Jan Bodakowski
Klasyka polskiej Fantastyki – trylogia Edmunda Wnuka-Lipińskiego
Czternaście lat temu wydawnictwo Supernowa opublikowało w jednym tomie trylogie o dziejach Apostezjon. „Wir pamięci. Rozpad połowiczny. Mord założycielski” autorstwa Edmunda Wnuka-Lipińskiego to jedna z klasycznych powieści, która poprzez fantastykę, przybliża czytelnikom naturę i społeczne konsekwencje lewicowego totalitaryzmu oraz transformacji ustrojowej. Powieści składające się na trylogie publikowane były od roku 1979 do 1989.
Cecha charakterystyczną powieści jest to, że Wnuk-Lipiński nie opisuje rzeczywistości na Apostezjonie od razu, ale w miarę akcji odkrywa przed czytelnikami kolejne fakty, które niczym kawałki układanki tworzą jeden obraz.
Bohaterem powieści jest prawie pięćdziesięcioletni Ira który pewnego dnia po przebudzeniu zastaje w swoim mieszkaniu nieznaną mu młodą kobietę. Kobieta oznajmia mu, że jest pielęgniarką, a on sam właśnie odzyskał świadomość po wypadku. Z czasem Ira dostrzega, że jest okłamywany.
Z rozmów dowództwa służ specjalnych czytelnicy dowiadują się, że Ira jest nową fałszywą tożsamością jaką władze w drukowały Albertowi niepokornemu członkowi Zespołu Ekspertów który sprawuje kontrole nad wyspą. Służby niepokoi to, że Albert mógł gdzieś przed zatrzymaniem spisać swoją prawdziwą tożsamość i dla tego monitorują go nieustannie.
Z czasem okazuje się, ze Albert przed praniem mózgu wynajął ludzi, którzy maja go i jego dziewczynę z poprzedniego życia porwać by siedzieli się oni losie Alberta Iry.
Akcja powieści rozgrywa się w wyspiarskim kraju Apostezjon. Osiemdziesiąt lat po wielkiej rewolucji która obaliła stary i wprowadziła nowy ład. Mieszkańcy tego kraju mogą korzystać z publicznych lub prywatnych pojazdów automatycznie dowożących do wyznaczonego miejsca. Prokreacja na wyspie możliwa jest tylko dzięki posiadaniu eugenicznego zezwolenia od władz na prokreacje. Władze zakazują produkcji i konsumpcji alkoholu, oraz kawy. W zamian w publicznych centrach integracyjnych można znaleźć osoby chętne do kopulacji, oraz powszechnie dostępne są wszelkie środki farmakologiczne – pobudzające i uspakajające.
Na wyspie władze zwalczają subkultury. Na indeksie są temporyści, jako jedyni kultywujący pamięć o przeszłości i tym skąd przybyła ludzkość, którzy w ramach kontestacji społeczeństwa noszą monochromatyczne stroje z poprzedniej epoki (zamiast jednorazowych kolorowych ubrań), czytają książki będące reliktem starej epoki – alfabet w książkach jest nieczytelny dla większości mieszkańców wyspy, został zmieniony by odciąć się od starych czasów. Temporyści kontestują system jedząc stare jedzenie, odmienne od nowego syntetycznego, jednorodnego w smaku i ograniczonego do 150 zestawów obiadowych dostępnych automatycznych jadłodajniach domowych i publicznych.
Mieszkańcy wyspy są utrzymywani przez rządzących w ciągłym przeświadczeniu, że inne kraje chcą napaść na Apostezjon, a życie poza granicami kraju jest pasmem nieustannych nieszczęść.
Jednym z bohaterów drugiej części powieści jest Długi, w pierwszej części został przez Alberta wynajęty by pomógł Irze i partnerce Alberta poznać prawdę o zresetowaniu Alberta przez władze. Który za prace dla Iry trafia do ośrodka reedukacji.
Dowództwo sił zbrojnych wyspy zostało zdominowane przez kobiety, które bezkrytycznie wierzą, że zagranica chce zaatakować Apostezjon, i domagają się prewencyjnego ataku na zagranice. Celem jest przyśpieszenie agonii drugiego świata.
Na wyspie edukacja i wychowanie są domeną państwa. W czasie wielkiej zmiany systemu jaki miał na miejsce na wyspie osiemdziesiąt lat wcześniej wymordowano 80% populacji. By zmiany były trwałe zakazano pamięci o przeszłości, i lzikwidowano wszelkie relikty przeszłości, od budowli po cmentarze. Oficjalnie głosi się, że „archeologia pod pozorem nauki ścisłej, kryje irracjonalne jądro i służy naszym przeciwnikom do oczerniania przeszłości Apostezjonu”.
Wyspa uległa też całkowitej ateizacji, religia praktykowana jest w innych niż wyspa państwach. Władze uznają religie za instrument ucisku klasowego. Monumentalizm znany z budowli sakralnych przetrwał w centrach integracyjnych świadczących profesjonalne seks poradnictwo i umożliwiających poznanie osób zainteresowanych kopulacją. Tylko dzieci urodzone w wyniku kopulacji w centrach są legalne, nielegalne są dzieci z tradycyjnych związków praktykowanych przez temporystów – władza takie dzieci odbiera i umieszcza w ośrodkach resocjalizacji.
Są dwa rodzaje ośrodków reedukacji. W jednych pranie mózgu przeprowadzane jest za pomocą farmakoterapii. W drugich instrumentem zmiany osobowości jest przemoc, tortury, bicie, uniemożliwienie snu, wzajemne szczucie więźniów, poniżanie. Pracownicy ośrodka reedukacji, na co dzień torturujący więźniów, w czasie wolnym konsumują nielegalne narkotyki i alkohol.
Pacyfistyczna kontestacja temporystów staje się dla władz coraz większym problemem. Do protestów subkultury dołączają się też zwykli ludzie. Do pacyfikacji nastrojów społecznych nie wystarczają już władzy tradycyjne sposoby czyli faszerowanie żywności środkami uspokajającymi. Dla władz wyspy jedynym argumentem przed wykorzystaniem do stłumienia protestów Czarnego batalionu, nie jest to że w czasie rewolucji wymordował on 80% populacji wyspy, tylko to, że ofiary mogły by być uznane za męczenników i rozpalić protesty. Eksperyment strefy wolności szybko jednak zostaje utopiony we krwi.
W trzeciej części trylogii „Mord założycielski” na wyspie nastąpiła pewna liberalizacja. Pozwolono na konsumpcje alkoholu i nikotyny, władza zapewnia więcej rozrywek. Pojawia się subkultura lowitów nienawidzących temporystów. Ira żyjący wśród lowitów widzi w nich nadzieje na obalenie tyrani. Inspiracją dla buntu ma być moralność chrześcijańska, wyzwolenie z strachu, pożądania i nienawiści. Erozja systemu doprowadza do puczu, walk części wojsk z władzami, i rewolucji. W nowych władzach znajdują się ludzie za starego systemu.
Jan Bodakowski
Inne tematy w dziale Kultura
