Nowe zasady pisowni, które zaczną obowiązywać od 1 stycznia 2026 roku, mogą zmienić sposób, w jaki zapisujemy codzienne wyrażenia, nazwy własne i przymiotniki. Choć zmiany ogłoszono już w 2024 roku, dopiero teraz zaczynają budzić szersze zainteresowanie i dyskusję.
Dlaczego polszczyzna sprawia tyle trudności?
O tym, że nasz język nie należy do najłatwiejszych, przekonują się nie tylko cudzoziemcy, ale również my, Polacy, którzy często zastanawiamy się nad pisownią i odmianą słów. Weźmy taki rzeczownik „liceum”. Nikt nie wie, dlaczego, ale liceum odmienia się tylko w liczbie mnogiej. A jak poprawnie odmienić: „w cudzysłowie” czy „w cudzysłowiu”? Okazuje się, że ta pierwsza forma jest właściwa. Albo słowo „ożeż”, przez niektórych nazywane „słowem yeti”, bo niby wiadomo, że istnieje, ale mało kto je widział. Albo zwrot „wte i wewte”, czy „w tę i we w tę”? Okazuje się, że obie formy są poprawne.
Słów, odmian i zwrotów, nad którymi będziemy się zastanawiać, może być więcej, bo Rada Języka Polskiego przy Prezydium PAN wprowadza zmiany zasad pisowni, które wejdą w życie 1 stycznia 2026 roku. O ewolucji języka polskiego rozmawialiśmy z ikoną polskiej lingwistyki profesorem Jerzym Bralczykiem w ramach podcastu "Zdrowe Rozmowy Wypycha". Wywiad możecie odsłuchać na kanale YouTube Salon24.pl:
Co dokładnie zmieni Rada Języka Polskiego?
Po raz pierwszy zmiany ogłoszono w komunikacie prasowym z dnia 10 maja 2024 r., ale niewiele osób i instytucji się nimi przejęło. Dotyczą one reguł używania wielkich i małych liter, a także pisowni łącznej lub rozdzielnej oraz użycia łącznika. Ich celem jest ujednolicenie zasad i ułatwienie piszącym ich nauczenia się oraz stosowania w praktyce. Rada nie wprowadziła (i nie zamierza wprowadzać w przyszłości) żadnych zmian podstawowych zasad regulujących oznaczanie w piśmie samogłosek i spółgłosek języka polskiego, na przykład dotyczących stosowania rz i ż, ch i h czy ó i u.
Co konkretnie ulegnie zmianie?
Przymiotniki utworzone od nazw własnych, zakończone na -owski, np. „chopinowski”, będzie się zapisywać zawsze małą literą, a nazwy mieszkańców utworzone od nazw geograficznych – zawsze wielką (tak więc np. „Rzymianin” zapiszemy wielką literą niezależnie od tego, czy wyraz odnosi się do mieszkańca stolicy Włoch, czy do obywatela starożytnego państwa rzymskiego). Wielką lub małą literą będzie można także zapisywać przymiotniki tworzone od imion, zakończone na –owy, -in(yn), -ów (np. „jackowe dzieci” lub „Jackowe dzieci”, „Zosina lalka” lub „zosina lalka”), a także różnego rodzaju nieoficjalne nazwy etniczne, takie jak „makaroniarz” (lub „Makaroniarz”).
Kolejna nowość to taka, że wielką literą będzie się zapisywać nazwy pojedynczych egzemplarzy wyrobów przemysłowych, np. „Ford”, niezależnie od tego, czy chodzi o nazwę firmy i marki (ciężarówka marki Ford), czy o konkretny egzemplarz (np. „przed domem stał czerwony Ford”). Będzie się stosować jednolity zapis wielką literą wszystkich członów nazw własnych, w tym geograficznych, w rodzaju „Półwysep Hel”, „Wyspa Uznam” oraz nazw obiektów topograficznych (np. „Aleja Róż”, „Plac Zbawiciela”, „Park Kościuszki”, „Kopiec Wandy”, „Kościół Mariacki”, „Pałac Staszica”, „Zamek Książ”, „Most Poniatowskiego”). Tylko wyraz „ulica” będzie – tak jak dotąd – pisany małą literą, np. „ulica Józefa Piłsudskiego”. Pisownia partykuły „nie” z przymiotnikami i przysłówkami odprzymiotnikowymi będzie zawsze łączna, także z formami stopnia wyższego i najwyższego (np. „nielepszy”, „nielepiej”). Zapis łączny „nie” z imiesłowami odmiennymi będzie obowiązkowy bez względu na znaczenie imiesłowu (np. „niepalący”, „nieumyty”).
Łącznie czy rozdzielnie? Tu też czeka nas rewolucja
Jednocześnie łącznie będzie się zapisywać wyrażenia typu „półżartem”, „półserio” oraz cząstki „niby-” i „quasi-” z wyrazami zapisywanymi małą literą (np. „nibyartysta”, „nibygotyk”, „quasiopiekun”, „quasinauka”). Rozdzielna będzie pisownia cząstek –bym, -byś, -by, -byśmy, -byście ze spójnikami (np. „Zastanawiam się, czy by nie pojechać w góry”). I dopuszczona zostanie rozdzielna (obok łącznej) pisownia cząstek „super-”, „ekstra-”, „eko-”, „wege-”, „mini-” i podobnych (np. „superpomysł” lub „super pomysł”) oraz wariantywna pisownia (z łącznikiem, przecinkiem lub spacją) wyrażeń typu „tuż-tuż” („tuż, tuż” oraz „tuż tuż”).
Szczegóły można znaleźć w komunikacie Rady Języka Polskiego.
Z tego artykułu dowiedziałeś się:
- Jakie zasady pisowni zmienią się od 2026 roku
- Dlaczego RJP zdecydowała się ujednolicić wybrane reguły językowe
- Jakie wyrażenia i przymiotniki będą zapisywane inaczej niż dotychczas
- W których przypadkach dopuszczona zostanie pisownia wariantywna
na zdjęciu: Językoznawca prof. Jerzy Bralczyk na Festiwalu Stolica Języka Polskiego w Szczebrzeszynie. fot. PAP/Darek Delmanowicz
TW
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
