Wracając do tematyki burzliwych wydarzeń w Kazachstanie pozwolę sobie przytoczyć w moim tłumaczeniu artykuł profesora Andrieja Zubowa * - z racji profesji i osobistych bliskich kontaktów z inteletualistami kazachskimi – mającego wgląd w dramatyczną sytuację w tym kraju i przewidywalne konsekwencje. Oddajmy mu głos...
Zapraszam do lektury i przemyśleń,
(bezmetki)
Po upływie kolejnej doby, sytuacja w Kazachstanie nieco się poprawiła, ale duszę moją wciąż trawi niepokój. W tym samym miejscu, co w grudniu 2011 roku – na półwyspie Mangyszlak –Мангышлак*1, ponownie zrodziły się niepokoje wśród robotników na polach naftowych i gazowych oraz w kopalniach uranu. Ich ciężka i szkodliwa praca jest skromnie opłacana, a kazachska elita z klanu Szapyrashty- Шапырашты*2. związku Ujsun- Уйсун Starszego Żuza- жуза *3, pławi się w luksusach. Czy warto przypomnieć, że do tego klanu należy stary Nazarbajew i wszyscy jego krewni, w tym wpływowi siostrzeńcy – generał Samat Abisz Satybałdy –Самат Абиш Сатыбалды, pierwszy zastępca szefa НКБ (kazachskiego KGB) i dolarowy miliarder Kairat Satybałdy- Самат Абиш Сатыбалды .
Nowy prezydent Kazachstanu od 2019 roku, Kassym-Żomart Tokajew, również pochodzi ze Starszego Żuza, ale z innego plemienia - Żałajdyr-жалайыр (klanu Kuszik -Кушик ). W kazachskim systemie klanowym jest „biednym”, dalekim krewnym, do wynajęcia przez bogatych. Takim on był, mój rówieśnik, absolwent tego samego MGIMO. Ale zły to żołnierz, który nie marzy o buławie marszałkowskiej. Jest jasne, że Tokajew marzył o niej. Ale wszystkie struktury władzy były kontrolowane przez klan starego Ełbasy. Ale Kasym-Żomart uśmiechał się i czekał.
A teraz - karty wyłożono. Zamieszki rozpoczęły się w Novym Uzene- Новом Узене (Żanaozen-Жанаозен) i szybko rozprzestrzeniły się po prawie całym Kazachstanie. Jedynie rosyjskojęzyczne prowincje – Pietropawłowsk, Ust-Kamenogorsk – zachowały spokój. Rosjanie od dawna przywykli do tego, że w Kazachstanie są ludźmi jak by drugiej kategorii. Komu się to nie podobało - wyjeżdżał. Na szczęście bolszaja Rosja jest blisko a wspólna granica - sześć tysięcy wiorst.
Kazachowie doskonale pojmują czego się domagać - zniesienia władzy klanu Szapiraszty -Шапырашты i równego udziału wszystkich żuzów i klanów w życiu społecznym i finansowym kraju. To pragnienie podzielają zarówno zwesternizowani intelektualiści i technokraci jak i zwykli robotnicy na wiertniach i w kopalniach. Żadnemu z nich, poza członkami Szapiraszty, państwo klanowe nie jest potrzebne. Jedni z niego wyrosli, przywykszy do Europy, innym zaś uniemożliwiało ono robienie małych karier.
Wykorzystał to „ubogi krewny” Tokajew. Kazachowie doskonale pamiętają że w grudniu 2011 roku Nazarbajew i jego krewni rozstrzelali protest robotników w Aktau-Актаy i w Żanaozen'e. Zginęły bez wątpienia setki ludzi. Toteż Tokajew postanowił nie używać siły, lecz przeciwnie, uspokajać protestujących ale tym samym popchnąć ich do bardziej radykalnych żądań politycznych. Funkcjonariuszom bezpieczeństwa zakazano używania broni. Ceny gazu natychmiast powróciły do poprzedniego poziomu. I dosłownie w ciągu kilku godzin Tokajew obiecał kontynuację reform, rozwiązał Radę Ministrów i zapowiedział przygotowanie nowych, demokratycznych wyborów. Sam Ełbasy i jego krewni – funkcjonariusze bezpieczeństwa – zostali odsunięci od władzy. Nastąpił gładki przewrót.
Nie należy zapominać, że Kazachstan żyje z zachodnich inwestycji. Główne pieniądze pochodzą z Holandii, Wielkiej Brytanii, USA, Niemiec. Dużo mniej z Chin i bardzo mało z Rosji (2,5%). A Nazarbajew marzył kiedyś o tym, by zostać środkowoazjatyckim Lee Kuan Yew, ale przeszłość bolszewicka fatalnie mu przeszkodziła – a Tokajew jako ambasador w Singapurze, bardzo dobrze poznał obraz oświeconego despoty, który przygotowywał swój lud do demokracji i dał mu bogactwo, i rozmyślał, nie bez powodu, że odpowiada mu to dużo bardziej niż reżim „dziada”.
Stąd reweranse w kierunku demokracji. Tokajew pragnął wzmocnić prozachodnią orientację Kazachstanu, nie psując stosunków z putinowską Rosją i, co dla niego najważniejsze, pozbyć się wszechmocy klanu Szapirasztów, aby samemu stać się ojcem narodu, jak niegdyś singapurski Lee .
Pokojowe protesty, żądania demokracji i nienawiść do klanu Nazarbajewa wyprowadziły na ulice dziesiątki tysięcy ludzi, ale przywódcy klanu rządzącego też nie spali. Mądry i okrutny Ełbasy natychmiast zorientował się, że Tokajew wymknął się z posłuszeństwa. Ale co mógł zrobić, chory 81-letni starzec?
Ale jego siostrzeńcy mogli wiele . Stary wuj był dla nich tylko przeszkodą. Sowiecka przeszłość w ogóle ich nie interesowała, a ZSRR traktowali z pogardą i nienawiścią.
W ciągu 30 lat swoich rządów sam Nursułtan zrobił wszystko, aby Kazachowie wyraźnie poznali swoją historię w Imperium Rosyjskim i znienawidzili je. Każdy kazachski uczeń wie, jak brutalnie ruch wyzwoleńczy jego narodu został stłumiony przez władzę imperialną w 1916 roku. Nie wie wszystkiego, ale dokładnie tyle, ile trzeba, by nienawidzić kozaków semireckich - Семиречья i stojącej za nimi carskiej biurokracji.
Wszyscy Kazachowie znają nazwiska Abubakira Aldijarowa, Khala Gabbasowa, Mukysza Bosztajewa i innych bojowników o niepodległy, demokratyczny Kazachstan. Wiedzą, że na początku byli razem z rosyjskimi konstytucyjnymi demokratami; wybierani do Dumy, a potem stworzyli własną narodową kirgisko-kazachską partię narodową Alasz-Orda -Алаш-орда. I razem z Białymi walczyli do końca przeciw bolszewikom. I są z nich dumni. Czcząc ich pamięć nazywa się ich imionami wsie i ulice, wydawane są upamiętniające znaczki pocztowe.
Ale wiedzą też, że oni wszyscy zostali zabici przez rosyjskich bolszewików w lochach Czeka, niektórzy w 1920, niektórzy w 1930, a inni w latach 1937-38.
W prawie każdym aule Kazachstanu znajdują się pomniki upamiętniające ofiary sztucznego głodu z lat 1932-33.Każdy w republice wie, że pod względem liczby ludności, śmiertelność w Kazachstanie była najwyższa w ZSRR. W Kazachstanie z głodu w latach 1930-33. według dzisiejszych danych zginęło 1,5 mln osób (1,3 mln z nich to Kazachowie, w większości pasterze prowadzący na wpół koczowniczy tryb życia). Ten straszny czas nazywa się tutaj Aszarszyłyk( Ашаршылык) – Wielki Głód.
Wszyscy wiedzą, że pierwszy sekretarz tej ogromnej autonomicznej republiki RSFSR -Izajasz Isaakowicz Gołoszczekin -towarzysz “Filip” (Исайя Исаакович Голощекин - товарищ Филипп ), w 1918 roku był komisarzem wojskowym regionu Ural i osobiście zorganizował zamach na cara i członków jego rodziny, był odpowiedzialny za czerezwyczajne kontrybucje zbożowe i konfiskaty bydła w Kazachstanie. Dla Kazachów, Gołoszczekin jest Rosjaninem.
Władzom rosyjskim nie wybaczono przymusowego przesiedlenia milionów specjalnych osadników do Kazachstanu, którzy zmienili skład etniczny republiki, oraz terroru lat 30-tych. poligonów nuklearnych i rakietowych lat 50-tych, XX wieku. Ogólnie rzecz biorąc, od dawna nie ma złudzeń co do “chwalebnej sowieckiej przeszłości w Kazachstanie”, a nawiasem mówiąc, od dawna nie ma tam też pomników przywódców ZSRR.
Młodsze pokolenie klanu Szapirasztów nie patrzy na miraże ZSRR, ale na jedynowierny świat islamski. Wielu, w tym siostrzeńcy Nursułtana, pasjonuje się islamskim radykalizmem. Inspiracją dla nich było zwycięstwo Talibów w Afganistanie w sierpniu 2021 roku. Jaka korzyść z północnego sąsiada, jeśli współwierne Południe, obiecuje im wszystko – od atomowego parasola Pakistanu - po złoty deszcz Saudyjczyków?
A jeśli Tokajew postawił na Zachód i demokrację, to bracia Satybałdy- Сатыбалды – na świat radykalnego islamu. Kajrat- Кайрат jest pod wieloma względami podobny do rosyjskiego Małofiejewa - Малофеева takiego samego, tyle że nie „prawosławnego”, ale „prawowiernego marzyciela”. I wielu podąża za nim, zwłaszcza ci ze Starszego Żuza. Spójrzmy na mapę - Starszy Żuz leży na południowym wschodzie Kazachstanu - Ałmaty, Taraz, Czemkent. tu ostoja unii Ujsun, i tu to najbardziej zislamizowane regiony republiki.
Widząc zamiar odsunięcia ich od władzy przez Tokajewa, bratankowie Nazarbajewa szybko zmobilizowali małogramotny lud z Południa, wczorajszych mieszkańców aułów u podnóża Karatau i doliny Czaryna. Myślę, że od dawna przygotowywali się na taką odpowiedź, umieszczając podobnie myślących radykalnych islamistów na wszystkich ważnych stanowiskach w strukturach władzy kraju, a zwłaszcza w regionach południowych. A idee jednoczą ludzi znacznie silniej niż klany.
I dlatego, gdy przestraszony skalą pokojowego protestu, który już domagał się jego usunięcia, Tokajew postanowił wezwać swoje wojska – ale wojska nie przyszły. Generał Samat Abisz wydał inny rozkaz. A do dwumilionowego miasta Ałmaty, opuszczonego przez siły bezpieczeństwa, zaczęli napływać Mambety - ludzie z aułów, jednomyślni i wierni zarówno talibom, jak i ich świeckim zwolennikom w kazachskiej elicie.
Moi przyjaciele wśród pokojowo nastawionych demonstrantów opowiadają, jak dziarscy kazachscy młodzieńcy w puchowych kurtkach, ostro odpychając ich na bok, rzucali koktajlami Mołotowa w budynek administracji miasta Ałmaty. A samo НКБ pozwoliło im szybko się uzbroić i przekazało wyposażenie.
Kiedy Tokajew zdał sobie sprawę, że wszyscy funkcjonariusze albo się ukrywają, albo są mu przeciwni, ku uciesze Putina, odrzucił na bok swoje orzemyślne plany zostania nowym Lee Kuan Yew, kłaniając się Kremlowi. A Kreml odpowiedział na ten ukłon, wysyłając wojska. Teraz Rosjanie będą strzelać do Kazachów. A to oburzy wszystkich - oświeconych ludzi Zachodu, kulturalnych patriotów kazachskich i najciemniejszych islamskich fundamentalistów.
Daj Bóg, abym się mylił, ale fundamentaliści nie mają teraz dokąd się wycofać, i w górach Alatau rozpocznie się wojna partyzancka, z którą będzie sympatyzować prawie całą ludność Kazachstanu i całej Azji Środkowej. Bo wszyscy uznają tę wojnę -nie za wojnę domową (co jszcze pół biedy), ale za kolonialną i, co gorsza, międzyreligijną.
Z tej sytuacji nie ma dla Rosji dobrego wyjścia. Ono istnieje tylko w skali strategicznej - w całkowitej zmianie dotychczasowej polityki zagranicznej i wewnętrznej. - w odniesieniu do walki z NATO, przyjaźnią z Chinami i Iranem, a nawet Talibami, Kreml wepchnął nas wszystkich w ślepy zaułek – zarówno Kazachów, jak i Rosjan.
Andriej ZUBOW
Profesor, dr. nauk historycznych
*Wiceprzewodniczący partii Parnas
od 17 grudnia 2016
ur. 16 stycznia 1952 (69 lat)
Moskwa, ZSRR
wykształcenie: MGIMO (1973)
Stopień naukowy: doktor nauk historycznych (1989)
Działalność: historia, orientalistyka, religioznawstwo, Politologia, polityka i publicystyka
wyznanie: Rosyjski Kościół Prawosławny
odznaczenia:
Order ks. Sergiusza z Radoneża III stopnia
Nagroda magazynu" «Знамя»"
Strona: www zubov2016.ru
Działalność naukowa
Sfera naukowa historia, religioznawstwo, Politologia
Miejsce Pracy:
ИВ РАН
Moskiewska Akademia duchowna
Rosyjski Uniwersytet prawosławny
MGIMO/ МГИМО
Nowaja Gazeta
*1.Mangyszlak – to należący do Kazachstanu duży Półwysep, sięgający do Morza Kaspijskiego w południowo-zachodniej części Republiki. Rozciąga się tutaj Owód Mangista.
Мангышлак – принадлежащий Казахстану крупный полуостров, вдающийся в Каспийское море на юго-западе республики. Здесь простирается Мангистауская область.
*2.Szapraszty, szapraszty (Kaz. shapyrasztı / capıractı; szapyrasztılar/capıractılar) - ród z plemienia Ujsun w systemie genealogicznym Kazachów Starszego Żuza
Шапрашты, шапырашты (каз. шапырашты / capıractı; шапыраштылар/capıractılar) — род племенного союза Уйсун в системе генеалогии казахов Старшего жуза.
*3. Starszy Żuz (Kaz.Ұлы жүз) - Grupa kazachskich rodów i plemion, wywodząca się z terytorium Semirecza/Семиречья i Południowego Kazachstanu oraz część dzisiejszego terytorium Zachodnich Chin i Uzbekistanu (Obwód Taszkencki).
Proces kształtowania się Starszego Żuza zakończył się na początku XVI wieku. W XVI—XVIII wieku chanaty pojawiały się i znikały na terenie Starszego Żuza, aż do lat 20-40 XIX wieku, kiedy StarszyŻuz “włączono” w skład Imperium Rosyjskiego.
https://narzur.ru/kazakhstan-borba-prestolov/
КАЗАХСТАН: БОРЬБА ПРЕСТОЛОВ
Andriej Zubow- Андрей Зубов
Профессор, доктор исторических наук
wybór, tłumaczenie i opracowanie:bezmetki
Rozpowszechnianie treści przetłumaczonych
materiałów: zezwalam wyłącznie na darmowych
platformach elektronicznych, ze wskazaniem adresu
tekstu źródłowego i pseudonimu autora tłumaczenia
