Autopoiesis klimatu: CO₂ jako konstrukt modalny a fenomen globalnego ocieplenia

1. Wprowadzenie: od błędu pierwotnego do błędu systemowego

Kluczowy problem współczesnych nauk o klimacie polega na głębokiej, najczęściej nieuświadomionej pomyłce ontologicznej: utożsamieniu modelu modalnego (np. CO₂ jako struktury fizykochemicznej opisanej matematycznie) ze światem fenomenalnym, tj. z realnymi zdarzeniami w czasie i przestrzeni. To dokładnie ten typ błędu, przed którym ostrzega Arystoteles: parvus error in principio magnus est in fine — „mały błąd na początku jest wielkim na końcu”¹.

Wynikiem tej pomyłki jest to, że system naukowy produkuje autopoietyczną rzeczywistość, w której modele matematyczne zaczynają funkcjonować jak realne byty, a fenomeny klimatyczne traktowane są tak, jakby były prostymi egzemplarzami ogólnych praw, podczas gdy taki status ontologiczny im nie przysługuje.

2. CO₂ jako konstrukt modalny, nie fenomenalny byt fizyczny

W klasycznym ujęciu chemicznym CO₂ jest przedstawiany jako struktura molekularna złożona z atomu węgla i dwóch atomów tlenu. Jednak w sensie ścisłym — zgodnie z analitycznym rozróżnieniem Sellarsa między manifest image i scientific image² — „cząsteczka CO₂” jest modelem modalnym, a nie fenomenalnym bytem.

2.1. Modalność CO₂

CO₂ istnieje w nauce jako:

pakiet możliwych stanów drgań (ν₂, ν₃) opisanych równaniami mechaniki kwantowej³,

możliwy absorber promieniowania IR o specyficznych pasmach⁴,

możliwy reagent w reakcjach równowagi atmosferycznej,

element modelu klimatycznego, a nie element fenomenalnego krajobrazu.

Jak pisze Ian Hacking, nauka pracuje na tym, „co można wytworzyć, zmierzyć i manipulować”, co czyni CO₂ technologicznym konstruktem⁵.

2.2. Błąd realistyczny

Utożsamienie CO₂ z cząsteczką „obecną w świecie” jest typowym błędem referencyjnym opisywanym przez Putnama: terminy naukowe nie posiadają jednoznacznych, naturalnych ekstensji⁶.

3. Ocieplenie klimatu jako fenomen, nie jako egzemplarz prawa

Fenomeny — konkretne zdarzenia przyrodnicze — mają ontologię odmienną od modeli:

są jednorazowe,

niepowtarzalne,

temporalne,

nie dają się ująć w pojęciu ogólnym bez redukcji.

Dlatego globalne ocieplenie, jako seria fenomenów empirycznych, nie jest egzemplarzem prawa. Zgodnie z Hume’em nie istnieje logiczny most między zbiorem obserwacji a prawem ogólnym⁷. Popper dodaje, że „prawa przyrody nie są wnioskowane z obserwacji, lecz są ich warunkiem logicznym”⁸.

W klimacie wygląda to tak:

Dane → są interpretowane przez model → który je wymaga, aby potwierdzić własną strukturę.

To jest czysta autopoiesis (Luhmann⁹).

4. Autopoiesis systemu klimatycznego

System nauk o klimacie zachowuje wszystkie cechy autopoietycznego systemu operacyjnego (Maturana, Varela¹⁰):

4.1. Tworzenie własnych elementów

„emisje CO₂”,

„budżet węglowy”,

„anomalia temperatury”,

„scenariusze SSP”.

Nie istnieją jako fenomeny — są elementami systemu.

4.2. Reprodukcja własnych operacji

model → symulacja → weryfikacja → korekta modelu → nowa symulacja.

4.3. Zamknięcie operacyjne

Społeczeństwo nie ma dostępu do klimatu, tylko do jego reprezentacji medialnej i eksperckiej.

To mechanizm identyczny jak w prawie, ekonomii czy nauce jako takiej.

5. Błąd przyczynowości: CO₂ nie „powoduje”, tylko „wyjaśnia”

Nauka klimatyczna zakłada konieczność przyczynową:

„wzrost CO₂ powoduje wzrost temperatury globalnej”.

To założenie wymaga:

determinizmu (nie mamy go),

praw uniwersalnych (nie istnieją),

ekstensji CO₂ jako bytu fizycznego (nie istnieje),

możliwości indukcyjnego dowodu (niemożliwe).

Dlatego poprawne stanowisko brzmi:

CO₂ nie jest przyczyną fenomenu, lecz elementem modelu wyjaśniającego fenomen.

To jest różnica analogiczna do:

H₂O nie jest wodą,

siła grawitacji nie jest przyciąganiem,

gen nie jest jednostką dziedziczności¹¹.

6. Wnioski końcowe

Nauka o klimacie bada modele, nie świat.

CO₂ jest konstruktem modalnym, nie fenomenem.

Globalne ocieplenie jest fenomenalne, ale jego „przyczyny” są modalne.

System klimatyczny jest autopoietyczny — reprodukuje własne prawdy.

Błąd ontologiczny wynika z pomyłki: modalność → rzeczywistość.

To wszystko razem tworzy nową, przełomową teorię:

Autopoiesis klimatu jako wynik zderzenia modalnych modeli nauki z fenomenalną rzeczywistością, błędnie interpretowaną jako ich egzemplifikacja.

Bibliografia (wybór naukowy)

Arystoteles, Metafizyka, tłum. K. Leśniak.

W. Sellars, Empiricism and the Philosophy of Mind, 1956.

Levine, I.N., Quantum Chemistry, 6th ed., 2009.

Pierrehumbert, R., Infrared Radiation and Planetary Temperature, 2010.

Hacking, I., Representing and Intervening, 1983.

Putnam, H., Reason, Truth and History, 1981.

Hume, D., An Enquiry Concerning Human Understanding, 1748.

Popper, K., The Logic of Scientific Discovery, 1959.

Luhmann, N., Social Systems, 1995.

Maturana, H., Varela, F., Autopoiesis and Cognition, 1980.

Keller, E.F., The Century of the Gene, 2000.