Witam,
W toku wydarzeń trwającego strajku nauczycieli nie mogłem się oprzeć pewnym refleksjom w różnych aspektach związanych z tym wydarzeniem. O moralnym poziomie i postępującej deprecjacji pozycji nauczyciela nie ma co dyskutować, bo jest ona faktem niczym krzywa wykładnicza na wykresie. Mam tylko nadzieję, że zatrzyma się ona w bezpiecznej odległości przed asymptotą pionową ... O tym (moralnym) aspekcie wielu już pisało, więc pominę ten temat.
Skupić się chciałem nad aspektem formalno-prawnym, który jakoś nie przebija się do dyskusji publicznej. Niestety nie znalazłem nigdzie żadnej analizy prawnej sporządzonej przez szacownych Koryfeuszy Prawa, tak licznie wypowiadających się na tematy konstytucyjne (ale nie w tym przypadku). I tak "z braku laku" sam sięgnąłem do obowiązującej Konstytucji RP https://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm tak chętnie przez przez niektórych przywoływanej, Ustawy Karta Nauczyciela (podobnie hołubionej) http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20180000967 oraz Ustawy o rozpatrywaniu sporów zbiorowych http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WDU19910550236/U/D19910236Lj.pdf. Dokumenty te - jak mi się wydaje, powinny odnosić się bezpośrednio do meritum sprawy.
Szczególną moją uwagę zwróciły zapisy:
1. Konstytucja RP Art. 31
a. Par.2:
"Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje."
b. Par. 3:
Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw (wytłuszczenie autora).
2. Konstytucja RP Art. 59 Par. 3:
Związkom zawodowym przysługuje prawo do organizowania strajków pracowniczych i innych form protestu w granicach określonych w ustawie.
3. Konstytucja RP Art. 70 :
a. Par.1
"Każdy ma prawo do nauki. Nauka do 18 roku życia jest obowiązkowa. Sposób wykonywania obowiązku szkolnego określa ustawa."
b. Par.4
"Władze publiczne zapewniają obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia. ..."
3. Ustawa Karta Nauczyciela:
Rozdział 2 Obowiązki nauczycieli:
...
Art. 6. Nauczyciel obowiązany jest:
1) rzetelnie realizować zadania związane z powierzonym mu stanowiskiem oraz podstawowymi funkcjami szkoły: dydaktyczną, wychowawczą i opiekuńczą, w tym zadania związane z zapewnieniem bezpieczeństwa uczniom w czasie zajęć organizowanych przez szkołę (wytłuszczenie autora);
2) wspierać każdego ucznia w jego rozwoju (wytłuszczenie autora);
......
4) kształcić i wychowywać młodzież w umiłowaniu Ojczyzny, w poszanowaniu Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, w atmosferze wolności sumienia i szacunku dla każdego człowieka (wytłuszczenie autora);
5) dbać o kształtowanie u uczniów postaw moralnych i obywatelskich zgodnie z ideą demokracji, pokoju i przyjaźni między ludźmi różnych narodów, ras i światopoglądów (wytłuszczenie autora).
4. Ustawa o rozwiązywaniu Sporów Zbiorowych
Rozdział 3 Mediacja i Arbitraż
Art.16.1. Podmiot prowadzący spór zbiorowy w interesie pracowników może, nie korzystając z prawa przewidzianego wart.15, podjąć próbę rozwiązania sporu przez poddanie go rozstrzygnięciu kolegium arbitrażu społecznego.
2.Spór zakładowy rozpoznaje kolegium arbitrażu społecznego przy sądzie wojewódzkim w którym utworzony jest sąd pracy i ubezpieczeń społecznych. Spór wielozakładowy rozpoznaje Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym.
...
6.Orzeczenie kolegium zapada większością głosów. Jeżeli żadna ze stron przed poddaniem sporu rozstrzygnięciu kolegium nie postanowi inaczej, orzeczenie to wiąże strony
Rozdział 4 Strajk:
Art. 17 Par. 3.Przy podejmowaniu decyzji o ogłoszeniu strajku podmiot reprezentujący interesy pracowników powinien wziąć pod uwagę współmierność żądań do strat związanych ze strajkiem. (wytłuszczenie autora)
Art.18.Udział w strajku jest dobrowolny.
Zaczynając więc "ab ovo" - należy zadać pytanie: Czy strajk nauczycieli jest w świetle obowiązujących uwarunkowań prawnych legalny?
Już na poziomie zapisów Konstytucji dochodzi do kolizji 2 praw: pracowniczego - prawa do strajku oraz obywatelskiego - prawa i obowiązku nauki do 18 roku życia wraz zakazem ograniczania w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw jakim jest zarówno prawo do strajku, jak i prawo do edukacji. Ta druga regulacja wsparta jest jeszcze zobowiązaniem organów Państwa aby zapewniały obywatelom powszechny i równy dostęp do wykształcenia.Starając się znaleźć rozwiązanie tej kolizji należy zastanowić się nad aspektami sprawy:
Aspekt 1. Analizując powyższą kolizję należy zwrócić uwagę na krąg osób, których dotyczą odpowiednie regulacje prawne. Konstytucyjny przepis o prawie (obowiązku) edukacji dotyczy obywateli objętych prawem (obowiązkiem) edukacyjnym, natomiast prawo do strajku obejmuje grupę zawodową - w tym wypadku nauczycieli. Wydaje się uzasadnionym (szczególnie w powiązaniu z zapisem Ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych o wymogu wzięcia pod uwagę współmierności żądań do strat) wzięcie pod uwagę przy rozstrzygnięciach priorytetów takich czynników jak ilość osób, których interes jest naruszany oraz stopień tego naruszenia przez strajk (brak edukacji i dopuszczenia do matur) w stosunku do interesu i stopnia jego naruszenia osób strajkujących (wysokość płac).
Aspekt 2. Czy realizacja swojego prawa konstytucyjnego (strajk) może odbywać się z pogwałceniem praw (obowiązków) konstytucyjnych innych obywateli (prawo do edukacji) i z uniemożliwianiem wykonywania obowiązków Państwa wobec obywateli (zapewnianie edukacji)?
W moim odczuciu aspekt 1 zdecydowanie ustawia w obecnym konflikcie priorytet zachowania ciągłości edukacji (ze szczególnym uwzględnieniem klasyfikacji i dopuszczenia absolwentów szkół średnich do matur) ponad branżowe interesy nauczycieli.
W aspekcie 2 w mojej opinii kluczową rolę odgrywa tu końcowy fragment zapisów art. 31 par. 3 Konstytucji, " Ograniczenia te (konstytucyjnych wolności i praw obywatelskich - dopisek autora) nie mogą naruszać istoty wolności i praw". Dyskusji może tu podlegać jedynie, czy uniemożliwianie Państwu realizacji jego obowiązku, a obywatelom prawa (i w części obowiązku) do edukacji narusza, czy nie narusza istoty wolności i praw? W moim odczuciu zdecydowanie narusza, bo w danym okresie całkowicie uniemożliwia realizację procesu edukacyjnego czego przykładem jest próba niedopuszczenia do przeprowadzania egzaminów z jaskrawym tego przykładem - maturą.
Na podstawie powyższych analiz uważam, że forma strajku przyjęta przez nauczycieli jest z punktu widzenia obowiązującego prawa nielegalna, ponieważ narusza podstawowe zasady konstruujące polski ustrój prawny określone w Konstytucji.
Na tej samej podstawie zastanowić się należy, czy jest jakaś forma strajku, która nie naruszałaby podstawowych zasad konstytucyjnych. Aby na to odpowiedzieć należałoby przeanalizować, jakie działania nauczycieli nie stanowiłyby naruszenia "istoty wolności i praw". Nie będąc nauczycielem trudno mi wymienić wszystkie takie działania, ale przychodzą mi do głowy następujące:
a. prowadzenie lekcji na łonie przyrody - n.p. na terenie szkolnym (w miarę możliwości),
b. zmiana kolejności realizacji programu nauczania z danego przedmiotu (w miarę możliwości),
c. codzienne organizowanie krótkich (kilkugodzinnych) wycieczek tematycznych związanych z tematyką danej lekcji lub przedmiotu,
d. zmiana sposobu prowadzenia lekcji (wykład, pogadanka, wspólne czytanie podręcznika lub literatury itp.),
e. wspólne ćwiczenia utrwalające i przypominające zakres materiału z danego przedmiotu,
f. ocenianie uczniów literami, a nie stopniami,
g. umożliwienie uczniom poprawy stopni w czasie lekcji,
h. prowadzenie wspólnych dyskusji z uczniami na tematy powiązane z przerabianym programem nauczania danego stopnia,
i wiele innych, które to właśnie nauczyciele powinni wymyśleć i przygotować przed przystąpieniem do strajku.
Nie będę tu już analizował zachowań części osób chyba jednak niegodnych wykonywania zawodu nauczyciela. Wspomnę jedynie o niewykorzystanej przez organizacje związkowe strajkujących możliwości opisanej w ustawie o rozwiązywaniu sporów zbiorowych, czyli poddaniu sporu pod rozstrzygnięcie Kolegium Arbitrażu Społecznego przy Sądzie Najwyższym, którego przewodniczący - sędzia SN wyznaczany jest przez prezesa Sądu Najwyższego, a po 3 członków wskazują zainteresowane strony. Kolegium takie mogłoby z mocą prawa zadecydować o rozstrzygnięciu sporu i zapobiec nieroztropnemu rozpoczęciu strajku.
PS. Przepraszam za trochę chaotyczny styl ale czas sposobny bardziej do spania, niż do publicystyki.
