_z_Ukraina_Kopacz_Wie_pan_jestem_kobieta_.html.

167

Bibliografia

17. Dąbrowska Z., Drażliwe manewry, „Dziennik Gazeta Prawna”, nr 221(2597), 12 X1 2009.

18. D.E., Cieśnina Pilawska otwarta dla żeglugi – tylko z Unii Europejskiej?, „Dziennik Pomorza”,

portalpomorza.pl, środa 2 IX 2009, http://www.portalpomorza.pl/aktualnosci/ll/10137.

19. Диверсионная деятельность, https://jurisprudence.academic.ru/searchall.php?SWord=

диверсионная+деятельность&from=ru&to=xx&did=jurisprudence&stype=.

20. 20. XX-й особый отдел КГБ 27 ракетной армии (N-й ОО КГБ 27 РА) (в/ч XXXXX),

rvsn.info/sservice/oo_ra_27.html.

21. Dzięciołowski R., Jak MSZ demontuje na Białorusi polskość, Niezalezna.pl, 16 IX 2012,

http://niezalezna.pl/32922-jak-msz-demontuje-na-bialorusi-polskosc.

22. Экс-главу контрразведки Польши задержали из-за договора с ФСБ, https://rus.postimees.

ee/4335709eks-glavu-kontrrazvedki-polshi-zaderzhali-izza-dogovora-s-fsb.

23. Euro 2012 bez Ukrainy?, TVN24, 1 VII 2008, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/

euro-2012-bez-ukrainy,63228.html.

24. Euro 2012 bez Ukrainy wcale nie straci, Dziennik.pl, 5 IV 2010, http:// wiadomosci.dziennik.

pl/opinie/artykuly/115070,euro-2012-bez-ukrainy-wcale-nie-straci.html.

25. Федеральный закон от 03.04.95 N 40-ФЗ, „О федеральной службе безопасности” 13,

c, Международное сотрудничество, http://www.fsb.ru/fsb/international.htm.

26. Федеральный закон от 10 января 1996 г. N 5-ФЗ „О внешней разведке” (с изменениями

и дополнениями), http://svr.gov.ru/svr_today/doc02.htm.

27. Федеральный закон от 07.05.2013 г. № 97-ФЗ О внесении изменения в статью 13

Федерального закона „О федеральной службе безопасности”, http://static.kremlin.ru/media/

acts/files/0001201305080027.pdf.

28. ФСБ за границей, https://fsb.dossier.center/abroad/.

29. Газова ситуація в Україні стабілізувалася – Порошенко,„Економічна правда”, 3

березня 2018, https://www.epravda.com.ua/news/2018/03/3/634663/.

30. „Газпром” розриває контракти з „Нафтогазом” – Міллер, „Економічна правда”, 2

березня 2018, https://www.epravda.com.ua/news/2018/03/2/634637/.

31. Gen. Janusz Nosek: PiS jest przesiąknięty agenturą rosyjską. Z generałem Januszem Noskiem,

byłym szefem Służby Kontrwywiadu Wojskowego, rozmawia Donata Subbotko, Wyborcza.pl,

26 V 2023, https://wyborcza.pl/magazyn/7,124059,29771638,gen-janusz-nosek-pis-jest-przesiakniety-

agentura-rosyjska.html.

32. Gen. Pytel odpowiada prawicowym mediom. „Cztery wierutne kłamstwa”, Onet.pl, 4 VIII

2023, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/gen-pytel-odpowiada-prawicowym-mediomcztery-

wierutne-klamstwa/vh5jm3x.

33. Generał Piotr Pytel odpowiada na oskarżenia Macierewicza: „To kłamstwa!” I zapowiada pozew. Z Piotrem

Pytlem rozmawia Michał Gostkiewicz, https://weekend.gazeta.p1/weekend/7,152121,22797123,general-

piotr-pytel-odpowiada-na-oskarzenia-macierewicza-to.html#BoxMTPromoImg.

34. Gen. Piotr Pytel: Rosja już tu jest. Jej największym sukcesem w Polsce jest PiS. Z generałem

Piotrem Pytlem rozmawia Donata Subbotko, Wyborcza.pl, 9 IX 2022, https://wyborcza.p1/magazyn/

7,124059,28885495,najwiekszym-sukcesem-rosji-w-polsce-jest-pis.html.

35. Gmyz C., Białoruska wpadka MSZ, „Rzeczpospolita”, 17 X 2012, http://www.rp.pl/artykul/

39,943478-Bialoruska-wpadka-MSZ.html.

36. Годовой отчет, https://disclosure.lprime.ru/Portal/GetDocument.aspx?emld=77360050968rdocld=

a502c8a0c5464550b9abfbfl0a34f557.

37. Greszta M., Prasa rosyjska o wizycie Tuska w Moskwie, Gazeta.pl Wiadomości, 8 II 2008,

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,4911801.html.

168

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

38. Grodecki T., Polska prokuratura realizowała wniosek Białorusi o pomoc prawną ws.

Bialackiego, Gazeta.pl Wiadomości, 11 VIII 2011, http:// wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci

/1,114873,10102367,Polska_prokuratura_realizowala_wniosek_Bialorusi_o.html.

39. Grybauskaitė: Polska wybrała sobie Rosję, PolskieRadio.pl, 20 V 2011, http://www.polskieradio.

p1/5/3/Artykul/608390,Grybauskaite-Polska-wybrala-sobie-Rosje.

40. Hall S.L., Intelligence Sharing With Russia: A Practitioner’s Perspective, https://carnegieendowment.

org/files/2-14-17_Stephen_Hall_Intelligence_Sharing.pdf.

41. Harding L., WikiLeaks cables: Russian government ‘using mafia for its dirty work’, „The

Guardian”, 1 XII 2010, https://www.theguardian.com/world/2010/dec/01/wikileaks-cable-spain-

-russian-mafia.

42. Ingber S., Exclusive: Ex-Russian spy describes secretive unit targeting Americans, „Scripps

News”, Jul 13,2023, https://scrippsnews.com/stories/exclusive-ex-russian-spy-describes-secretiveunit-

targeting-americans/.

43. „Jaka wizyta, taki zamach”, TVN24,24 XI 2008, https://tvn24.pl/polska/jaka-wizyta-taki-

-zamach-ra77694-3720175.

44. Jarosław Kaczyński do Ukraińców na Majdanie: jesteście potrzebni Unii Europejskiej, WP.pl

Wiadomości, http://wiadomosci.wp.pl/kat, 1356,title,Jarosław-Kaczynski-do-Ukraincow-na-

Majdanie-jestescie-potrzebni-Unii-Europejskiej,wid, 16218452,wiadomosc.html?ticaid=l 15075.

45. Jarosław Kaczyński: PiS opowiada się za bojkotem Euro 2012 na Ukrainie, Prawo i Sprawiedliwość,

Aktualności, https://www.gazetaprawna.pl/wiadomosci/artykuly/614482,pis-za-bojkotem-

euro-2012-na-ukrainie.html.

46. Kacprzak I., Pytania o umowę z rosyjską FSB, „Rzeczpospolita”, 4 X 2013, http://www.rp.pl/

artykul/90217,1054089-Pytania-o-umowe-z-rosyjska-FSB.html?referer=redpol.

47. Kacprzak I., Tajemnicza współpraca Służby Kontrwywiadu Wojskowego z rosyjską FSB,

„Rzeczpospolita”, 2 X 2013, http://www.rp.pl/artykul/1053599.html.

48. Kaczyński J., Sikorski przegrał Białoruś, „Rzeczpospolita”, 1 II 2011, http://www.rp.pl/

artykul/603086.html?print=tak8q)=0.

49. Kaczyński: uznanie niepodległości Kosowa niezwykle skomplikowane, „Wprost”, 18 II 2008,

https://www.wprost.pl/kraj/123952/kaczynski-uznanie-niepodleglosci-kosowa-niezwykleskomplikowane.

html.

50. Канев C., Поймать и обменять. Как ФСБ охотится за иностранцами, https://theins.

ru/politika/260181.

51. Klientelizm to postawa rządu względem Rosji, Ze Zbigniewem Romaszewskim, wicemarszałkiem

Senatu, rozmawia Jacek Nizinkiewicz, Onet.pl 12 IX 2010. Oficjalna strona senatora

Zbigniewa Romaszewskiego, Zbigniew Romaszewski Senator RP, http://www.romaszewski.pl/

publikacje/2010_wrzesien-klientelizm-to-postawa-rzadu-wzgledem-rosji-wywiad-opublikowanyna-

portalu-onet-pl-12-wrzesnia-2010-roku.

52. Kokot M., Wieliński B.T., Sikorski ujawnia w Politico: Rosja od lat chciała z Polską Ukrainę

rozbierać, „Gazeta Wyborcza”, 20 X 2014, http://wyborcza.pl/1,75477,16835817,Sikorski_ujawnia_

w_Politico_Rosja_od_lat_chciala.html.

53. Komorowski jedzie na bojkotowany szczyt do Jałty, Interia.pl Fakty, 4 V 2012, http://fakty.

interia.pl/polska/news-komorowski-jedzie-na-bojkotowany-szczyt-do-jalty,nId,915954.

54. Konończuk W., The Paradoxes of Polish-Ukrainian Relations, „Focus Ukraine” Kennan Institute,

May 23, 2018, http://www.kennan-focusukraine.org/the-paradoxes-of-polish-ukrainian-relations/.

55. Контрразведывательный словарь, Деятельность разведывательная, https://counterintelligence.

academic.ru/221/Деятельность_разведывательная.

169

Bibliografia

56. Контрразведывательный словарь, Деятельность подрывная, https://counterintelligence.

academic.ru/219/Деятельность_подрывная.

57. Kopacz i Jaceniuk o pomocy dla Ukrainy, Onet.biznes.pl, 19 I 2015, http://biznes.onet.pl/

wiadomosci/finanse/kopacz-i-jaceniuk-o-pomocy-dla-ukrainy/598z2 (1 VIII 2015).

58. Kościński P., Lech Kaczyński w Tbilisi: Cała Europa musi być tutaj, „Rzeczpospolita”, 13 VIII

2008, http://www.rp.pl/artykul/176071.html.

59. Lithuanian-Polish Peace Force Batalion, LITPOLBAT, 27 IX 2007 – 2 VII 2023, https://web.

archive.Org/web/20070927201825/http://www.mon.gov.pl/strona.php?lang=2&idstrona=128.

60. Ławrow na naradzie polskich ambasadorów, TVN24, 24 VIII 2010, http://www.tvn24.pl/

wiadomosci-z-kraju,3/lawrow-na-naradzie-polskich-ambasadorow,143918.html.

61. Majewski P., Polscy politycy doradzają protestującym na Majdanie, „Rzeczpospolita”,

17 I 2010, http://www.rp.pl/artykul/1082177.html.

62. Marzec P., Gazprom zrywa kontrakty gazowe z Ukrainą. Na wschód gaz wysyła PGNiG,

RFM24.PL, 2 III 2018, http://www.rmf24.pl/fakty/swiat/news-gazprom-zrywa-kontrakty-gazowez-

ukraina-na-wschod-gaz-wysyl,nld,2552399.

63. Maślankiewicz B., Relacja z Kijowa 2014–01–22, (int.); Jarosław Kaczyński do Ukraińców

na Majdanie: jesteście potrzebni Unii Europejskiej, Wiadomości, Wirtualna Polska, https://www.

youtube.com/ watch?v=PmpBD_MoeAw.

64. Minister Macierewicz podpisał porozumienia: współpraca z Ukrainą i strategicznymi dowództwami

NATO, Defence24.pl, 9 VII 2016, http://www.defence24.pl/minister-macierewicz-podpisalporozumienia-

wspolpraca-z-ukraina-i-strategicznymi-dowodztwami-nato.

65. Min. Sikorski dla „Gazety”: 1 września – lekcja historii, „Gazeta Wyborcza”, 29–30 VIII 2009,

http://wyborcza.p1/l,101285,6978098,Min_Sikorski_dla_Gazety_l_wrzesnia_lekcja_historii.

html#ixzzOS8ownlMo.

66. NATO-Ukraine cooperation in the face of hybrid threats, Ministry of Foreign Affairs Republic

of Poland, Oct. 26, 2017, http://www.mfa.gov.pl/en/news/nato_ukraine_cooperation_in_the_

face_of_hybrid_threats.

67. Nieprawdziwe zarzuty „Gazety Polskiej Codziennie” w artykule „MSZ zabrał Polakom miliony”,

Wyjaśnienia i Sprostowania, Ministerstwo Spraw Zagranicznych Rzeczpospolita Polska, http://

www.msz.gov.pl/pl/aktualnosci/dla_mediow/sprostowania/nieprawdziwe_zarzuty_gazety_polskiej_

codziennie_w_artykule_msz_zabral_polakom_miliony_?printMode=true.

68. Parkinson J., Hinshaw D., Inside the Secretive Russian Security Force That Targets Americans,

„The Wall Street Journal”, July 7, 2023, https://www.wsj.com/articles/fsb-evan-gershkovich-russiasecurity-

force-dkro-e9cf9a49.

69. Pawlak K., GPC: Donald Tusk wydał zgodę na współpracę SKW z rosyjską FSB!, „Gazeta

Polska Codziennie”, nr 630,4 X 2013.

70. Pełny zapis przebiegu posiedzenia Komisji Łączności z Polakami za Granicą, (Nr 19) z dnia

13 VII 2012 r., Kancelaria Sejmu. Biuro Komisji Sejmowych, http://www.sejm.gov.pl/sejm7.nsf/

biuletyn.xsp?documentId=3965DEE73DE868E0C1257A450049BCC4.

71. Pietrzak M., Rosomaki wracają z Afganistanu, https://web.archive.org/ web/20180108233525/

http://isaf. wp.mil.pl/pl/l_2114.html.

72. Politolodzy: Odmowa Grybauskaitė może pogorszyć stosunki z Polską, „Rzeczpospolita”,

11 IV 2012, http://www.rp.pl/artykul/858280.html?print=tak8q)=0.

73. Полковнику все пишут Корреспондент ЦУРа Сергей Канев опознал героя фильма

„Холодная война Путина”, https://medium.com/@tzurrealism/samarskiy-75a58e47f6b2.

170

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

74. Polscy komandosi na Ukrainie. „Cele szkoleniowe”, Defence24.pl, 17 X 2016, http://www.

defence24.pl/polscy-komandosi-na-ukrainie-cele-szkoleniowe.

75. Польська PGNiG почала термінові поставки газу в Україну, „Економічна правда”,

2 березня 2018, https://www.epravda.com.ua/news/2018/03/2/634643/.

76. Polska pomoc dla Ukrainy; depesza PAP 28 kwietnia 2015 r., MSZ w mediach. Rzeczpospolita

Polska. Ministerstwo Spraw Zagranicznych, https://www.msz.gov.pl/pl/p/msz_pl/aktualnosci/

msz_w_mediach/polska_pomoc_dla_ukrainy_depesza_pap_28_kwietnia_2015;jsessionid=838EDEB7C7748B987A93846E6F685A5A.

cmsap4p.

77. „Polska powinna być jak rozsądna kobieta”. Kopacz o sprawach międzynarodowych, TVN24,

19 IX 2014, http://www.tvn24.pl/wiadomosci-z-kraju,3/polska-powinna-byc-jak-rozsadnakobieta-

kopacz-o-sprawach-miedzynarodowych,469729.html.

78. Польща за рік удвічі збільшила поставки газу до України, УНІАН, 10 січня 2018,

https://economics.unian.ua/energetics/2339032-polscha-za-rik-udvichi-zbilshila -postavki-gazu-

-do-ukrajini.html

79. POLUKRBAT, Jednostki wojskowe, Wojsko Polskie, www.jednostki-wojskowe.pl/index.

php?option=comcontent8rtask=view8dd=360&Itemid=26.

80. Pomoc dla Majdanu, http://kielce.tvp.pl/13799071/pomoc-dla-majdanu.

81. Prezydent Niemiec odwołał wizytę na Ukrainie. „W czasie Euro 2012 nie jedźcie na Ukrainę”,

Gazeta.pl Wiadomości, 26IV 2012, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11625941.

82. Prezydent: Nie śpieszmy się z uznaniem Kosowa, Dziennik.pl, 20 II 2008, http://wiadomosci.

dziennik.pl/polityka/artykuly/71133,prezydent-nie-spieszmy-sie-z-uznaniem-kosowa.html.

83. Prezydent o przyszłotygodniowym szczycie w Jałcie, Prezydent.pl, 5 V 2012, http://www.

prezydent.pl/aktualnosci/wizyty-zagraniczne/art,173,prezydent-o-przyszlotygodniowym-szczyciew-

jalcie.html.

84. Prezydent Ukrainy: sytuacja z dostawami gazu ustabilizowana, PAP, 3 III 2018, http://www.

pap.pl/aktualnosci/news,1313021,prezydent-ukrainy-sytuacja-z-dostawami-gazu-ustabilizowana.

html.

85. Przywódcy nie chcą jechał (sic) na szczyt do Jałty, „Rzeczpospolita”, 30 IV 2012, http://www.

rp.pl/artykul/868429.html.

86. Putin kazał FSB zawrzeć porozumienie z polskim kontrwywiadem, „Rzeczpospolita”, 20 V

2013, http://www.rp.pl/artykul/1011184. html?print=tak&p=0.

87. Путин начал репрессии против 5-й службы ФСБ. Именно она накануне войны

обеспечивала президента России данными о политическойситуации в Украине, https://

meduza.io/feature/2022/03/11/putin-nachal-repressii-protiv-5-y-sluzhby-fsb-imenno-onanakanune-

voyny-obespechivala-prezidenta-rossii-dannymi-o-politicheskoy-situatsii-v-ukraine.

88. Raszewski P., Wielonarodowa Brygada osiągnęła pełną gotowość bojową, „Polska Zbrojna”,

16 XII 2016, http://www.polska-zbrojna.pl/home/articleshow/21366?t=Wielonarodowa-Brygadaosiagnela-

pelna-gotowosc-bojowa.

89. Romaniuk R., Sadowski H., Euro 2012 bez Ukrainy?, „Polska. The Times”, 30 VI 2008,

http://www.polskatimes.pl/artykul/13855,euro-2012-bez-ukrainy,id,t.html.

90. Romanowska A., Współpraca obronna Polski i Ukrainy. Stan obecny i perspektywy, „The

Warsaw Institute Review”, 26 VI 2017, https://warsawinstitute.org/pl/wspolpraca-obronna-polskii-

ukrainy-stan-obecny-i-perspektywy/.

91. Rosomaki wracają do kraju, https://defence24.pl/sily-zbrojne/rosomaki-wracaja-do-kraju.

92. Rosyjski szef MSZ w Warszawie, „Rzeczpospolita”, 2 IX 2010, https://www.rp.pl/swiat/

art7044471-rosyjski-szef-msz-w-warszawie.

171

Bibliografia

93. Sikorski o umowie SKW-FSB: Nie damy się sparaliżować we współpracy zagranicznej histerią PiS,

Gazeta.pl Wiadomości, 21 X 2013, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114871,14813636,Sikorski_

o_umowie_SKW_FSB_Nie_damy_sie_sparalizowac.html.

94. Sikorski: ws. Kosowa premier spotka się z prezydentem, Gazeta.pl Wiadomości, 10 II 2008,

http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,4941905.html.

95. Sinclair (Canadian representative, Ukrainian Defence Reform Advisory Board, Department

of National Defence) at the National Defence Committee, October 18th, 2017, openparliament.ca,

https://openparliament.ca/committees/national-defence/42-l/62/jill-sinclair-l/only/.

96. СМИ вычислили главного героя фильма о тайных операциях ФСБ в Европе, https://

inforesist.org/smi-vyichisli-glavnogo-geroya-filma-o-taynyih-operatsiyah-fsb-v-evrope/.

97. Soldatov A., Both Sides Dropped the Bali on Tsarnaev, https://www.themoscowtimes.

com/2013/04/22/both-sides-dropped-the-ball-on-tsarnaev-a23549.

98. Spadochroniarze z Krakowa szkolę ukraińskich „cyborgów”, Defence24.pl, 17 V 2017, http://

www.defence24.pl/spadochroniarze-z-krakowa-szkola-ukrainskich-cyborgow.

99. 100 лет ВКР. Глава 70. А.Г. Безверхний, http://vkr-veteran.com/Военная_Контрразведка/100_

лет_ВКР._Глава_70._А._Г._Безверхний_70.

100. Strategic airlift, https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_50107.htm#SALIS.

101. Stróżyk J., Górzyński O., Białoruski bałagan w dyplomacji, „Rzeczpospolita”, 26 X 2012,

http://www.rp.pl/artykul/946212.html?print=tak8q>=0.

102. Struktura Brygady LITPOLUKRBRIG, http://litpolukrbrig.wp.mil.pl/pl/111.html.

103. Sulick M., Russia’s Checkered History of Intelligence Sharing with the U.S., https://www.thecipherbrief.

com/column_article/russias-checkered-history-of-intelligence-sharing-with-the-u-s.

104. Szczepanik K., Zalew Wiślany, zalew niezgody, Europamaxima.eu Serwis informacyjny,

8 VI 2011, http://europamaxima.eu/index.php?mact=News,cntnt01,detail,0&cntnt01 articleid=

50&cntnt01 returnid=56.

105. Szczyt Partnerstwa Wschodniego w Warszawie. Kraje UE potępiają sytuację na Białorusi,

„Polska. The Times”, 30 IX 2011, http://www.polskatimes.pl/artykul/456568,szczyt-partnerstwa-

wschodniego-w-warszawie-kraje-ue-potepiaja-sytuacje-na-bialorusi,id,t.html#czytaj_dalej.

106. Szymaniak M., Lorenz W., Polska do NATO: boimy się Rosji, „Rzeczpospolita”, nr 265(8471),

12 XI 2009.

107. Tajemnice umowy między SKW a FSB. Z gen. Januszem Noskiem rozmawia Andrzej

Stankiewicz, Onet.pl, 15 V 2017, https://wiadomosci.onet.pl/tylko-w-onecie/tajemnice-umowy-

-miedzy-skw-a-fsb/mp6mg82.

108. Tymoszenko o odwołaniu wizyty w Polsce: Zajęłam się wypłatami, Gazeta.pl Wiadomości,

30 IV 2009. http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,6559268,Tymoszenko_o_odwolaniu_

wizyty_w_Polsce_Zajelam_sie.html.

109. „Ukraina próbuje wyjść z twarzą”. Ekspert o odwołaniu szczytu w Jałcie, Gazeta.pl Wiadomości,

8 V 2012, http://wiadomosci.gazeta.pl/wiadomosci/1,114873,11682374,_Ukraina_probuje_

wyjsc_z_twarza Ekspert_o_odwolaniu.html.

110. Ukraine Logistics & Standardization NATO Trust Fund, NSPA-NATO Support and Procurement

Agency, NATO/OTAN, June 2016. https://www.nato.int/nato_static_fl2014/assets/pdf/

pdf_2016_07/20160712_1606-trust-fund-ukr-log-stand.pdf.

111. Управление международного сотрудничества, https://agentura.ru/profile/federalnaja-

-sluzhba-bezopasnosti-rossii-fsb/upravlenie-mezhdunarodnogo-sotrudnichestva-nbsp/.

112. Wywiad z generałem Pytlem to ślepa uliczka, https://wiadomosci.onet.pl/opinie/wywiad-

-z-generalem-pytlem-to-slepa-uliczka/4dqp54l.

Raport Państwowej Komisji do spraw badania wpływów rosyjskich na bezpieczeństwo wewnętrzne

Rzeczypospolitej Polskiej w latach 2007–2022

113. Від аптечок до технологій: як Захід допомагає українській армії, Центру громадського

моніторингу та контролю, 29 Січня 2018, http://naglyad.org/uk/2018/01/29/vid-aptechok-dotehnologij-

yak-zahid-dopomagaye-ukrayinskij-armiyi/#prettyPhoto.

114. W Gruzji ostrzelano konwój z Lechem Kaczyńskim, Gazeta.pl Wiadomości, 23 XI 2008,

http://wiadomosci.gazeta.p1/wiadomosci/l,114873,5979471,W_Gruzji_ostrzelano_konwoj_

z_Lechem_Kaczynskim.html.

115. Why No Major Western Defense Company Will Invest in Ukraine, Atlantic Council, January

4, 2018, http://www.atlanticcouncil.org/blogs/ukrainealert/why-no-major-western-defensecompany-

will-invest-in-ukraine.

116. Wizyta Ministra SZ RP R. Sikorskiego na Ukrainie, Ambasada Rzeczypospolitej Polskiej

w Kijowie, Gazeta.pl Wiadomości, http://wiadomosci. gazeta.pl/wiadomosci/1,114881,5967510,

Sikorski_przedstawil_w_USA_ swa_doktryne_strategiczna.html.

117. „Wojna zimowa” Putina. Dlaczego ją zaczął?, TVN24, 22 I 2015, http://www.tvn24.pl/

wiadomosci-ze-swiata,2/konflikt-w-donbasie-dlaczego-putin-zaczal-wojne-zimowa,508204.html.

118. Zacieśnienie współpracy obronnej z Ukrainą, Aktualności. Ministerstwo Obrony Narodowej,

2 XII 2016, http://www.mon.gov.pl/aktualnosci/artykul/najnowsze/zaciesnienie-wspolpracy-

-obronnej-z-ukraina-d2016-12-02/.

119. Заява Газпрому – це заява на публіку – юрист, „Економічна правда”, 2 березня 2018,

https://www.epravda.com.ua/news/2018/03/2/634655_

Raport zmartwychwstały

https://www.bbn.gov.pl/ftp/Raport_Panstwowej_Komisji_ds_badania_wplywow_rosyjskich_na_bezpieczenstwo_wewnetrzne_RP_w_latach_2007-2022.pdf

Łukaszenka wypuścił więźniów. Poczobut odmówił łaski

Peryferyjność jako wybór? Błędy polskiej strategii

„Charlie Kirk był pełen nienawiści". Aktorka nie przeprosi za te słowa

„Wetomat” się zaciął? Prezydent Nawrocki podpisał trzy ustawy

Komentarze

Inne tematy w dziale Polityka

#Białoruś

Łukaszenka wypuścił więźniów. Poczobut odmówił łaski

Unia Europejska doceniła Andrzeja Poczobuta. Więzień Łukaszenki z wyróżnieniem

Dron nad KPRM i Beldwederem. SOP strąciła maszynę

#Polityka zagraniczna

Peryferyjność jako wybór? Błędy polskiej strategii

Zełenski wyciąga rękę do Nawrockiego. „Wybierzcie datę i jadę”

Kwaśniewski ocenił szanse Ukrainy. Na koniec opowiedział o wizycie w Charkowie