Karpacki rezerwat przyrody Rachów, Ukraina. Fotografia Michajło Peckowicz, 2014, Wikimedia Commons: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:%D0%97%D0%B0_%D1%81%D0%B5%D0%BB%D0%BE%D0%BC_2.jpg
Tekst zgłoszony na XXVIII Międzynarodową Konferencję Europa Karpat 20/21 luty 2021 Przemyśl-Krasiczyn. Wersja rozszerzona. Akapity dodane oznaczone na czerwono.
21 luty Krasiczyn Panel 7 . 10:35 – 11:50 Współpraca kulturalna – zachowanie wspólnego dziedzictwa - Czy warto wpisać dziedzictwo kulturowo-przyrodnicze Karpat na listę UNESCO?
* Idea, inicjatorzy
Grono stałych uczestników Międzynarodowych Konferencji „Europa Karpat” 2007 -2021 oraz ekspertów, którzy do nich dołączyli, występuje z ideą wpisania całych Karpat na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO.
Potężny, majestatyczny kompleks gór, dolin, miast, miasteczek, turyzmu, szlaków turystycznych, pięknych unikatowych zabytków kulturowych ciągnący się przez 8 krajów i przez wiele tysięcy kilometrów znalazłby się na Liście UNESCO.
Byłoby to wydarzenie bez precedensu w historii cywilizowanego świata, który zaczął chronić swoje dziedzictwo w 1972 roku decyzją wyspecjalizowanej agendy Organizacji Narodów Zjednoczonych ds. Kultury i Nauki pod nazwą UNESCO.
Cała idea zostanie wstępnie przedstawiona na XXVIII Międzynarodowej Konferencji Europa Karpat w Krasiczynie 21 lutego 2021.
Głównymi pomysłodawcami są prof. Krzysztof Szczerski /stały uczestnik konferencji/ i Marek Kuchciński /organizator konferencji/.
https://pl.wikipedia.org/wiki/Karpaty
* Argumenty przeciw i trudności
Ponieważ w latach 2019-2020 przedstawiłem kilka opracowań poświęconych albo megastrategii ochrony bardzo dużych ekosystemów, albo idei wpisu na Listę UNESCO, albo projektu szlaku turystycznego o długości ponad 3.000 km ( w tym 3 teksty w ramach projektu „Europa Karpat”) zostałem poproszony o wyrażenie opinii.
Zanim przedstawię argumenty za, dobrze byłoby zidentyfikować argumenty przeciwne lub trudności. Osobiście argumentów przeciwnych nie widzę. Ale widać wyraźne i oczywiste trudności. Można je zmieścić w pytaniach:
1/ czy postulat i jego nawet wstępna logistyka w aktualnym i najbliższym czasie 2-3- lat nie przeszkadza:
planom perspektywicznego rozwoju poszczególnych państw "ósemki", w tym komunikacji, planowania przestrzennego, rozwoju gospodarczego regionów; koherencji z polityką Unii; polityce ekologicznej, gospodarce leśnej, turystyce, hotelarstwu; czy nie przekracza możliwości budżetów „8”: utworzenia międzyrządowego komitetu koordynującego, rozpoczęcia wstępnych planów rozmów z UNESCO, wstępnych opracowań, ekspertyz; planom poszczególnych ministerstw "8."
2/ aspekty formalno-prawne:
czy postulat wpisu obszaru w granicach 8 państw będzie musiał wymagać wyłącznie decyzji rządowych? Czy ustaw parlamentów? A może i poszczególnych władz regionów "8"? W Polsce np. decyzje o ustanowieniu parków narodowych wymagają zgody lokalnych samorządów.
Więc zbiorcza analiza formalno-prawna dotycząca wpisu we wszystkich państwach "8" byłaby krokiem numer jeden. Zarówno w procesie dochodzenia do konsensusu i wystąpienia z wnioskiem do UNESCO, jak i prognozą stanu po wpisie: skutki gospodarcze, prawne, planistyczne, etc.
W razie przychylności władz dla zbiorczej analizy i wstępnej logistyki, należałoby przygotować kalendarz działań.
Cały ten proces może trwać lata, a cała idea może nie zostać zrealizowana. Jak i inne postulaty związane z wpisem obiektów na całym świecie na Listę.
Jeszcze raz wracam do tezy, że idea wpisania Karpat na Listę UNESCO jest precedensem. Paradoksalnie precedens jest wstępnie przećwiczony: wydawałoby się mało znaczący pomysł i słaby w 1995 r. - idea wpisania całego miasta na Listę UNESCO w tym przypadku Przemyśla - w 2019 okazał się trafny metodologicznie. Wpisano prawie całe miasto indyjskie Jadźpur.
Lekcja jaka z tego wynika jest taka, że trzeba trzymać temat. Nieraz przez wiele lat.
* Argumenty za. Aktualna sytuacja świata. Aktualne tendencje
Zanim przejdę do argumentacji za tą ideą, zacytuję dramatyczne wyznanie pani profesor z Australii Joëlle Gergis, która twierdzi, że w zasadzie kontynent australijski jest stracony z powodu szeregu katastrof i pożarów. Dołączając do tego nieszczęśliwą decyzję o zburzeniu siedzib rdzennych mieszkańców Australii Aborygenów z przed 46.000 lat, otrzymujemy obraz niezrozumiałej degradacji ekologiczno-kulturowej.
Szereg wybitnych obiektów jak np. Wenecja jest już nieodwracalnie stracone. Pojawiają się pomysły, żeby wpisywać na Listę UNESCO obiekty zdegradowane m.in. jak wymieniona Wenecja (propozycja naukowców z Uniwersytetu Północnej Karoliny, USA), czy pozostałości po elektrowni atomowej w Czarnobylu (propozycja rządu Ukrainy).
Nie twierdzę, że nie powinna powstać Światowa Lista Koszmaru – ludzkich błędów i pomyłek, często przypadków. Ale nie można byłoby się na niej uczyć JAK chronić, JAK WYŁĄCZAĆ z pod możliwej degradacji w przyszłości, nie można byłoby się na niej nauczyć definicji bioróżnorodności, środowiska kulturowego, środowiska przyrodniczego, obszarów ściśle chronionych, rezerwatów, df pomnika historii, etnokultury, etc.
Lista powinna chronić przed degradacją międzynarodowym prawem. A utrzymując obszar pod egidą chronić też stabilność adekwatnych definicji.
* Propozycja wpisu Karpat jest precedensem na skalę globalną
Nigdy bowiem tak duży obszar nie był proponowany na Listę. Niemniej nie znaczy, że nie jest prawidłowa. Pomysłodawcy mają za sobą dorobek 27 konferencji i zawartych podczas nich konwencji międzynarodowych i porozumień.
Po 28 latach widać wyraźnie, że najszlachetniejsze nawet wysiłki ochroniarskie, dokumentacyjne, konserwatorskie, zapory i granice jakie stawiają pojedyncze państwa i władze municypalne bez objęcia ochroną poprzez wyłączenie Listą UNESCO niewiele dadzą. Wspólnota państw karpackich i ich kooperacja może skutecznie ochronić potężny ekosystem przyrodniczy, i bezcenne zasoby kulturowe:
- ratując definicje dla edukacji na poziomie podstawowym, średnim i wyższym: bioróżnorodności, środowiska przyrodniczego, środowiska kulturowego, ekosystemów
- ratując Beatiful Community – Wspólnotę Piękna dla zdrowego życia populacji Karpat.
Nie ochroni ich suma działań pojedynczych państw i poszczególnych samorządów. Ani zdeterminowane wysiłki wolontariuszy, NGO, młodzieży, przewodników turystycznych, naukowców, ekspertów, etc.
* Poza UNESCO
W zasadzie stan świata i Europy stawia nas w sytuacji pionierów ochrony środowiska z XVIII stulecia [zob: Aneks 1] i pionierów tworzenia parków narodowych z połowy XIX stulecia.
Tym razem w XXI wieku - ze względu na globalny rozwój gospodarki, technologii, komunikacji – należy niekiedy wyłączać z pod antropopresji olbrzymie obszary o tym samym zbliżonym ekosystemie. Tutaj pasmo Karpat.
Krzysztof Dybciak pisząc o Europie Środkowej jako o bohaterach stulecia w materiałach XXVII Konferencji Europa Karpat w Karpaczu [2020, s.13] wskazuje na główną przeszkodę w propagandzie tego regionu w społeczeństwie – słabą znajomość jego dorobku. Mimo, że z nazwisk, zabytków, partytur, nut, literatury, poezji, nauki można byłoby śmiało opracować wielotomową „Encyklopedię Karpat”.
Inaczej, można powiedzieć, że główną przeszkodą w społecznym odbiorze idei wpisu jest niedocenienie tego obszaru. Tę antynomię w mojej opinii można pokonać myśląc kategoriami z poza Regulaminu UNESCO i proponując jednocześnie wpis całego obszaru. Czyli:
1/ postępować standardowo – przygotowywać formalne wnioski do UNESCO,
2/ a zachowywać się i działać jakby już Karpaty były obszarem pod egidą UNESCO. Przygotowywać infrastrukturę propagandową, kulturową, informacyjną, logo, strony internetowe, etc.
* Podsumowanie
Idea ta scala wieloletnie wysiłki społeczne, taktyki i strategie miejskich, gminne, wojewódzkie, rządowe i Euroregionu. I nadaje ogólny sens działaniom i logiczną dynamikę procedur w perspektywie następnych lat.
Likwiduje też fundamentalny lęk – jakże obecnie częsty – przed utratą przepięknych zasobów przyrodniczych, rezerwatów, wód, parków narodowych i ich otoczenia. Oraz utraty zasobów kulturowych: projektów architektonicznych i planów urbanistycznych mających ponad tysiącletnie lub wiekowe korzenie.
* Aneks 1: prekursorzy ochrony środowiska z XVIII stulecia
Prekursorami „ochrony środowiska”: ochrony zasobów naturalnych, przyrody i krajobrazu środkami prawa (polityka ochrony środowiska) byli – Philbert Commerson (botanik, uczeń Linneusza), Bernerdin de Saint- Pierre oraz Pierre Poivre (jezuita, gubernator Mauritiusa), , którzy doprowadzili do wydania w 1769 roku rozporządzenia chroniącego ekosystemy Mauritiusa; Stephen Hales i Soame Jenys (fizjolog roślin oraz jego przyjaciel lord komisarz do spraw handlu i plantacji), dzięki którym utworzono rezerwaty leśne na Tobago, posiadłości angielskiej, w 1764; Aleksander Anderson (kurator ogrodu botanicznego), który doprowadził do wydania rozporządzeń ochronnych na wyspie St. Vincent w Indiach Zachodnich w 1791.
[ wypis z: Andrzej Mazur, Nauki i strategie ekologiczne. Metodologia, tom 1. Rozdział I. Wprowadzenie metodologiczne. 4. Trzy podstawowe paradygmaty NE /nauk ekologicznych/. c) Ochrona środowiska, 2004, strona 11.
Literatura podstawowa. Rozdział I: O prekursorach ochrony środowiska zobacz: Richard . Grove „Zachodni rodowód ochrony środowiska”, Świat nauki 9/1992, jw., strona 47 ]
* Aneks 2: nowe wyzwania: nowe Episteme, nowe horyzonty poznania, nowe metodologie
W przypadku olbrzymich terenów takich o jakich mówimy celem studialnych opracowań, ekspertyz, strategii ekologicznych nie powinno być mnożenie przypisów, odnośników i dokumentacji – dla całych Karpat byłoby to około 500 opasłych tomów. Ta dokumentacja przecież już jest. A stawianie uogólnień na podstawie wielu dekad doświadczeń. Proponowanie nowych definicji, nowych rozwiązań, przesuwanie ‘Episteme’ – horyzontów poznania, i proponowanie nowych metodologii.
Autor niniejszego tekstu doszedł do takiego wniosku w czerwcu i sierpniu 2019 dokumentując obiekty parku krasiczyńskiego i Turnickiego Parku Narodowego, mając za sobą 45 lat doświadczeń turystycznych na Pogórzu Przemyskim. Megastrategia ochrony miasta Przemyśla aż do granic Bieszczadzkiego Parku Narodowego w horyzoncie planistycznym 2160-2170 jest streszczeniem tego wniosku.
Jej sens: głęboka ochrona na wiele lat do przodu, pokrywa się z podobną megastrategią: wpisu Karpat na Listę UNESCO. A więc jestem za.
* Linki i notki bibliograficzne do tekstu
Joëlle Gergis, link "The Guardian", 14.10.2020 r: "Nigdy nie przypuszczałam, że dożyję horroru upadku planety".
https://www.theguardian.com/australia-news/2020/oct/15/the-great-unravelling-i-never-thought-id-live-to-see-the-horror-of-planetary-collapse?CMP=share_btn_fb&fbclid=IwAR2e7tnD_fm9I5ywBgJ9ArAdmZZqptQtM5rLXsIYkjUab6zzPAFeW_IXJsI
lub
https://www.facebook.com/AndMazur/posts/1082337288850575?notif_id=1609447834549241¬if_t=feedback_reaction_generic&ref=notif
Krzysztof Dybciak, Europa Środkowa: bohaterowie stulecia. Czego nie wiemy o sąsiadach? XXVII Międzynarodowa Konferencja Europa Karpat. Karpacz 2020 8-9 września, Muzeum Narodowe ziemi Przemyskiej. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej. Strona 13
Lista Światowego Dziedzictwa UNESCO, link https://whc.unesco.org/en/list/
* Autor tekstu: opublikował ostatnio m.in.:
*O wpisanie miasta Przemyśla na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO [2020] tekst 1 , tekst 2
*Ekopolityka Przemyśla w horyzoncie planistycznym 2160-2170 r. [2019] tekst 1, tekst 2
*Czy już rysuje się program na konferencje „Europa Karpat 2021”?, XXVII Międzynarodowa Konferencja Europa Karpat. Karpacz 2020 8-9 września, Muzeum Narodowe Ziemi Przemyskiej. Sejm Rzeczpospolitej Polskiej. Strona 30-33. Link 2
