A propos delegalizacji KPP (i kilku innych spraw)

Tekst dostępny także pod adresem http://bartlomiejkozlowski.pl/kpp1.htm, dalej link do wersji PDF

W niedawno opublikowanym tekście Paragrafem w banderyzm? krytykowałem „walczącą demokrację”, czyli, jak to określiłem, „system polityczny, który przy użyciu środków tego rodzaju, co zakazy istnienia pewnego rodzaju organizacji (np. partii politycznych propagujących wprowadzenie ustroju typu nazistowskiego, faszystowskiego lub komunistycznego) czy też ograniczeń wolności słowa – takich, jak te przewidziane w artykule 256 polskiego kodeksu karnego (czy też np. w artykułach 86 i 86a kodeksu karnego Niemiec) stara się zapewnić to, że jest on demokracją – to jest systemem politycznym, w którym mimo pewnych ograniczeń demokracji – można przecież twierdzić, że próba wyeliminowania, przy użyciu groźby represji, ze sfery publicznej pewnego rodzaju poglądów jest działaniem antydemokratycznym – istnieją takie rzeczy, jak pluralistyczny system konkurujących ze sobą w wolnych wyborach partii politycznych (których wolność może być co prawda ograniczona poprzez nie dopuszczanie do nich np. ugrupowań głoszących potrzebę likwidacji demokracji), generalna swoboda wypowiedzi (choć z wyjątkiem wypowiedzi propagujących systemy totalitarne, czy nawołujących do nienawiści wobec takich lub innych grup społecznych), wolność mediów (z analogicznym wyjątkiem), rynkowa gospodarka, niezawisłe sądownictwo, itd.”. Właśnie nic innego, jak „walczącą demokrację” zaprezentował Trybunał Konstytucyjny, orzekając o niezgodności celów i działalność Komunistycznej Partii Polski z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji RP.

Pozwolę tu sobie w całości przytoczyć komunikat opublikowany na stronie internetowej Trybunału:

1 października i 3 grudnia 2025 r. Trybunał Konstytucyjny rozpoznawał połączone wnioski Prokuratora Generalnego oraz Prezydenta RP dotyczące celów i działalności partii politycznej - Komunistyczna Partia Polski.

Trybunał Konstytucyjny orzekł, że cele i działalność Komunistycznej Partii Polski są niezgodne z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

Ponadto Trybunał umorzył postępowanie w zakresie wniosku Prokuratora Generalnego (Zbigniewa Ziobry – mój przypis).

Orzeczenie zapadło jednogłośnie.

Trybunał orzekł, że cele i działalność Komunistycznej Partii Polski są niezgodne z przepisami Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Tym samym Trybunał podzielił argumentację Prezydenta Karola Nawrockiego, wskazującego, że „komunizm w wyniku zbrodniczej rewolucji bolszewickiej (…) zmienił w sposób tragiczny oblicze (…) ogromnej części świata, zaś jego (…) skutki społeczne i ekonomiczne odczuwane są w wielu państwach (…) do dziś. Ideologia komunistyczna wymierzona jest przeciwko podstawowym wartościom człowieczeństwa, tradycjom cywilizacji europejskiej i chrześcijańskiej.

Jedną z największych ofiar komunizmu była i jest Polska. W 1920 roku dzięki męstwu polskich żołnierzy i całego narodu udało się odepchnąć od naszej Ojczyzny widmo zalewu komunizmu i idących za nim zbrodni”.

W tym kontekście szczególnie szokująca jest działalność programowa Komunistycznej Partii Polski odwołująca się do aktywności przedwojennej Komunistycznej Partii Robotniczej Polski i wychwalająca atak Rosji Sowieckiej na Polskę w 1920 r., nazywanie w działalności programowej KPP ówczesnej Polski mianem kapitalistyczno-obszarniczej i kwestionowanie agresywnego charakteru inwazji Rosji Sowieckiej na Polskę w 1920 r. Wszystko na łamach oficjalnego organu prasowego KPP lub na jej oficjalnej stronie internetowej.

Nie ulega wątpliwości że przedwojenna imienniczka Komunistycznej Partii Polski była ugrupowaniem antypolskim złożonym z sowieckich agentów. Trybunał wskazał, że komuniści wywodzący się wprost z przedwojennej Komunistycznej Partii Polski instalowali w Polsce powojennej sowiecką okupację i stalinowską opresję. Wszak długoletnimi członkami przedwojennej KPP byli odpowiedzialni za stalinowski terror okresu powojennego, zajmujący najwyższe stanowiska państwowe, Jakub Berman, Bolesław Bierut, Hilary Minc, Aleksander Zawadzki, Stanisław Radkiewicz, Władysław Gomułka, Roman Romkowski, Józef Różański, Anatol Fejgin.

Jeszcze bardziej szokuje ten fragment działalności programowej KPP, w którym polskich oficerów zamordowanych w Katyniu, Miednoje, Starobielsku, Ostaszkowie i innych miejscach zbrodni katyńskiej nazywa się na łamach oficjalnego organu prasowego Polskiej Partii Komunistycznej mianem obszarników i burżuazji, średniego szczebla funkcjonariuszami i agentami aparatu przemocy, aparatu obrony, bezpieczeństwa i represji państwa burżuazyjnego, mianem kierowniczo-operacyjnego wykonawstwa i ideologiczno-politycznym zabezpieczeniem okupacji-kolonizacji Ukrainy i Białorusi, wreszcie nazywa się naszych bohaterów słowami „najbardziej zajadła, ideologiczno-polityczna czołówka antykomunistyczna”. Wszystko to miało miejsce w Rzeczypospolitej Polskiej, której Konstytucja zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk komunizmu.

Prezydent podkreślił, że cele i działalność Komunistycznej Partii Polski „nawołują i prowadzą do rewolucji komunistycznej, grabieży prywatnej własności i zamiany obecnego ustroju demokratycznego na ustrój «demokracji socjalistycznej», będący w istocie dyktaturą proletariatu, a więc zaprzeczeniem pojęcia demokracji. W porządku prawnym Rzeczypospolitej Polskiej nie ma miejsca na partię, która gloryfikuje zbrodniarzy i reżimy komunistyczne odpowiedzialne za śmierć milionów istnień ludzkich, w tym naszych rodaków – obywateli Polski. W polskim porządku prawnym nie ma także miejsca na posługiwanie się symbolami, które jednoznacznie odwołują się do zbrodniczej ideologii komunizmu”.

Trybunał, zgodnie z dyspozycją art. 188 pkt 4 Konstytucji, dokonał w niniejszej sprawie kontroli celów i działalności KPP.

Przeprowadzenie ścisłej granicy między celami a działalnością partii politycznej, rekonstruowanymi w oparciu o trwającą działalność programową partii, w ramach kontroli następczej, po latach działalności partii politycznej, jest zasadniczo niemożliwe, dlatego została przeprowadzona łączna ocena celów i działalności KPP z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Cele partii są zdeterminowane przez jej program, ale powinny być rekonstruowany również wskutek analizy jej działalności.

Trybunał przypomniał, że program KPP jest determinowany przez liczne dokumenty programowe i publikacje programowe oraz częściowo przez Statut KPP, które łącznie tworzą program partii, o którym stanowi art. 13 Konstytucji.

Z tego powodu Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że ocena:

1) celów KPP określonych w preambule Statutu KPP,

2) celów KPP wynikających z art. 57 ust. 1 i 2 Programu KPP,

3) celów KPP określonych w Manifeście polskich komunistów,

4) działalność KPP na stronie internetowej KPP i na łamach czasopisma „Brzask”,

– postrzegana każda z osobna i w oderwaniu od pozostałych, nie może oddać całości istoty sprawy. Dostrzegł to również Wnioskodawca. Dlatego konieczne było dokonanie całościowej oceny celów i działalności KPP, oddającej wzajemne powiązania między częściami składowymi celów i działalności KPP wskazanych we wniosku.

Cele KPP sprowadzają się do jej programu rozumianego w wyżej określony sposób, a działalność KPP poddana kontroli przez TK jest zobrazowana przez publikacje zamieszczane na stronie partii oraz w czasopiśmie „Brzask”. Działalność ta ma charakter programowy, stanowiąc tym samym również część programu partii.

Art. 13 Konstytucji zakazuje istnienia partii i innych organizacji, które odwołują się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu.

W preambule Statutu KPP zadeklarowano, że jest ona partią marksistowsko-leninowską, a jej celem jest rewolucja zmieniająca ustrój Polski na komunistyczny, co skonkretyzowano w „Manifeście polskich komunistów” i licznych wypowiedziach programowych członków jej kierownictwa oraz w innych publikacjach w oficjalnym organie prasowym KPP – czasopiśmie „Brzask”.

W działalności programowej KPP marksizm-leninizm prezentowany jest jako podstawowa ideologia. Aktywność osób wdrażających tę ideologię w przeszłości, niewątpliwie stosujących klasyczne i bezdyskusyjne totalitarne metody działania komunizmu, prezentowana jest jako istotny punkt odniesienia w materiałach kolportowanych przez KPP.

Działalność programowa KPP nawiązuje nie tylko do komunizmu jako ideologii marksistowsko-leninowskiej, ale także rozumianego jako okres w dziejach Polski w latach 1944-1989. W działalności tej podkreśla się w szczególności zasługi osób wprowadzających komunizm bezpośrednio po wojnie, a właśnie w tym okresie epoki komunizmu stosowanie totalitarnych metod i praktyk było szczególnie nasilone.

Z tej perspektywy również nazwa KPP, będąca powieleniem nazwy przedwojennej Komunistycznej Partii Polski, prezentowana w materiałach programowych pochwała dokonań antypolskich i opartych na przemocy działań przedwojennej poprzedniczki KPP oraz „godło partii”, w postaci sierpa i młota, stanowią odwołanie do totalitarnych metod i praktyk komunizmu, widoczne w działalności programowej tej partii, współkształtującej program, o którym stanowi art. 13 Konstytucji.

Dopełnieniem działalności programowej partii jest pochwała ataku ZSRR na Polskę w 1920 r. i 1939 r., pochwała Lenina, Stalina i Dzierżyńskiego, relatywizowanie zbrodni komunistycznych, przede wszystkim zbrodni katyńskiej – wizytówki komunizmu w oczach większości Polaków oraz traktowanie lat 1944-1956 jako najlepszego okresu komunizmu na terytorium Polski.

W świetle powyższego, podstawowy cel KPP w postaci rewolucyjnych przeobrażeń systemu politycznego i społeczno-gospodarczego Polski zmierzających do budowy komunizmu, zgodnie z założeniami i tradycjami marksizmu-leninizmu, oznacza po prostu zamiar wprowadzenie w Polsce ustroju totalitarnego przy zastosowaniu totalitarnych metod i praktyk komunizmu, gloryfikowanych w licznych materiałach zaliczonych do działalności programowej KPP.

Nawiązaniem do praktyki funkcjonowania państw stalinowskiego realnego socjalizmu (komunizmu) są niewątpliwie następujące elementy programu i działalności programowej KPP:

1) ujęcie marksizmu-leninizmu jako programowego fundamentu partii,

2) godło partii w postaci symbolu sierpa i młota,

3) sztandar partii w postaci symbolu sierpa i młota na czerwonym tle,

4) publikowanie z aprobatą prac pisemnych Józefa Stalina, wyrażających jego poglądy na temat marksizmu-leninizmu oraz na „dyktaturę proletariatu”,

5) pochwała działalności Włodzimierza Lenina i Feliksa Dzierżyńskiego,

6) wykazywanie wyższości ustroju ZSRR w najmroczniejszym okresie „czerwonego terroru”, wielkiego głodu i terroru stalinowskiego nad wolnorynkowym ustrojem demokratycznym,

7) rozpowszechnianie poglądów o pozytywnych skutkach zbrodniczej kolektywizacji przeprowadzonej w ZSRR w okresie międzywojennym,

8) opiewanie zalet i osiągnięć totalitarnego reżimu Korei Północnej oraz innych państw komunistycznych,

9) pochwała rewolucji październikowej i wzywanie do przeprowadzenia rewolucji „takiej jak październikowa”,

10) stawianie za wzór ustroju komunistycznego leninowskiej Rosji, stalinowskiego ZSRR czy Korei Północnej,

11) negacja porządku demokratycznego i plan utworzenia komunistycznej dyktatury, nazywanej przewrotnie przez KPP „Polską demokratyczną” w odróżnieniu od obecnie istniejącej „Polski burżuazyjnej”,

12) rzeczywisty cel KPP w postaci wprowadzenia w Polsce systemu politycznego analogicznego do systemu politycznego porewolucyjnej Rosji Sowieckiej, który musiałby stać się ostatecznie systemem terroru, przemocy, „walki o pokój” do wyeliminowania ostatniego politycznego oponenta,

13) negowanie lub usprawiedliwianie zbrodni komunistycznych, jako uzasadnionej walki z „kontrrewolucją” i „reakcją”,

Program KPP, demonstrowany również w oficjalnym organie prasowym partii, odwołuje się wprost do sprawdzonych w XX wieku totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu – przez wzywanie do zjednoczenia ruchu komunistycznego, podjęcia walki z „imperialistycznym”, „kapitalistycznym”, „burżuazyjnym” systemem, odrzucenie demokracji, wywyższanie klasy robotniczej i chłopstwa ponad inne klasy społeczne, wzywanie do zniszczenia obecnie panującego systemu społeczno-politycznego, przeprowadzenie rewolucji „takiej jak październikowa” oraz do wprowadzenia komunistycznego ładu na wzór porewolucyjnej Rosji, z jednoczesną gloryfikacją Włodzimierza Lenina, Feliksa Dzierżyńskiego, Józefa Stalina, Bolesława Bieruta, Jakuba Bermana, Hilarego Minca, Edwarda Ochaba, Mieczysława Moczara, władców Korei Północnej i Chińskiej Republiki Ludowej.

Trybunał podkreślił, że twórcy Konstytucji znali praktyczny wymiar funkcjonowania państwa komunistycznego i świadomie zakazali istnienia partii odwołujących się w programach do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, bowiem, jak stwierdzono w trakcie posiedzenia Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, w kontekście treści obowiązującego obecnie art. 13 Konstytucji, „nie było systemów gorszych od tych, które wymienia dyskutowany przepis, jeżeli chodzi o skalę i zakres pogwałcenia godności człowieka. Takiej praktyki nie było w żadnym innym doświadczeniu ludzkości i w żadnym innym ustroju politycznym. Dlatego też kwestie powinny być nazwane i określone. Gdyby (…) było to tylko doświadczenie historyczne, to przepis konstytucji nie byłby potrzebny. Jest jednak tak, że doświadczenia te są jeszcze dzisiaj na kuli ziemskiej doświadczeniem wielu narodów i państw (…) odwołanie bezpośrednio zawarte w projekcie konstytucji jest memento dla naszego narodu, aby być ostrożnym w posługiwaniu się czymś, co może być potem bardzo niebezpieczne i może przynieść ogromne konsekwencje dla naszego społeczeństwa” (Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, nr 43/1997, s. 83).

Należy wspomnieć, że w samym tylko roku 1952 ponad 21 tysięcy osób trafiło do więzień. „W połowie 1952 roku było w Polsce – wedle oficjalnych, acz wówczas ściśle tajnych danych – 49,5 tysiąca więźniów politycznych. Utworzono też osobne więzienie dla młodocianych «przestępców politycznych» (w 1953 roku było w nim 2,5 tysiąca więźniów). (...) [W] więzieniach siedzieli (…) wysocy urzędnicy państwowi II Rzeczypospolitej (w tym były premier), generałowie, ludzie z dowództwa Armii Krajowej, biskupi, „chłopcy z lasu”, którzy walczyli przeciwko Niemcom, a potem przeciwko komunistom, chłopi stawiający opór, robotnicy z kopalni, w której wybuchł pożar, młodzi ludzie, którzy rozbijali propagandowe gabloty lub wypisywali hasła na murach. Chodziło nie tylko o wyeliminowanie ich z życia publicznego czy uniemożliwienie robienia tego, co robili. Jednym z głównych celów systemu powszechnego terroru było utrzymywanie społeczeństwa w strachu, sprzyjanie donosicielstwu, rozbijanie więzi społecznych (…) W 1955 roku w więzieniach było wciąż około 30 tysięcy więźniów politycznych (…)”. A. Paczkowski, Polacy pod obcą i własną przemocą, [w:] S. Courtois, N. Werth, J. Panné, A. Paczkowski, K. Bartosek, J. Margolin, Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania, Warszawa 2001, s. 357-359)

W oparciu o stalinowskie ustawodawstwo wydano w Polsce do 1955 r. co najmniej 5 tysięcy wyroków śmierci, natomiast w różnego typu więzieniach, w tym w obozach pracy zmarło ponad 20 tysięcy osób, a nieustaloną liczbę wywieziono w głąb ZSRR (zob. O karach śmierci w latach 1944-1956. Z Krzysztofem Szwagrzykiem i Janem Żarynem rozmawia Barbara Polak, Biuletyn IPN, nr 11/2002, s. 18-19).

Trybunał podkreślił również, że propagowanie ustroju totalitarnego w działalności liderów KPP na łamach czasopisma „Brzask” i na stronie internetowej KPP zostało uznane za udowodniony fakt w prawomocnym wyroku Sądu Rejonowego w Dąbrowie Górniczej. Nie ulega wątpliwości, że wskazana aktywność liderów KPP mieści się w zakresie pojęcia celu i działalności KPP. Sąd Rejonowy uznał, że propagowanie ustroju totalitarnego przez wskazanych z imienia i nazwiska liderów KPP miało miejsce w licznych publikacjach na łamach czasopisma „Brzask” i na stronie internetowej KPP. Wskazana działalność programowa KPP, uznana przez sąd za publiczne propagowanie komunistycznego totalitarnego ustroju państwa, wypełniająca znamiona czynu zabronionego z art. 256 § 1 kodeksu karnego, stanowi dodatkowy argument przemawiający za tym, że odwołanie w dokumentach programowych KPP do marksizmu-leninizmu oraz wzywanie w nich do rewolucyjnych przeobrażeń ustroju Polski są postacią odwołania w programie partii do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, zakazanych przez art. 13 Konstytucji. W związku z powyższym Trybunał uznał, że cele i działalność KPP, z powodu odwołania w jej programie do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, są sprzeczne z art. 13 Konstytucji.

Po drugie, art. 13 Konstytucji zakazuje istnienia partii politycznych i innych organizacji, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową.

Twórcy Konstytucji podkreślali, że w przypadku nawiązania przez partię polityczną do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, druga część art. 13 Konstytucji jest swoistym dopowiedzeniem i powtórzeniem. Jak stwierdził ówczesny senator Piotr Andrzejewski, „w programie ortodoksyjnym stalinowsko-komunistycznym, nienawiść rasowa i narodowościowa jest zawarta implicite” (P. Andrzejewski, [w:] Biuletyn Komisji Konstytucyjnej Zgromadzenia Narodowego, nr 43/1997, s. 80).

Nie był to bynajmniej pogląd odosobniony. Przeciwnie, znacznie wcześniej papież Pius IX napisał w ogłoszonej 19 marca 1937 r. encyklice „Divini Redemptoris”, że komuniści „dążą do zaostrzenia przeciwieństw pomiędzy poszczególnymi klasami społeczeństwa i do wytworzenia pozoru, jakoby owa walka klasowa z całą jej nienawiścią niestety i szałem niszczenia była krucjatą w służbie rzeczywistego postępu ludzkości. Stąd wszelkie siły, przeciwstawiające się systematycznym tym gwałtom, mają być jako wrogowie ludzkości, do szczętu wytępione”.

Pojęcie nienawiści rasowej i narodowościowej należy w tym wypadku rozumieć jako nienawiść do tak zwanej „burżuazji”, tak zwanych „obszarników”, tak zwanych „wyzyskiwaczy” czy tak zwanych „imperialistów” i w świetle odrzucenia przez ideologię komunistyczną klasycznych podziałów narodowościowych. Nienawiść do określonej wyodrębnionej grupy ludzi, nazywanej klasą w ideologii marksizmu-leninizmu, jest postacią zakazanej przez art. 13 Konstytucji nienawiści rasowej i narodowościowej.

Z tego powodu, w świetle całości przedstawionej argumentacji, Trybunał uznał, że cele i działalność KPP, z powodu założenia i dopuszczenia w jej programie i działalności nienawiści rasowej i narodowościowej, są sprzeczne z art. 13 Konstytucji.

Po trzecie, art. 13 Konstytucji in fine zakazuje istnienia partii politycznych, których program lub działalność dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę.

Liczne odwołania do rewolucji komunistycznej jako metody zmiany ustroju państwa, sam opis zmian ustroju państwa, niezbędnych zdaniem KPP, oraz gloryfikowanie rewolucji październikowej jednoznacznie świadczą o tym, że stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę stanowi część programu KPP. Ponadto przesądza już o tym samo uznanie przez Trybunał, że KPP odwołuje się w programie do totalitarnych metod i praktyk komunizmu.

Stosowanie przemocy, w tym fizycznej eksterminacji, jako metody zdobycia władzy politycznej w aktywności komunistów, było dla opinii publicznej oczywistością już na początku lat trzydziestych XX wieku. W encyklice „Quadragessimo anno”, ogłoszonej 15 maja 1931 r., papież Pius XI napisał: „«komunizm», który dwa postawił sobie cele, do których dąży nie skrycie, ani drogą okrężną, lecz jawnie, otwarcie, nie cofając się przed żadnym środkiem nie gardząc nawet gwałtem: te cele to najostrzejsza walka klas i zupełne zniesienie własności prywatnej. Na tej drodze waży się na wszystko, nie szanuje niczego. Dorwawszy się do władzy, okazuje niewiarygodne, obłędne wprost okrucieństwo i nieludzkość. Świadczy o tym straszne spustoszenie i ruiny, którymi pokrył ogromne przestrzenie wschodniej Europy i Azji”.

Około sześćdziesiąt lat później skalę zbrodni i okrucieństw pokazywały liczne prace historyków, odnoszące się do konkretnych faktów i dokumentów. W pisemnym uzasadnieniu zostały one przytoczone.

A zatem również trzecia część art. 13 Konstytucji, zakazująca przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę, stanowi jedynie dopowiedzenie w stosunku do podstawowego zakazu wynikającego z tego przepisu, zabraniającego istnienia partii politycznych odwołujących się w programie do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu.

Z powyższych przyczyn, w świetle całości przedstawionej argumentacji, Trybunał uznał, że cel i działalność KPP, z powodu założenia i dopuszczenia w programie i działalności partii stosowania przemocy w celu zdobycia władzy oraz wpływu na politykę, są sprzeczne z art. 13 Konstytucji.

Wskazany jako związkowy wzorzec kontroli art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji stanowi, że partie polityczne działają w celu wpływania metodami demokratycznymi na kształtowanie polityki państwa. Niezgodność z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji celów i działalności KPP jest oczywista w świetle stwierdzenia jej niezgodności z art. 13 Konstytucji. Odwoływanie się przez partię polityczną do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, dopuszczenie nienawiści narodowościowej lub rasowej w jej programie i działalności a także dopuszczenie stosowania przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę oznacza również zakazane przez art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji wpływanie na politykę państwa metodami niedemokratycznymi.

Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że uchwalając Konstytucję, ustrojodawca przesądził, iż określony rodzaj partii politycznych nie może funkcjonować w Polsce, państwie boleśnie dotkniętym zbrodniami komunizmu, totalitarnej ideologii odpowiadającej za śmierć milionów ludzi na całym świecie, w tym w Polsce. Z tego powodu cele i działalność KPP, obejmujące odwołanie w programie do totalitarnych metod i praktyk działania komunizmu, dopuszczenie w programie i działalności nienawiści rasowej i narodowościowej, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy i wpływu na politykę, założenie w programie i działalności możliwości wpływania na kształtowanie polityki państwa innymi metodami niż demokratyczne, nie mogą wypełniać warunków zgodności z Konstytucją suwerennej i demokratycznej Rzeczypospolitej Polskiej.

Trybunał stwierdził niezgodność celów i działalności KPP z art. 13 w związku z art. 11 ust. 1 zdanie drugie Konstytucji. Zgodnie z art. 188 pkt 4 Konstytucji na tym wyczerpuje się kognicja TK w obszarze kontroli funkcjonowania partii politycznych. Wyrok Trybunału Konstytucyjnego nie skutkuje ipso iure delegalizacją KPP.

Zgodnie z art. 44 ustawy o partiach politycznych, jeżeli Trybunał Konstytucyjny wyda orzeczenie o niezgodności z Konstytucją celów lub działalności partii politycznej, sąd niezwłocznie wydaje postanowienie o wykreśleniu wpisu partii politycznej z ewidencji.

Odpis wyroku zostanie niezwłocznie przekazany do Sądu Okręgowego w Warszawie, który zgodnie z art. 11 ust. 1 ustawy o partiach politycznych prowadzi ich ewidencję i jest właściwy do wydania stosownego postanowienia.

Pełny skład orzekający Trybunału Konstytucyjnego: prezes TK Bogdan Święczkowski - przewodniczący, sędzia TK Krystyna Pawłowicz - sprawozdawca.

Jakkolwiek ograniczenia wolności słowa – podobnie jak wolności zrzeszania się i zgromadzeń – są immanentną cechą „walczącej demokracji” (zwanej po niemiecku – ten wzorzec ustroju kojarzony jest głównie z praktyką RFN po II wojnie światowej - „wehrhafte Demokratie” lub „streitbare Demokratie” – choć za „walczące demokracje" można uznać wiele państw, nie tylko Niemcy – nie gorszym przykładem może być w tym względzie Austria, mająca w swym ustawodawstwie bardzo szerokie – i do tego podniesione do rangi konstytucyjnej – przepisy antynazistowskie – chodzi tu o tzw. Verbotsgesetz, czyli ustawę zakazującą istnienia i reaktywacji NSDAP i w ogóle wszelkiej „działalności w sensie nazistowskim”) – to walcząca demokracja w Polsce nie posunęła się – jak dotąd – na tyle daleko – by nie wolno było legalnie krytykować czy to „walczącej demokracji” jako takiej, czy też konkretnych jej przejawów. Toteż pozwolę sobie na krytykę wydanego w dniu 3 grudnia 2025 r. orzeczenia w sprawie KPP. Ale nie będzie to krytyka ślepa, na zasadzie, że ze wszystkim, co w orzeczeniu tym zostało powiedziane, się nie zgadzam. Bo niewątpliwie wiele rzeczy, które TK stwierdził, jest prawdziwych i słusznych. I tak np. zgodne z prawdą i słuszne jest stwierdzenie, że „komunizm w wyniku zbrodniczej rewolucji bolszewickiej (…) zmienił w sposób tragiczny oblicze (…) ogromnej części świata, zaś jego (…) skutki społeczne i ekonomiczne odczuwane są w wielu państwach (…) do dziś”. Zgodzić się można z tym, że „Jedną z największych ofiar komunizmu była i jest Polska”. Słuszne jest stwierdzenie, że „przedwojenna imienniczka Komunistycznej Partii Polski była ugrupowaniem antypolskim złożonym z sowieckich agentów” i że „komuniści wywodzący się wprost z przedwojennej Komunistycznej Partii Polski instalowali w Polsce powojennej sowiecką okupację i stalinowską opresję” – w komunikacie opublikowanym na stronie TK zostało odnotowane, że „długoletnimi członkami przedwojennej KPP byli odpowiedzialni za stalinowski terror okresu powojennego, zajmujący najwyższe stanowiska państwowe, Jakub Berman, Bolesław Bierut, Hilary Minc, Aleksander Zawadzki, Stanisław Radkiewicz, Władysław Gomułka, Roman Romkowski, Józef Różański, Anatol Fejgin”. Trafnie zostało wskazane, że „Działalność programowa KPP nawiązuje nie tylko do komunizmu jako ideologii marksistowsko-leninowskiej, ale także rozumianego jako okres w dziejach Polski w latach 1944-1989” i, że „W działalności tej podkreśla się w szczególności zasługi osób wprowadzających komunizm bezpośrednio po wojnie, a właśnie w tym okresie epoki komunizmu stosowanie totalitarnych metod i praktyk było szczególnie nasilone”. Zostało zauważone, że „Dopełnieniem działalności programowej partii jest pochwała ataku ZSRR na Polskę w 1920 r. i 1939 r., pochwała Lenina, Stalina i Dzierżyńskiego, relatywizowanie zbrodni komunistycznych, przede wszystkim zbrodni katyńskiej – wizytówki komunizmu w oczach większości Polaków oraz traktowanie lat 1944-1956 jako najlepszego okresu komunizmu na terytorium Polski” (odnośnie stosunku KPP do zbrodni katyńskiej w wyroku TK zostało powiedziane, że „Jeszcze bardziej szokuje ten fragment działalności programowej KPP, w którym polskich oficerów zamordowanych w Katyniu, Miednoje, Starobielsku, Ostaszkowie i innych miejscach zbrodni katyńskiej nazywa się na łamach oficjalnego organu prasowego Polskiej Partii Komunistycznej mianem obszarników i burżuazji, średniego szczebla funkcjonariuszami i agentami aparatu przemocy, aparatu obrony, bezpieczeństwa i represji państwa burżuazyjnego, mianem kierowniczo-operacyjnego wykonawstwa i ideologiczno-politycznym zabezpieczeniem okupacji-kolonizacji Ukrainy i Białorusi, wreszcie nazywa się naszych bohaterów słowami „najbardziej zajadła, ideologiczno-polityczna czołówka antykomunistyczna”. Tu akurat tak się jednak składa, że zamordowani we wspomnianych tu miejscach w dużej mierze byli np. oficerami wojska, czy też funkcjonariuszami policji lub służby więziennej – co można przełożyć na bycie funkcjonariuszami aparatu przemocy, obrony, bezpieczeństwa i represji – co oczywiście w najmniejszym stopniu nie usprawiedliwia dokonanej na tych ludziach zbrodni, lecz mimo wszystko takie akurat określenie tych osób nie jest, jak myślę, po prostu niezgodne z prawdą).

To jednak, co zostało powyżej powiedziane, nie może w uczciwy sposób uzasadniać – per se – delegalizacji partii politycznej. Nie jest konstytucyjnie adekwatną przesłanką delegalizacji partii politycznej to, że istniejąca około 100 lat temu poprzedniczka tej partii, nosząca tę samą nazwę, robiła różne złe rzeczy – z działaniami o charakterze zdradzieckim i terrorystycznym włącznie – nie może być nią też to, że członkowie przedwojennej KPP – już jako członkowie PPR czy PZPR – jako osoby już sprawujące władzę – robili nie mniej złe rzeczy w okresie powojennym. Nie może być podstawą delegalizacji partii (tak, jak ja interpretuję odpowiednie przepisy konstytucji) relatywizowanie np. zbrodni katyńskiej i z pewnością obraźliwe dla wielu ludzi określenie jej ofiar – chciałbym zauważyć, że tego rodzaju wypowiedzi – które chyba rzeczywiście miały charakter stanowisk partii, a nie wyłącznie czysto indywidualnych wystąpień niektórych jej członków – jakkolwiek mogące wywoływać całkowicie zrozumiały sprzeciw, lub wręcz oburzenie, nie są w Polsce czymś prawnie zakazanym – o ile polskie prawo karne zabrania pochwalania przestępstw – czyli wyrażania opinii, że jakiś czyn kryminalny, taki np. jak morderstwo jest czymś dobrym, słusznym, właściwym czy chwalebnym – to nie zabrania jednak relatywizowania – czyli np. umniejszania, a nawet usprawiedliwiania przestępstw (w sensie szukania dla nich przyczyn czy tłumaczenia w taki czy inny sposób ich sprawców), nie jest też w Polsce karalne zniesławianie czy też znieważanie osób zmarłych (inaczej, jak w Niemczech). Aby partia polityczna mogła zostać zdelegalizowana, musi ona spełniać którychś warunków określonych w art. 13 konstytucji, zgodnie z którym „Zakazane jest istnienie partii politycznych i innych organizacji odwołujących się w swoich programach do totalitarnych metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową, stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa”.

Odnośnie tego przepisu konstytucji nigdy nie ukrywałem mojego negatywnego nastawienia do zawartego w nim zakazu. Zakaz ten jest przede wszystkim bardzo nieprecyzyjny – by nie rzec, że wręcz zagadkowy. Co to są np. „totalitarne metody i praktyki działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu” do których partie i inne organizacje nie mogą się odwoływać w swoich programach? Czy w zakresie tego pojęcia mieszczą się dopiero takie rzeczy, jak praktyczna likwidacja swobód obywatelskich, takich, jak wolność wypowiedzi, wolność wyznania, wolność zrzeszania się, wolność zgromadzeń – a wprowadzenie zamiast tego cenzury i systemu monopartyjnego – co faktycznie miało miejsce w państwach nazistowskich, faszystowskich i komunistycznych (nie wspomnę tu już o czymś takim, jak masowy terror wobec przeciwników reżimu – sądzę bowiem, że „totalitarne metody nazizmu, faszyzmu i komunizmu” nie muszą być metodami w zwykłym znaczeniu tego słowa zbrodniczymi, to znaczy wiążącymi się np. z zabijaniem ludzi tylko dlatego, że należą oni do takiej czy innej grupy społecznej) – czy też pod pojęciem tym można rozumieć także np. nacjonalizację gospodarki (lub przynajmniej jej dużej – oczywiście zachodzi pytanie jak dużej – jej części)? Komuniści, jak doskonale wiadomo, upaństwowili i zmonopolizowali gospodarki w krajach, w których sprawowali władzę (w Polsce nie zlikwidowali prywatnego rolnictwa). Obecna KPP postuluje daleko idące „uspołecznienie” gospodarki. Lecz daleko posunięte akcje nacjonalizacyjne miały miejsce także w krajach, których nikt nie nazywa państwami nazistowskimi, faszystowskimi (te akurat systemy totalitarne nie zakładały zwykłego odebrania przedsiębiorcom należących do nich zakładów), czy też komunistycznymi: jak można przeczytać w Wikipedii (pod hasłem „nacjonalizacja”) W Wielkiej Brytanii po II wojnie światowej znacjonalizowano Bank of England, British Steel, British Coal, British Gas, British Rail, British Telecom, UK Electricity Supply Industry, British Leyland, Railtrack, a we Francji w 1982 r. upaństwowiono część przemysłu (Thomson, Saint-Gobain-Pont-à-Mousson, Rhône-Poulenc, Pechiney-Ugine-Kihlmann, Sacilor, Usinor) i sektora finansów (Paribas, Suez, CIC, Crédit du Nord, Crédit Commercial de France, Banque Rotschild, Banque Worms, Banque La Hénin itd.). W Hiszpanii z kolei w 1983 r. znacjonalizowano Holding prasowy Rumasa, zaś w Grecji w 1987 r. wywłaszczono część gruntów kościelnych. Jest więc postulowanie w programie partii politycznej (przy czym uwaga, TK – podobnie jak prezydent Nawrocki w swym wniosku słusznie stwierdził, że pod pojęciem programu partii nie można rozumieć wyłącznie tego, co nosi oficjalną nazwę „program”) nacjonalizacji gospodarki równoznaczne z odwołaniem się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu, z tego powodu, że w państwach komunistycznych zrobiono coś właśnie takiego – i był to zresztą jeden ze sztandarowych postulatów komunizmu – czy też postulat nacjonalizacji np. przedsiębiorstw zatrudniających więcej, niż jakąś określoną liczbę pracowników, czy też pewnych całych działów gospodarki nie byłby czymś, co można uznać za odwoływanie się do takich właśnie metod i praktyk – gdyż tego rodzaju rzeczy robiono nie tylko w krajach komunistycznych, ale także w takich, których ustroju nikt nigdy nie określał w sposób poważny mianem komunizmu? Jak można byłoby rozstrzygnąć taki dylemat? W wyobrażalny sposób kryterium decydującym o tym, czy postulat dotyczący nacjonalizacji gospodarki odwołuje się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu mógłby być zakres tej nacjonalizacji, który jakaś partia chciałaby osiągnąć. Lecz jaki on miałby być? Czy granicą, za którą byłoby już odwoływanie się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu byłby pomysł nacjonalizacji przedsiębiorstw, które zatrudniają – dajmy na to – 10 ludzi? Czy może 50 ludzi – jak przewidywała to polska ustawa nacjonalizacyjna z 1946 r. (na jednej zmianie)? Czy może 200 osób? A może 500? Albo 1000 – lub nawet większą liczbę? To jest oczywiście kompletnie niejasne i ustalenie granicy, poza którą postulat nacjonalizacji przedsiębiorstw stanowiłby już odwołanie się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu musiałoby opierać się na niczym innym, jak na po prostu czyimś widzimisię – ktoś mógłby upatrywać odwołania się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu w pomyśle kolektywizacji wszelkich zakładów, które zatrudniają np. więcej, niż 5 osób – ktoś inny za odwoływanie się do takich metod i praktyk mógłby uznać pomysł upaństwowienia (albo np. przejęcia przez organy samorządu terytorialnego) przedsiębiorstw, które zatrudniają np. 500 pracowników, lub nawet więcej. Może kryterium w tym względzie powinien być postulowany sposób dokonania nacjonalizacji – tak, że za odwołanie się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu byłby uznany pomysł odebrania własności prywatnych przedsiębiorców bez odszkodowania, lecz nie byłby uznany za odwołanie się do takich metod i praktyk pomysł nacjonalizacji takich przedsiębiorstw, ale za odszkodowaniem? Takie kryterium też można byłoby sobie wyobrazić, lecz jeśli już takie kryterium by przyjąć, kwestia dokładniejszego jego ustalenia też byłaby bardzo niejasna. Byłby odwołaniem się do totalitarnych metod i praktyk komunizmu pomysł nacjonalizacji przedsiębiorstw, zatrudniających powyżej iluś tam pracowników za odszkodowaniem wynoszącym poniżej wartości rynkowej tych przedsiębiorstw? Czy może odwołaniem się do wspomnianych metod i praktyk byłoby dopiero zabranie prywatnym przedsiębiorcom należących do nich zakładów bez żadnego odszkodowania – bądź, powiedzmy, za jakieś naprawdę „psie pieniądze” (nawiasem mówiąc, ustawa nacjonalizacyjna z 1946 r. przewidywała upaństwowienie bez odszkodowania przedsiębiorstw należących do obywateli Rzeszy Niemieckiej i Wolnego Miasta Gdańska; przedsiębiorstwa należące do Polaków miały być natomiast znacjonalizowane za odszkodowaniem – to prawda, że odszkodowanie to często było znikome, lub w ogóle żadne – ale mimo wszystko w tej ustawie, uchwalonej w okresie przejmowania przez komunistów władzy w Polsce odszkodowania za utraconą własność były przewidziane). A może kryterium decydującym o tym, czy jakiś pomysł stanowi odwołanie się do totalitarnych metod i praktyk nazizmu, faszyzmu i komunizmu powinno być to, do czego literalnie rzecz biorąc dana propozycja się odwołuje? Na tej zasadzie, chciałbym zauważyć, postulowanie wprowadzenia obozów koncentracyjnych dla „wichrzycieli” mogłoby zostać uznane za odwołanie się do totalitarnych metod i praktyk nazizmu, faszyzmu lub komunizmu, gdyby pomysłodawcy takiego rozwiązania powoływali się na hitlerowskie Niemcy czy stalinowski Związek Radziecki – i nie uznane za odwołanie się do takich metod i praktyk, gdyby partia głosząca potrzebę wprowadzenia tego rodzaju metod walki z „warcholstwem” odwoływała się do np. „dziadka” Piłsudskiego i „obozu odosobnienia” w Berezie Kartuskiej.

Dalej, według art. 13 Konstytucji program lub działalność żadnej partii lub organizacji istniejącej w Polsce nie może zakładać lub dopuszczać nienawiści rasowej i narodowościowej. Jak już szereg razy zwracałem uwagę w swych tekstach (na ogół w kontekście art. 256 k.k.) pojęcie nienawiści rasowej, czy też narodowościowej – bądź jeszcze innej (np. religijnej) jest w praktyce bardzo niejasne. Nie da się inaczej, jak w oparciu o subiektywne „widzimisię” stwierdzić, gdzie kończą się takie uczucia, jak np. niechęć, czy uprzedzenie, o których – chciałbym zauważyć – Sąd Najwyższy stwierdził swego czasu, że nie są one jeszcze nienawiścią, publiczne nawoływanie do której jest w Polsce karalne zgodnie z art. 256 k.k. (o ile jest to nienawiść na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość – do wszelkich innych rodzajów nienawiści nawoływać, jak widać wolno – o ile takiego nawoływania nie da się zakwalifikować jako nawoływania do popełnienia przestępstwa czy też pochwalania przestępstwa). Jak w swym tekście „Artykuł 256 § 1 kk w świetle wyrażonej w art. 42 ust. 1 Konstytucji zasady nullum crimen sine lege (certa)” napisał Adrian Romkowski „O ile pojęcie „nawoływania” rzeczywiście jest tak językowo, jak i doktrynalnie oraz orzeczniczo jednoznaczne, nie budząc większych wykładniczych wątpliwości, o tyle samo znamię „nienawiści” jest wysoce nieprecyzyjne zarówno na gruncie wykładni odnoszącej się tak do języka prawniczego, jak i ogólnego („nienawiść” jest bowiem m.in. „silną niechęcią” [tak w 2007 r. orzekł Sąd Najwyższy], a to z kolei potęguje wątpliwości odnośnie tego, czym właściwie jest „niechęć” i kiedy zaczyna ona być „silna”), jak również na gruncie jej funkcjonalnego odgraniczenia od krytyki, zwłaszcza tej radykalnej tudzież niecenzuralnej” (…) „SN (Sąd Najwyższy) posłużył się nieostrym sformułowaniem, iż „nienawiść” jest „najsilniejszą negatywną emocją (zbliżoną do «wrogości»)”. Niczego to jednak nie wyjaśnia, a wykładnia językowa „nienawiści” oparta o odwołania do słowników języka polskiego, na której bazują jedynie nieliczni z komentatorów, również nie daje satysfakcjonujących efektów w kontekście doprecyzowania tego znamienia na tyle, by można uznać je za mieszące się w granicach „luzu” interpretacyjnego, którego granice wyznaczane są przez art. 42 ust. 1 Konstytucji. I, dalej „wykładnia znamienia „nienawiści”, odwołująca się do języka ogólnego (potocznego), nie tylko nie pozwala na wyznaczenie precyzyjnych (czy przynajmniej dostatecznych) granic tego pojęcia, ale dodatkowo interpretację tegoż znamienia problematyzuje. Pomocne w tym zakresie nie są także ani orzecznictwo, ani doktryna, które to albo konsekwentnie „ignorują” nieostrości wynikające z konstrukcji znamion art. 256 § 1 kk, uznając je za całkowicie klarowne i niebudzące wątpliwości, albo też, nieostrości te dostrzegając, sygnalizują jedynie problem, nie wchodząc w głębsze rozważania dotyczące jego istoty”. Jeśli pojęcie nienawiści jest nieostre na gruncie kodeksu karnego, to w oczywisty sposób jest ono również takie na gruncie konstytucji – zauważmy tu, swoją drogą, że jakkolwiek art. 13 Konstytucji nie jest przepisem karnym w ścisłym znaczeniu tego pojęcia – nie można przecież żadnej indywidualnej osoby uznać za winną naruszenia tego akurat przepisu i np. wtrącić jej do więzienia (czy choćby ukarać grzywną) na jego podstawie – to jednak jest on mimo wszystko przepisem quasi-karnym, jako że partia polityczna lub inna organizacja może zostać zdelegalizowana z powodu naruszenia w swym programie lub w swojej działalności tego właśnie przepisu.

Problem z tym fragmentem art. 13 Konstytucji, o którym jest tu mowa pogłębia to, że z fragmentu tego wynika, że w Polsce nie mają prawa istnieć nie tylko takie partie polityczne i inne organizacje, których program lub działalność zakłada nienawiść narodowościową i rasową, lecz także takie, których program lub działalność nienawiść taką dopuszcza. I tu akurat zaczynają się już prawdziwe schody. Bo powiedzmy sobie tak – z „zakładaniem nienawiści rasowej czy też narodowościowej” sprawa – przy zastrzeżeniu oczywiście, że pojęcie „nienawiści” jest nader daleki od precyzji – jest względnie jasna. O tym, że jakaś partia „zakłada nienawiść narodowościową i rasową” (pytanie przy okazji – czy tego „i” nie należy odczytywać jako „lub”? – można przecież nienawidzić ludzi jakieś określonej narodowości, nie będącej jednak osobą rasą) można powiedzieć wówczas, gdy partia ta nawołuje do takiej nienawiści lub ją przynajmniej wyraża (ta druga rzecz niekoniecznie podpada pod wspomniany tu art. 256 k.k., biorąc pod uwagę znajdujące się w tym przepisie słowo „nawołuje” – które implikuje wniosek, że określonym w tym przepisie przestępstwem jest celowe usiłowanie wywołania – czy też, powiedzmy, podsycenia lub podtrzymania „nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość” u odbiorców publicznej, to znaczy potencjalnie mogącej dotrzeć do nieograniczonej liczby osób wypowiedzi – natomiast nie jest nim wyrażenie takiej nienawiści bez zamiaru wzbudzenia takiej nienawiści u innych – choć oczywiście odróżnienie jednego od drugiego jest niezmiernie trudne – o ile w ogóle możliwe). Lecz kiedy można mówić o „dopuszczaniu” wspomnianego tu rodzaju nienawiści? Dyskusję nad tym pytaniem pozwolę sobie zacząć od siebie. Napisałem ileś tekstów, w których wyrażałem opinię, że takie przestępstwo, jak publiczne nawoływanie do nienawiści na tle różnic narodowościowych, etnicznych, rasowych, wyznaniowych albo ze względu na bezwyznaniowość – czy z jeszcze innych ewentualnych powodów - nie powinno istnieć w kodeksie karnym – podobnie, jak powiązane z nim w art. 256 § 1 k.k. przestępstwo publicznego propagowania nazistowskiego, komunistycznego, faszystowskiego lub innego totalitarnego ustroju państwa. Analogiczne zdanie wyrażałem na temat przestępstwa określonego w art. 257 k.k. tj. publicznego znieważania grupy ludności albo poszczególnej osoby z powodu jej przynależności narodowej, etnicznej, rasowej, wyznaniowej albo z powodu jej bezwyznaniowości – który to przepis też można zaliczyć do wymierzonych w „mowę nienawiści”. Jednocześnie jestem zdania, że nienawiść rasowa i narodowościowa jest czymś moralnie nagannym i mogącym prowadzić do bardzo poważnych szkód – choć uważam, że przepisy karne tego rodzaju, co art. 256 i 257 polskiego k.k. nie są dobrym narzędziem walki z taką nienawiścią (miałem okazję zwracać uwagę np. na to, że w państwach, które od dziesiątków lat mają i stosują tego rodzaju przepisy przestępstw z nienawiści – czyli np. fizycznych ataków na ludzi, albo ich mienie z powodu takich ich cech, jak przynależność narodowa, etniczna, rasowa, wyznaniowa czy też np. orientacja seksualna – jest dużo więcej, niż w Stanach Zjednoczonych, gdzie tego rodzaju prawne ograniczenia wolności słowa nie istnieją). (1) Można zatem powiedzieć, że jeśli jestem zdania, że „mowa nienawiści” (nie będąca bardzo konkretnie niebezpiecznym w danym miejscu i czasie podżeganiem do przemocy, czy też werbalnym dręczeniem konkretnej osoby, albo wiarygodnym grożeniem przemocą konkretnej osobie) (2) nie powinna być karalna, to znaczy, że „dopuszczam” tego rodzaju nienawiść? Myślę, że znalazłoby się wiele osób, które na to pytanie odpowiedziałyby twierdząco. Oczywiście, mnie nic nie grozi (w sensie prawnym) za wspomnianego tu rodzaju „dopuszczanie nienawiści rasowej i narodowościowej” – zakładając, dla dobra argumentacji, że nienawiść taką rzeczywiście „dopuszczam”. Ale co z jakąś partią czy też inną organizacją, którą potencjalnie można byłoby zdelegalizować na podstawie art. 13 Konstytucji – w tym również zawartego w nim zapisu o „dopuszczaniu nienawiści narodowej lub rasowej”? Mógłby Trybunał Konstytucyjny uznać, że program lub działalność jakiegoś ugrupowania narusza Konstytucję z tego powodu, że partia ta postuluje zniesienie artykułów 256 i 257 kodeksu karnego, czy też samego art. 13 Konstytucji? Niestety, ale myślę, że głoszenie przez jakąś partię lub inną organizację tego rodzaju pomysłów mogłoby zostać uznany za przejaw dopuszczania nienawiści rasowej i narodowościowej, czyli za rzecz, której żadna organizacja istniejąca w Polsce pod groźbą jej rozwiązania nie może robić. Chciałbym przy okazji zauważyć, że tak daleko posunięty zakaz (choć oczywiście jest to zakaz cokolwiek hipotetyczny – TK nigdy nie zajmował się partią, która chciałaby doprowadzić do zniesienia zakazów „mowy nienawiści” w imię wolności słowa) istnienia pewnego rodzaju ugrupowań daleko wykracza poza praktykę nawet bardzo twardych „walczących demokracji”. W krajach takich, jak Niemcy czy Austria jest – owszem – zabronione nawoływanie do nienawiści narodowościowej, rasowej, religijnej – i jeszcze innego rodzaju (w Niemczech teoretycznie rzecz biorąc karalne jest nawoływanie do nienawiści wobec wszelkich grup społecznych, w Austrii zakaz „mowy nienawiści” odnosi się do wypowiedzi dotyczących jakiegoś kościoła lub wspólnoty wyznaniowej albo innej grupy osób określonej według istniejących lub brakujących kryteriów rasy, koloru skóry, języka, religii lub przekonań, narodowości, pochodzenia lub przynależności narodowej lub etnicznej, płci, niepełnosprawności, wieku lub orientacji seksualnej albo wobec członka takiej grupy z powodu przynależności do tej grupy), zabronione jest propagowanie nazizmu czy też negowanie lub choćby tylko „trywializowanie” Holokaustu – i rzecz jasna zakazane jest w nich istnienie organizacji odwołujących się do tradycji NSDAP. Lecz nie jest w nich mimo wszystko zakazane czy to indywidualne krytykowanie przepisów dotyczących „mowy nienawiści” czy też działalności neonazistowskiej, ani istnienie organizacji propagujących zniesienie tego rodzaju zakazów. Według art. 21 (1) niemieckiej Konstytucji za sprzeczne z Konstytucją uważane są partie „które poprzez swoje cele lub zachowania swoich zwolenników zmierzają do naruszenia lub obalenia wolnościowego demokratycznego porządku ustrojowego albo zagrażają istnieniu Republiki Federalnej Niemiec”. To oczywiście jest niejasny i podatny na interpretacje dokonywane poprzez pryzmat subiektywnego „widzimisię” przepis. Ale w praktycznie oczywisty sposób nie obejmuje on propagowania zniesienia zakazów „mowy nienawiści” czy też propagowania nazizmu – nie per se, w każdym razie. W Austrii obowiązuje, jak już tu wspomniałem, tak zwana Federalna Ustawa Konstytucyjna o Zakazie NSDAP – znana powszechnie jako Verbotsgesetz. Jest to rzeczywiście daleko posunięte prawo karne – myślę, że warto przytoczyć jego pewne przepisy:

Artykuł 1: Zakaz NSDAP.

§ 1. NSDAP, jej organizacje paramilitarne (SS, SA, NSKK, NSFK), jej pododdziały i stowarzyszenia, a także wszystkie organizacje i instytucje narodowosocjalistyczne, ulegają rozwiązaniu; ich rekonstytucja jest zabroniona.

Ich majątek przepada na rzecz Republiki.

Artykuł 1, paragraf 2

§ 2. Mandaty członków władz terytorialnych lub stowarzyszeń zawodowych uzyskane bezpośrednio lub pośrednio na podstawie propozycji NSDAP, organizacji i instytucji wymienionych w § 1 lub ich członków są nieważne.

Artykuł 1, paragraf 3

§ 3. Zabrania się każdemu podejmowania jakiejkolwiek działalności na rzecz NSDAP lub jej celów, nawet poza tymi organizacjami.

Artykuł 1, paragraf 3a

Związek Narodowosocjalistyczny

§ 3a.

(1) Kto

1. usiłuje utrzymać lub reaktywować prawnie rozwiązaną organizację narodowosocjalistyczną lub nawiązuje kontakt z taką organizacją lub osobą działającą w jej imieniu; Do organizacji narodowosocjalistycznych (§ 1) zalicza się: NSDAP, SS, SA, NSKK, NSFK, NS-Soldatenring, NS-Offiziersbund, wszystkie inne oddziały NSDAP i stowarzyszenia z nią powiązane, a także każdą inną organizację narodowosocjalistyczną;

2. tworzy stowarzyszenie, którego celem jest podważenie autonomii i niepodległości Republiki Austrii lub zakłócenie spokoju publicznego poprzez działalność swoich członków w duchu narodowosocjalistycznym lub kto odgrywa w takim stowarzyszeniu kierowniczą rolę;

3. popiera rozwój jednej z organizacji i stowarzyszeń wymienionych w pkt 1 i 2 poprzez werbowanie członków, przekazywanie funduszy lub w podobny sposób; wyposaża członków takiej organizacji lub stowarzyszenia w broń, środki transportu lub środki łączności; lub w podobny sposób umożliwia lub wspiera działalność takiej organizacji lub stowarzyszenia.

4. Produkuje, pozyskuje lub przechowuje dostępną broń, środki transportu lub środki łączności dla takiej organizacji lub stowarzyszenia,

podlega karze pozbawienia wolności od dziesięciu do dwudziestu lat.

(2) W przypadkach szczególnego zagrożenia sprawcy lub działalności sprawca podlega karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Artykuł 1, Paragraf 3b

Wspieranie i udział w stowarzyszeniu narodowosocjalistycznym

Artykuł 3b.

(1) Kto uczestniczy w organizacji lub stowarzyszeniu o charakterze określonym w paragrafie 3a lub wspiera je poprzez wpłaty pieniężne lub w inny sposób, podlega karze pozbawienia wolności od pięciu do dziesięciu lat, chyba że podlega karze określonej w paragrafie 3a.

(2) W przypadkach szczególnego zagrożenia sprawcy lub działalności sprawca podlega karze pozbawienia wolności od dziesięciu do dwudziestu lat.

Artykuł 1, Sekcja 3c

Czynny żal

Artykuł 3c. Odpowiedzialność karna za czyny opisane w artykułach 3a i 3b wygasa, jeżeli sprawca, z własnej woli, zanim władze dowiedzą się o jego winie, ujawni władzom wszystkie informacje, jakie posiada o organizacji lub stowarzyszeniu i jego planach, w czasie, gdy były one jeszcze tajne i można było zapobiec szkodzie.

Artykuł 1, Sekcja 3d

Podżeganie do powrotu nazistowskiego ruchu oporu

Artykuł 3d.

(1) Kto publicznie lub w obecności większej liczby osób, w publikacjach drukowanych, w rozpowszechnianych pismach lub w przedstawieniach obrazowych, nawołuje, zachęca lub usiłuje nakłonić innych do popełnienia któregokolwiek z czynów zabronionych w § 1 lub § 3, a w szczególności gloryfikuje lub promuje cele NSDAP, jej instytucje lub środki służące temu celowi, podlega karze pozbawienia wolności od lat 5 do 10, chyba że inny przepis przewiduje karę surowszą.

(2) W przypadkach szczególnego zagrożenia sprawcy lub działalności sprawca podlega karze pozbawienia wolności od lat 10 do 20.

Artykuł 1, § 3e

Spisek w celu popełnienia poważnych przestępstw jako środek do działania w duchu narodowosocjalistycznym

§ 3e

(1) Kto wspólnie z inną osobą dokonuje spisku w celu popełnienia zabójstwa (§ 75 Kodeksu karnego – StGB, Federalny Dziennik Ustaw nr 74/1974), rozboju (§ 142 StGB), podpalenia (§ 169 StGB), poważnego uszkodzenia mienia (§ 126 StGB) lub przestępstwa zagrażającego bezpieczeństwu publicznemu w rozumieniu §§ 171, 173 lub 176 StGB jako środka do działania w duchu narodowosocjalistycznym, podlega karze pozbawienia wolności od dziesięciu do dwudziestu lat.

(2) W przypadku szczególnego zagrożenia sprawcy lub działania sprawca podlega karze dożywotniego pozbawienia wolności.

(3) Zgodnie z ust. 1 nie podlega karze ten, kto zawarł umowę określonego w niej rodzaju, a następnie z własnej inicjatywy, zanim organ dowiedział się o jego winie, ujawnił organowi wszystko, co wiedział o umowie w czasie, gdy była ona jeszcze tajna i można było zapobiec zamierzonemu przestępstwu.

Artykuł 1, Paragraf 3f

Przestępstwa ciężkie jako środek działalności narodowosocjalistycznej

Artykuł 3f.

(1) Kto usiłuje popełnić lub dopuszcza się zabójstwa (art. 75 Kodeksu karnego), rozboju (art. 142 Kodeksu karnego), podpalenia (art. 169 Kodeksu karnego), poważnego uszkodzenia mienia (art. 126 Kodeksu karnego) lub przestępstwa zagrażającego bezpieczeństwu publicznemu w rozumieniu art. 171, 173 lub 176 Kodeksu karnego, jako środka działalności w rozumieniu narodowosocjalistycznym, podlega karze pozbawienia wolności od dziesięciu do dwudziestu lat.

(2) W przypadkach szczególnego zagrożenia sprawcy lub działalności sprawca podlega karze dożywotniego pozbawienia wolności.

Artykuł 1, Paragraf 3g

Powrót do działalności narodowosocjalistycznej

Artykuł 3g.

(1) Kto dopuszcza się działalności w duchu nazistowskim w sposób inny niż określony w §§ 3a–3f, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do pięciu lat.

(2) Kto dopuszcza się czynu w taki sposób, że staje się on dostępny dla wielu osób, podlega karze pozbawienia wolności od roku do dziesięciu lat.

(3) W przypadkach szczególnego zagrożenia sprawcy lub działalności sprawca podlega karze pozbawienia wolności od dziesięciu do dwudziestu lat.

(4) Sprawca nie podlega karze na podstawie ust. 1–3, jeżeli czyn podlega karze surowszej na podstawie innego przepisu.

Artykuł 1, § 3h

Negowanie narodowosocjalistycznego ludobójstwa i narodowosocjalistycznych zbrodni przeciwko ludzkości

§ 3h.

(1) Kto publicznie neguje, trywializuje, aprobuje lub usiłuje usprawiedliwić ludobójstwo nazistowskie lub inne zbrodnie nazistowskie przeciwko ludzkości, podlega karze pozbawienia wolności od sześciu miesięcy do pięciu lat, chyba że czyn jest karalny na podstawie art. 3g.

(2) Kto dopuszcza się czynu w publikacji drukowanej, w radiu lub innym medium albo w inny sposób, który udostępnia go wielu osobom, podlega karze pozbawienia wolności od roku do dziesięciu lat.

(3) Jeżeli sprawca lub czyn są szczególnie niebezpieczne, sprawca podlega karze pozbawienia wolności od dziesięciu do dwudziestu lat.

Artykuł 1, art. 3i

Niezapobieżenie popełnieniu czynu karalnego na podstawie art. 3a, 3b, 3d lub 3e

Artykuł 3i. Kto otrzyma wiarygodną wiadomość od przedsiębiorstwa, o którym mowa w art. 3a, 3b, 3d lub 3e, albo od osoby, która przystąpiła do takiego przedsiębiorstwa, w czasie, gdy można było zapobiec szkodzie, i umyślnie nie powiadomi o tym organów, chociaż mógł to uczynić bez narażenia siebie, swoich bliskich (art. 72 Kodeksu karnego) lub osób pozostających pod jego ochroną prawną, podlega karze pozbawienia wolności od roku do lat 10.

To niewątpliwie jest wysoce restrykcyjne i represywne, ograniczające wolność zrzeszania się i wolność słowa prawo. Warto zauważyć, że szczególnie pod § 3g – według którego przestępstwo popełnia ten, kto „dopuszcza się innej działalności niż określona w paragrafach 3a–3f w rozumieniu nazistowskim” – podciągane bywają zachowania kompletnie banalne – takie, które w Polsce z praktyczną pewnością nie zostałyby uznane za publiczne propagowanie nazistowskiego czy też faszystowskiego ustroju państwa ani za propagowanie nazistowskiej bądź faszystowskiej ideologii. I tak np. przed sądem został postawiony ktoś, kto przesłał drugiej osobie zdjęcie pierogów jajecznych – ulubionego dania Adolfa Hitlera. Został on co prawda ostatecznie uniewinniony przez ławę przysięgłych (3) – ale trzeba przyznać, że proces o coś takiego trudno byłoby sobie wyobrazić w Polsce. Lecz mimo wszystko w Austrii nie ma przepisów, które zabraniają istnienia partii czy innych organizacji, które postulują zniesienie „ustawy zakazującej” czy też art. 283 kodeksu karnego, czyli ogólnego austriackiego przepisu o „mowie nienawiści” (który poniekąd nie ma zastosowania, jeśli taka „mowa” jest inspirowana ideami nazistowskimi – w takich przypadkach zastosowanie ma wspomniany tu już §3g Verbotsgesetz, przewidujący wyższą karę za jego naruszenie, niż przepis o „mowie nienawiści” zawarty w kodeksie karnym). Jeśli więc polska konstytucja zakazuje istnienia partii politycznych i innych organizacji, które w imię wolności słowa i wolności zrzeszania się propagują zniesienie przepisów kodeksu karnego o „mowie nienawiści” czy też samego art. 13 Konstytucji – jako „dopuszczających nienawiść rasową i narodowościową” – to jest to naprawdę ewenement.

Art. 13 Konstytucji zakazuje też istnienie takich ugrupowań, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa. Co do tego fragmentu tego przepisu, z zakazem istnienia takich organizacji, których program lub działalność zakłada stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa problem jest względnie mały. Choć odnośnie tego zakazu też jest pytanie: czy czymś słusznym byłaby delegalizacja partii, która – owszem – zakładałaby użycie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, lecz nie podejmowałaby żadnych konkretnych działań zmierzających do użycia takiej przemocy – to znaczy nie planowałaby aktów przemocy, nie gromadziłaby broni czy też materiałów wybuchowych w celu użycia ich w działalności mającej na celu zdobycie władzy lub wywarcie wpływu na politykę państwa i nie wzywałaby swoich członków czy też zwolenników do żadnych przemocowych działań? Na ten temat można mieć, jak sądzę, nader poważną wątpliwość. Ale co obejmuje przewidziany w art. 13 Konstytucji zakaz istnienia partii politycznych i innych organizacji, których program lub działalność nie zakłada co prawda użycia przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, ale użycie przemocy w takich celach mimo wszystko dopuszcza? Czy chodzi tu o dopuszczanie użycia przemocy przez samą partię lub inną organizację - w jakichś hipotetycznych, mogących nigdy nie zaistnieć, okolicznościach? Czy może też chodzić tu o wyrażanie poglądu, że użycie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa może być w jakimś przypadku rzeczą dopuszczalną – bez nawet dopuszczania takich działań przez organizację wyrażającą taką – czysto abstrakcyjną – opinię? To też nie jest jasne. Co do wreszcie zakazu istnienia partii i innych organizacji, których program lub działalność przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa, to chciałbym zauważyć, że problem istnienia tego rodzaju ugrupowań politycznych w obecnej Polsce po prostu nie istnieje – w każdym razie, nigdy nie zetknąłem się z informacjami na jego temat. Lecz problem ten może pojawić się wówczas, jeśli partie polityczne czy inne organizacje będą delegalizowane – w szczególności wówczas, gdy sam udział w jakichś zrzeszeniach będzie traktowany jako przestępstwo.

Są więc naprawdę poważne powody do tego, by mieć złe zdanie na temat art. 13 Konstytucji – którego poniekąd w pierwotnym projekcie Konstytucji, nad którym w latach 1993 – 1997 pracowała Komisja Konstytucyjna Zgromadzenia Narodowego – przed objęciem urzędu prezydenta kierował nią Aleksander Kwaśniewski – nie było i który pojawił się w tym projekcie w końcowej fazie prac nad nim pod wpływem projektu Konstytucji zaprezentowanego przez „Solidarność” – w tym akurat projekcie art. 32 ust. 3 mówił, że „Zakazane jest istnienie partii politycznych i stowarzyszeń o programie totalitarnym w tym nazistowskim i komunistycznym, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa, albo przewiduje utajnienie struktur względnie członkostwa” - warto też dodać, że fragment art. 13 konstytucji mówiący o zakazie istnienia partii lub innych organizacji, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową lub narodowościową został umieszczony w tym przepisie na wniosek posła Henryka Krolla z Mniejszości Niemieckiej.

Lecz czegokolwiek nie można byłoby powiedzieć o art. 13 Konstytucji, trudno byłoby od Trybunału Konstytucyjnego oczekiwać, że będzie on udawał, że tego akurat przepisu w Konstytucji nie ma. Na jakiej jednak podstawie Trybunał Konstytucyjny uznał, że cele i działalność KPP naruszają art. 13 polskiej Ustawy Zasadniczej? Otóż, jeśli chodzi o odpowiedź na to pytanie, to w tym względzie najbardziej relewantny wydaje się następujący fragment orzeczenia TK:

„W świetle powyższego, podstawowy cel KPP w postaci rewolucyjnych przeobrażeń systemu politycznego i społeczno-gospodarczego Polski zmierzających do budowy komunizmu, zgodnie z założeniami i tradycjami marksizmu-leninizmu, oznacza po prostu zamiar wprowadzenie w Polsce ustroju totalitarnego przy zastosowaniu totalitarnych metod i praktyk komunizmu, gloryfikowanych w licznych materiałach zaliczonych do działalności programowej KPP.