Sabina Baral
Żaden inny naród w historii nie był tak samotny, tak opuszczony, tak zdany na wlasne, ograniczone srodki, niż Żydzi w czasie II wojny światowej. I WALCZYLI. NIE POZWÓLCIE NIGDY, NIKOMU POWIEDZIEĆ ŻE SZLI NA ŚMIERĆ BEZ WALKI.
GETTO: U szczytu, w lipcu 1941, getto w Białymstoku miescilo, jakos mieścilo, 50.000 - 60.000 Żydów. W nędzy i w chorobie, w obliczu nieunikalnej śmierci, pod przywodstwem Antyfaszystowskiej Organizacji Bojowej, inspirowani przez Warszawę, młodzież przygotowywala sie do walki. W nocy z 15-go na 16-go sierpnia, 1943 niemieccy żołnierze i dywizje SS wspierane przez ukraińskich, białoruskich i łotewskich pomocnikow ("Hiwis"), otoczyli getto. Bylo jasne, ze nadszedl rozkaz likwidacji.
POWSTANIE: 16 sierpnia powstancy dali znak do walki. Do dyspozycji Tenenbauma zebrano znaczna sume pieniedzy aby zakupic bron od Armii Krajowej. Bezskutecznie. Ich skromny arsenał składał się z jednego karabinu maszynowego MG 34 i jednego pasa 500 sztuk amunicji, 100 pistoletów, i 25 Mauserow, koktajle Mołotowa z benzyny, oleju napędowego i nafty, i około 100 butelek napelnionych kwasem solnym, siarkowym, i azotowym. Ich kwatera glowna była w kanałach, a ostatnie kule zarezerwowali dla siebie.
Przywodca byl Mordechaj Tenenbaum; jego zastepca Daniel Moszkowicz. Za nimi około 300 do 500 glodnych, zmordowanych, zdeterminowanych “zolnierzy”. Ich przeciwnikami bylo 3.000 sytych i uzbrojonych po zeby Niemiecow z czołgami, kuloodpornymi samochodami, i z samolotami.
Nadzieją i głównym celem powstanców było przełamanie linii obrony niemieckiej wzdłuż ulicy Juroweckiej, blisko płotu getta na rogu Smolnej. Tam planowali zrobić dziurę i umożliwić przynajmniej części ludzi ucieczke do lasów Knyszyńskich nieopodal. Rownoczesnie inni zaatakowali fabryki na terenie getta, próbujac zniszczyć wszystko, co mogloby miec jakakolwiek wartosc dla nazistów. Drewniane budynki zaczęły się palić; dym oślepial i dusil…. Amunicja dobiegla konca w ciągu kilku godzin ....
PO UPADKU: Wielu zginelo. Przywódcy powstania - Tenenbaum i Moszkowicz, popełnili samobójstwo gdy każdemu z nich zostala tylko jedna kule. Ale wielki sukces -- około 150-ciu dotarlo do Puszczy Knyszyńskiej. Inni bojownicy wycofali się do uprzednio przygotowanego schronu pod stara studnia. Trzy dni później schron odkryto i poprowadzono wszystkich pod ścianę na Juroweckiej.
Getto paliło sie jeszcze przez kilka dni.
Deportacje trwaly od 18-go do 20-go sierpnia. Najsilniejszych wywieziono do obozu pracy w Poniatowej. 12.000 osob wysłano do Treblinki (10 transportow) oraz do Auschwitz (2 transporty). 1200 dzieci w wieku 6-15 23-go sierpnia wysłano najpierw do Terezina, w koncu do Auschwitz.
Z 50.000 do 60.000 mieszkańców getta, tylko 260 przeżyło wojnę. Zrodla podaja, ze 1085 Żydow wrócilo do Białegostoku po wojnie. A teraz nie wiem.
Historycy uwazaja powstanie w białostockim getcie jako drugi najwiekszy przyklad zydowskiego ruchu oporu zarówno pod względem rozmiaru jak i znaczenia. Materialy ze zbiorow moich MY JEWISH SENTIMENTS opracowane zostaly w oparciu o Księge Pamiątkowa Bialystoker New York, 1982, a szczegolnie opowiadanie Pejacha Bursztejna o "Powstaniu w getcie w Białymstoku".
MARZEC 2018. CZY PRZYZNAŁA BY SIE PANI?
Białystok byl jednym z miast gdzie spotkałam sie tamtej wiosny z czytelnikami ZAPISKOW Z WYGNANIA. Ostatnia osoba ktora czekała w kolejce po dedykacje w ksiazce była mloda, bardzo poruszona kobieta. Najwyrazniej zalezalo jej, aby byc ostatnia; czekala, przepuszczala innych... W koncu innych juz nie bylo; kobieta podeszla ze swoja ksiazka, i nierownym glosem zadała mi pytanie: “Jezeli mieszkałaby Pani dzisiaj, tutaj, to czy przyznałaby sie Pani ze jest Żydowką?”
Potem dodala. “Mam dziecko.”
Na zdjeciu mapa getta.
https://youtu.be/YxbHGOFC1MI
Spotkanie z Sabiną Baral
