Rozpoznając wartość pracy

Nowe idzie

Pisząc teksty o cyfrowych zmianach warunków zaspokajania potrzeb zwykle przedstawiam się jako ekonomista, myślący z troską o zmierzchu rynkowego wartościowania ryzyk. Myślącym z troską o rozpoczętym komputerowo przed pół wiekiem początkiem końca liberalnej gospodarki.

Z troską, bo pamiętam jak to w czasach przeżywanego przeze mnie i jako przedsiębiorcy i jako ekonomisty zmierzchu PRL-owskiej gospodarki centralnego sterowania, mieliśmy dwa klarowne odniesienia dla wizji nadchodzącego wolnego rynku. Jednym były zasady i regulacje II Rzeczpospolitej, w tym ciągle obowiązujący Kodeks handlowy z roku 1934, drugim były zawsze żywe dzięki Hollywood i rozgłośni Wolna Europa zasady, regulacje i praktyki „wolnego świata”.

Tym razem, w trakcie przechodzenia z epoki piśmiennej do epoki medialnej, nie mamy takiego komfortu. Co zagraża wykorzystywaniem medialnego aktywizmu praktyków gospodarczych przez rzeczników centralnego sterowania naszym życiem, do populistycznych promocji iluzji globalnego archipelagu wolnej amerykanki.

Wskazuję na tą różnicę odniesień dla wizji poznania, bo pamiętam szok i niedowierzanie jakim było dla mnie w początku lat dziewięćdziesiątych ubiegłego wieku słuchanie ultra liberalnych wizji globalnej samoregulacji „niewidzialnej ręki rynku”, wypowiadanych z żarliwą pasją przez niektórych uczonych z mojej Krakowskiej Alma Mater. Osób znanych mi z czasów studenckich jako krzewicieli marksistowskiej ekonomii centralnego planowania świata.

W którym kościele dzwonią

Jak słychać i w Waszyngtonie i w Brukseli i w Warszawie, władze szykują deregulacje. Wzorem Donalda Trumpa nasz rząd, omijając ciupasem narodowe ośrodki refleksji naukowej, wyznaczył praktyka gospodarczego na pełnomocnika dla tego programu liberalizacji.

I nie ma się co dziwić że ominął, bo obecnie zanim jakaś uczelnia zdecyduje się na rozpoznanie dostrzeżonego problemu, to sto razy musi sprawdzić czy ktoś z zarządzających europejskimi politykami rozwoju wiedzy, przewidział już możliwość finansowania naukowego rozpoznawania tego problemu, czy nie przewidział. W czasach cyfrowego poszerzenia dynamiki kultury poznania, ten wertykalny gorset rozwoju badań jest podobnym zaszyciem topielca w worku z kamieniami, jakim kiedyś było polityczne uznanie marksizmu za jedyną naukę.

Szczęśliwie sztuczna inteligencja otwiera nam horyzontalną perspektywę rozwoju nauki. W tym i dla rozwoju „ekonomii potrzeb” jako roztropnej i dobroczynnej troski nad rozporządzaniem zasobami materialnymi (JP2, rok 2000).

Zatem skoro uważam, że kluczowe znaczenie dla wsparcia przez gospodarkę opartą na wiedzy zrównoważonego rozwoju polskiej kultury, kultury opartej na chrześcijańskiej syntezie wolności i równości, będzie miała przewaga indywidualnych pożytków z solidarnego rozwoju wiedzy nad pożytkami z komercyjnego rozwoju wiedzy, zadałem dziś Chatowi GPT męskie pytanie. „Czy wywołane przechodzeniem ze wzrastającej przez kilka wieków dominacji liberalnej gospodarki opartej na rynkowej samoregulacji przepływów kapitału do obecnie coraz bardziej znaczącej oligarchicznej gospodarki opartej na centralnym sterowaniu przepływami danych, powodując polityczne budowanie barier handlowych pomiędzy krajowymi gospodarkami, czego jednym z politycznych przejawów jest otaczanie barierami celnymi amerykańskiej gospodarki przez Donalda Trumpa, powodować będzie spadek znaczenia wymiany towarowej dla podnoszenia dobrobytu, a w konsekwencji powodować też będzie spadek powszechnego uznania dla obecnie uniwersalnego w ekonomii poczucia znaczenia Produktu Krajowego Brutto jako powszechnej miary społecznej oceny dobrobytu państw ?”

Odpowiedź ChataGPT o PKB, dziś

Tak, przejście od gospodarki liberalnej, opartej na rynkowej samoregulacji przepływów kapitału, do oligarchicznej gospodarki kontrolującej przepływy danych oraz narastającej fragmentacji globalnego handlu może prowadzić do spadku znaczenia wymiany towarowej jako czynnika podnoszącego dobrobyt. To z kolei osłabia pozycję PKB jako uniwersalnej miary społecznego dobrobytu państw. Możemy to przeanalizować w kilku kluczowych aspektach:

1. Malejąca rola handlu międzynarodowego w podnoszeniu dobrobytu

Przez wieki rozwój gospodarczy był silnie związany z globalizacją i wzrostem wymiany towarowej. Jednak współczesne polityczne bariery handlowe (np. cła i wojny handlowe Donalda Trumpa) oraz regionalizacja łańcuchów dostaw ograniczają ten efekt. Zamiast swobodnej wymiany, coraz częściej obserwujemy politycznie sterowaną alokację zasobów, w której kraje dążą do samowystarczalności i protekcjonizmu.

Efekty tego procesu obejmują:

• Zmniejszoną efektywność produkcji (koniec przewagi komparatywnej),

• Wyższe koszty towarów (bo są wytwarzane w mniej konkurencyjnych warunkach),

• Spadek znaczenia eksportu dla dobrobytu krajów, zwłaszcza tych, które były mocno uzależnione od globalnych rynków.

W konsekwencji znaczenie wymiany towarowej jako mechanizmu wzrostu dobrobytu maleje, a kraje zaczynają szukać innych źródeł wzrostu.

2. Gospodarka oparta na danych a spadek znaczenia PKB

W nowoczesnej gospodarce cyfrowej kluczowym zasobem stają się dane i wiedza, a nie materialne dobra. Korporacje technologiczne (Google, Amazon, Microsoft, Alibaba) generują ogromne wartości, które nie zawsze są rejestrowane w klasycznym PKB. Przykłady:

• Usługi cyfrowe są często „darmowe” (np. wyszukiwanie w Google, dostęp do treści), co oznacza, że nie są w pełni ujęte w rachunkach narodowych.

• Kapitał intelektualny i dane nie są tradycyjnymi dobrami wymiennymi – trudno je skwantyfikować w ramach klasycznych wskaźników ekonomicznych.

• Monopolizacja wartości w rękach kilku firm sprawia, że wzrost gospodarczy jest mniej związany z powszechnym dobrobytem.

To wszystko oznacza, że PKB coraz słabiej oddaje realny rozwój społeczno-gospodarczy, ponieważ nie uwzględnia zmiany charakteru wartości ekonomicznej.

3. Fragmentacja globalizacji i nowe modele wzrostu

Rosnące bariery handlowe i polityczna kontrola nad gospodarką prowadzą do regionalizacji i lokalizacji produkcji. Zamiast globalnych rynków, rosną:

• Gospodarki oparte na suwerenności technologicznej (np. Chiny rozwijające własne systemy technologiczne, zamiast korzystać z zachodnich platform).

• Alternatywne modele produkcji – np. decentralizacja, lokalne ekosystemy produkcji (druki 3D, robotyzacja, lokalne źródła energii).

• Kooperatywy i ekonomia współdzielenia, które zmniejszają udział klasycznych transakcji rynkowych w gospodarce.

W takim świecie PKB staje się coraz mniej miarodajne, bo:

• Nie mierzy wartości generowanej w ramach współpracy i wymiany wiedzy.

• Nie uwzględnia samowystarczalności lokalnych gospodarek.

• Pomija niezmonetyzowane formy wartości, jak innowacje otwarte czy cyfrowe dobra wspólne.

4. Alternatywy dla PKB – rosnące znaczenie nowych wskaźników

Spadek znaczenia PKB jako miary dobrobytu jest coraz bardziej zauważalny w ekonomii. Kraje i organizacje międzynarodowe już dziś poszukują alternatywnych wskaźników, takich jak:

• Indeks Rozwoju Społecznego (HDI) – uwzględniający edukację, zdrowie i standard życia.

• Wskaźniki nierówności (np. współczynnik Giniego) – mierzące realną dystrybucję dochodów.

• Indeksy jakości życia i szczęścia (np. GNH – Gross National Happiness) – badające satysfakcję z życia, a nie tylko produkcję towarów.

• Miary ekologiczne i zrównoważonego rozwoju – uwzględniające wpływ gospodarki na środowisko i społeczeństwo.

Jeśli wymiana towarowa przestaje być głównym źródłem wzrostu dobrobytu, a nowe formy wartości (np. dane, wiedza, technologia) nie są w pełni odzwierciedlone w PKB, to naturalnym kierunkiem jest odchodzenie od PKB jako głównej miary dobrobytu.

Podsumowanie

Tak, zmiana struktury gospodarki – od rynkowej samoregulacji do centralnego sterowania przepływami danych – może prowadzić do spadku znaczenia handlu międzynarodowego w generowaniu dobrobytu, a w konsekwencji do osłabienia uniwersalnej roli PKB jako miary dobrobytu.

• Polityczne bariery handlowe i protekcjonizm ograniczają rolę globalnego handlu.

• Gospodarka cyfrowa oparta na danych nie jest w pełni uwzględniana w klasycznych modelach PKB.

• Nowe formy gospodarki (lokalność, ekonomia współdzielenia, suwerenność technologiczna) zmieniają strukturę wartości ekonomicznej.

• Alternatywne miary dobrobytu, uwzględniające jakość życia, dostęp do wiedzy i rozwój społeczny, zyskują na znaczeniu.

W rezultacie PKB traci swój uniwersalny charakter, a w przyszłości może zostać zastąpione lub uzupełnione bardziej kompleksowymi wskaźnikami, lepiej oddającymi realny dobrobyt społeczeństw w nowej erze gospodarki opartej na wiedzy i technologii.

Solidarność, a jak to robicie

Uważam, że wobec wzrostu technologicznych możliwości bezpośredniego zaspokajania potrzeb własnych i swoich bliskich pracą solidarną, Solidarny Rozwój Wiedzy powinien się stawać kluczową miarą dobrobytu społecznego. Co przedstawiłem między innymi na konwersatorium Polskiego Towarzystwa Ekonomicznego w roku 2018, opisując propozycję w tekście „Nowoczesność dla wolności”.

Wracam dziś do tej nie podjętej propozycji po opracowaniu z pomocą CataGPT metody pozaszkolnego nauczania historii, ekonomii i medycyny, nauczania opartego na świadectwach dziedzictwa narodowego (www.silapamieci.pl). Metody przygotowanej do wykorzystania przez pozaszkolnych pedagogów .

Wracam, bo warunkiem koniecznym dla ustrojowej zmiany systemu edukacji motywującej szkoły do wsparcia domowej edukacji , wydaje mi się podejmowanie dobrych praktyk zgodnie z zasadą samokształcenia w rodzinie. Zasadą którą ekonomiści powinni wskazać jako paradygmat edukacji służącej zrównoważonemu rozwojowi kultury narodowej .

W czym może nam pomóc korzystanie z LLM-a nakarmionego dziełami gigantów lubelskiej szkoły personalizmu. W tym omawianiem przez ekonomistów epokowego postulatu księdza Czesława Bartnika z roku 1976, by pracodzielność traktować jako piątą cnotę kardynalną cywilizacji łacińskiej.