W polskich więzieniach osadzonych jest blisko 80 tys. osób, z czego 5 proc. to kobiety. Zdaniem Rzecznika Praw Obywatelskich stanowią one grupę szczególnie narażoną na ryzyko tortur i przemocy seksualnej. Dlatego chce, by wobec pań odsiadujących wyroki stosować tzw. Reguły z Bangkoku. Jakie to będzie miało przełożenie na sytuację kobiet w zakładach karnych?
Rzecznik uważa, że z powodu mniejszej liczby kobiet w aresztach i zakładach karnych istnieje ryzyko, że sposób postępowania wobec nich nie będzie uwzględniał ich potrzeb. Podobnego zdania jest Europejski Komitet do Spraw Zapobiegania Torturom oraz Nieludzkiemu lub Poniżającemu Traktowaniu albo Karaniu (CPT) zwracając uwagę, że kobiety odsiadujące wyroki są grupą o odrębnych potrzebach. Jest z tym jednak problem, bo więzienia i zasady ich funkcjonowania zaprojektowano z myślą przede wszystkim o mężczyznach. W wielu przypadkach potrzeby osadzonych kobiet mogą być uznawane przez personel jako marginalne i pomijane. W szczególności chodzi tu o kobiety ciężarne i matki, które często mają ograniczony dostęp do środków higienicznych, odpowiedniej opieki nad dziećmi czy brakiem właściwej opieki medycznej.
Kontrola warunków w więzieniach dla kobiet. Wyniki poniżej krytyki
Także podkomitet ONZ ds. Prewencji Tortur (SPT) podkreśla, że kobiety stanowią w warunkach penitencjarnych grupę wrażliwą, szczególnie narażoną na ryzyko tortur. Podczas wizyty w Polsce w 2018 r. delegacja SPT odwiedziła m.in. oddział dla kobiet w Zakładzie Karnym we Wrocławiu. Wśród nieprawidłowości zauważyła za niską wartość odżywczą i brak higieny posiłków, niewystarczające ogrzewanie i brak dostępu do pralek. SPT wyraził wtedy obawę, że takie warunki dyskryminują kobiety i odnotował, że w przeszłości dochodziło do wykorzystywania seksualnego osadzonych. Zalecił podjęcie działań w celu rzeczywistego zapewniania tego, by osadzone nie doświadczały faktycznej upokarzania oraz podjęcie pilnych działań w celu poprawy systemu dozoru, warunków pobytu i traktowania kobiet oraz środków bezpieczeństwa. SPT wysłuchała również wielu skarg od osadzonych kobiet na opóźniony dostępu do usług medycznych. Podkomitet zalecił Polsce, by zagwarantowała skuteczną, profesjonalną, całodobową pomoc medyczną we wszystkich więzieniach.
RPO interweniuje w sprawie warunków w kobiecych więzieniach
Zdaniem RPO szczególnego znaczenia nabiera fachowe przygotowanie kadry więziennej. W 2010 ONZ ustanowiła tzw. Reguły z Bangkoku. Opisują one zasady postępowania z kobietami pozbawionymi wolności oraz skazanymi, wobec, których stosowane są kary o charakterze nieizolacyjnym. Mają one na celu zrównanie sytuacji kobiet i mężczyzn w więzieniach, ze zwróceniem szczególnej uwagi na potrzeby kobiet, które są w ciąży, karmią piersią czy są w trakcie menstruacji. Reguły są także jedynym uznanym międzynarodowym dokumentem zajmującym się problemami dzieci przebywającymi w więzieniu wraz z rodzicem. W szczególności odnoszą się do problemu przemocy, głównie seksualnej ze strony funkcjonariuszy oraz współosadzonych, a także sposobu kontroli osobistej polegającym na rozebraniu się do naga i przeszukiwaniu intymnych części ciała. Kolejnym wrażliwym problemem jest traktowanie kobiet w ciąży, karmiących piersią oraz kobiet z dziećmi, bo dochodzi do rozdzielania kobiet od ich dzieci, a także odbierania dzieci i oddawane ich do adopcji, co uznaje się za tortury psychiczne. Problemem jest również rzadka możliwość kontaktów kobiet z rodziną.
Takie międzynarodowe standardy opisujące zasady pobytu kobiet w więzieniach mają w opinii RPO podstawowe znaczenie dla ich ochrony przed nadużyciami i dlatego powinny stanowić stały element szkoleniowy funkcjonariuszy i pracowników więzień oraz aresztów. To powód, dla którego Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do dyrektora generalnego Służby Więziennej o włączenie do programów szkoleniowych SW Reguł z Bangkoku oraz wytycznych SPT i CPT.
na zdjęciu: oddział dla kobiet w Zakładzie Karnym w Załężu koło Rzeszowa. fot. PAP/Darek Delmanowicz
Tomasz Wypych
Czytaj dalej:
