Generałowie zajmując wysokie stanowiska dowódcze zwykle nie uczestniczą bezpośrednio w walce. Dlatego straty wśród generałów są czymś wyjątkowym. Reguła ta nie dotyczyła polskich generałów. W czasie II wojny światowej zginęło ich wielu, z czego zdecydowana większość została zamordowana przez Niemców i Rosjan. Historycy obliczają, że Rosjanie zamordowali 45 polskich generałów, a Niemcy 27. Wśród nich był dowódca Armii Krajowej gen. Stefan Rowecki.
28 grudnia 1944 oddziały niemieckich jednostek powołanych specjalnie do wyburzenia ocalałych po Powstaniu Warszawskim resztek miasta wysadziły w powietrze pałac Saski. Wspaniały budynek przetrwał prawie nienaruszony wszystkie wojny i Powstanie Warszawskie, został przez Niemców całkowicie zniszczony. Jednak jego monumentalna kolumnada nie runęła w całości i nad Grobem Nieznanego Żołnierza nadal stały kolumny. Następnego dnia Niemcy powtórzyli wysadzanie i wtedy sklepienie arkad zapadło się a płyta nagrobna została przysypana gruzami.
Przypomnijmy sylwetki naszych generałów
CI CO ZGINĘLI WALCZĄC Z NIEMCAMI
1. Mikołaj Bołtuć (46 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Oficer armii rosyjskiej.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Był synem carskiego generała. Podczas I wojny światowej dowodził batalionem piechoty. W 1917 w III Korpusie Polskim, a po jego rozwiązaniu w sierpniu 1918 w 4 Dywizji Strzelców Polskich gen. Lucjana Żeligowskiego, na południu Rosji. Po powrocie do Polski, wstąpił do Wojska Polskiego. Objął dowództwo batalionu w pułku strzelców kaniowskich. W lipcu 1920 jako dowódca tego pułku i bronił Zamościa przed sowiecką 1 Armią Konną Siemiona Budionnego. Odbijał z rąk sowieckich Wyszków opisany przez Stefana Żeromskiego w opowiadaniu „Na Plebanii w Wyszkowie”. Po wojnie zajmował stanowiska sztabowe; od 1926 w Gabinecie Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych. W 1927 przeniesiony do Korpusu Ochrony Pogranicza, od 1929 dowódca Brygady KOP “Grodno”. W 1930 dowódca piechoty dywizyjnej 19 Dywizji Piechoty w Wilnie. Od października tego roku pełnił obowiązki dowódcy dywizji. Od 1936 dowodził 4 Dywizją Piechoty w Toruniu. W sierpniu 1939 objął dowództwo Grupy Operacyjnej “Wschód” w składzie Armii “Pomorze”. Po wybuchu wojny 1939, na czele GO uczestniczył w bitwie w Borach Tucholskich. Następnie wraz z pozostałymi siłami Armii “Pomorze” wycofywał się w rejon bitwy nad Bzurą. Uczestniczył w natarciu wojsk polskich. Odbił z rąk niemieckich Łowicz.
Na czele grupy wojska uczestniczył w walkach odwrotowych. Podczas próby przebicia się do Warszawy wywiązała się krwawa, wielogodzinna bitwa pod Łomiankami. Generał poległ prowadząc osobiście żołnierzy do ataku na bagnety.
2. Stanisław Dziewulski (70 lat)
Generał brygady Wojska Polskiego.
Pułkownik armii rosyjskiej.
Order Virtuti Militari
Od 1894 zawodowy oficer rosyjskiej kawalerii. Dowódca szwadronu (1914). Podczas I wojny światowej walczył na froncie niemieckim na różnych stanowiskach, awansując do dowódcy pułku (1916). W okresie od grudnia 1917 do maja 1918 dowódca jazdy Legionu Rycerskiego w I Korpusie Polskim w Rosji. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim, organizator i dowódca pułku jazdy, dowódca Grupy Zaniemeńskiej. Dowodził brygadą jazdy na froncie bolszewickim. Od 1921 w stanie spoczynku, zamieszkał w Warszawie.
Podczas kampanii wrześniowej zgłosił się do służby i włączył się do walki w obronie stolicy. Zmarł na skutek odniesionych ran.
3. Józef Kustroń (47 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari III, IV, V klasy, Krzyż Walecznych – trzykrotnie
Od 1910 należał do Związku Strzeleckiego, po wybuchu I wojny światowej w Legionach dowodził plutonem i kompanią, został ciężko ranny. Zasłużył się w wojnie z bolszewikami 1920. Po wojnie w Sztabie Generalnym, a od 1923 dowódca pułków piechoty, następnie 16 Pomorskiej Dywizji Piechoty w Grudziądzu. W 1935 objął dowództwo 21 Dywizji Piechoty Górskiej w Bielsku. Był tam duży procent ludności niemieckiej, Zaangażował się aktywnie w działalność o polskim charakterze społeczno-politycznym, gospodarczym i narodowym. Organizował stowarzyszenia i kluby, wspierał polski handel, zabiegał u wojewody śląskiego o kredyty na zatrudnienie bezrobotnych Polaków. Był także prezesem lokalnego oddziału Polskiego Związku Zachodniego. Za tę działalność berlińskie gestapo umieściło go na liście proskrypcyjnej Polaków przeznaczonych do likwidacji.
Od 1 września 1939 r. dowodząc 21 DPG uczestniczył w ciężkich walkach odwrotowych. Wykonał manewr zaczepny pod Krakowem wykazując się dużym talentem taktycznym. Dywizja 16 września stoczyła zaciekłą walkę z przeważającymi siłami niemieckimi. Generał podczas próby przebicia się przez okrążenie prowadząc żołnierzy do ataku na bagnety został trafiony serią z niemieckiego karabinu maszynowego. Zmarł w otoczeniu swoich żołnierzy.
4. Mikołaj Teodor Majewski (64 lata)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Pułkownik armii rosyjskiej.
Krzyż Walecznych – dwukrotnie.
W armii rosyjskiej od 1899. Brał udział w wojnie rosyjsko-japońskiej w latach 1904-1905. W czasie I wojny światowej na stanowiskach dowódczych w artylerii. Aresztowany przez bolszewików, zbiegł, przedostał się do Francji, gdzie wstąpił do Armii Polskiej. W 1918 został dowódcą Wyższej Szkoły Wojska Polskiego. W listopadzie 1918 objął funkcję komendanta Kwatery Głównej Naczelnego Dowództwa WP w Paryżu, a dwa miesiące później dowódcy Centrum Wyszkolenia Kawalerii, Artylerii i Inżynierii. W 1919 został wyznaczony rozkazem gen. Józefa Hallera na stanowisko dowódcy pułku artylerii polowej, na czele którego powrócił do kraju. Od listopada do sierpnia 1920 dowodził brygadą artylerii. Po zakończeniu wojny z bolszewikami zajmował stanowiska dowódcze w artylerii. W 1925 mianowany dowódcą 18 Dywizji Piechoty. Od 1929 dowódca 6 Grupy Artylerii we Lwowie. W 1930 został przeniesiony w stan spoczynku. Mieszkał w Warszawie.
Zginął 14 września 1944 w powstaniu warszawskim podczas bombardowania Szpitala Ujazdowskiego.
5. Robert Kazimierz Reyman (69 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Pułkownik armii austro-węgierskiej.
Od 1895 zawodowy oficer austriackiej piechoty. W latach późniejszych ukończył w Wiedniu kurs oficerów intendentury i w tej specjalności pełnił służbę w jednostkach liniowych i kwatermistrzowskich w związkach taktycznych. W Wojsku Polskim od stycznia 1919 jako oficer w Departamencie Gospodarczym Ministerstwa Spraw Wojskowych. W latach 1921-1927 pełnił służbę w Korpusie Kontrolerów. W 1927 przeniesiony w stan spoczynku. Osiadł w Warszawie.
Zginął podczas Powstania Warszawskiego 1944 od ostrzału artylerii niemieckiej.
6. Stanisław Grzmot-Skotnicki, (45 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari IV klasy, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Legionista, weteran I wojny światowej, wojny polsko-ukraińskiej i wojny z bolszewikami 1920. Na wojnie 1920 dowodził brygadą kawalerii w walkach na Wołyniu. Najbardziej spektakularnym jego czynem stał się zagon na Korosteń w październiku 1920. Podczas walk osobiście dowodził szarżami kawalerii doprowadzając do całkowitego rozbicia sowieckiej dywizji, biorąc do niewoli 1400 jeńców. Po wojnie absolwent Szkoły Jazdy w Saumur we Francji, którą kończy z pierwszą lokatą .Na początku lat 20-tych XX wieku objął stanowisko głównego instruktora w Centrum Wyszkolenia Kawalerii w Grudziądzu. W latach 1924-1927 dowodził pułkiem ułanów. Od 1927 był dowódcą 9 Samodzielnej Brygady Kawalerii, a od 1932 Brygady Kawalerii KOP „Baranowicze” i Nowogródzkiej Brygady Kawalerii. W 1937 objął dowództwo Pomorskiej Brygady Kawalerii.
We wrześniu 1939 oprócz dowództwa Pomorskiej BK dowodził również Grupą Operacyjną „Czersk”. Brał udział w bitwie nad Bzurą. Następnie przebijał się do Warszawy. W dniu 18 września osobiście prowadził natarcie piechoty, która bagnetami i granatami torowała sobie drogę. Został trafiony serią z niemieckiego karabinu maszynowego. Zmarł z ran następnego dnia.
7. Franciszek Seweryn Wład (51 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Oficer armii austro-węgierskiej.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych - trzykrotnie.
W 1907 ukończył Korpus Kadetów i rozpoczął służbę w armii austriackiej. Podczas I wojny światowej jako dowódca kompanii, brał m.in. udział w walkach z armią rosyjską w Galicji, gdzie w 1914 dostał się do niewoli. Wywieziony na Syberię, zbiegł z niewoli i przez Chiny, Japonię, USA i Anglię wrócił do Polski. dostał się do Anglii. Od 1918 w Wojsku Polskim, w czasie wojny polsko-bolszewickiej na stanowiskach sztabowych. W latach 1919-1921 studiował we francuskiej Wyższej Szkole Wojennej w Paryżu . Po ukończeniu szkoły otrzymał tytuł naukowy oficera Sztabu Generalnego i przydział do Sztabu Generalnego WP. W 1926 objął dowództwo pułku strzelców podhalańskich w Nowym Sączu. Od 1930 dowódca 14 Wielkopolskiej Dywizji Piechoty. W wojnie1939 w składzie Armii “Poznań”. Po bitwie nad Bzurą, w nocy z 15 na 16 września wydał rozkaz o przebijaniu się oddziałów do Warszawy.
17 września jego oddział dostał się pod ogień niemieckiej ciężkiej artylerii. Generał został ciężko ranny i zmarł z ran.
W związku z wrześniem 1939 r. trzeba też odnotować jeszcze jedną śmierć:
8. Mieczysław Maciejowski (54 lata)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych – dwukrotnie.
W 1914 wstąpił do Legionów Polskich, otrzymując przydział do artylerii. Od 1917 komendant Szkoły Podchorążych Artylerii przy 1 Pułku Artylerii Legionów w Górze Kalwarii. W listopadzie 1918 wstąpił do Wojska Polskiego, otrzymując przydział do pułku artylerii polowej, od 1919 dowodził baterią. Zajmował stanowiska dowódcze w artylerii. Komendant Szkoły Młodszych Oficerów Artylerii w Toruniu. Uczestnik walk w wojnie 1920. Ukończył kurs w Centrum Studiów Taktycznych Artylerii w Metzu, po czym został dowódcą pułku artylerii. Od 1929 był słuchaczem kursu wyższych dowódców artylerii. W 1930 mianowany dowódcą 7 Grupy Artylerii w Poznaniu, następnie wyznaczony na stanowisko szefa Departamentu Uzbrojenia Ministerstwa Spraw Wojskowych. W latach 1938-1939 zastępca II Wiceministra Spraw Wojskowych.
Po wojnie 1939 internowany w Rumunii. Popełnił samobójstwo w maju 1940.
ZMARLI W nimieckiej NIEWOLI
9. Franciszek Ksawery Alter (56 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Oficer armii austro-węgierskiej.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
W latach 1905-1918 w armii austriackiej. W listopadzie 1918 zgłosił się do służby w Wojsku Polskim. Dowódca batalionu piechoty w wojnie z bolszewikami 1920. Po wojnie dowodził pułkiem piechoty i 25 dywizją piechoty w Kaliszu. We wrześniu 1939 w składzie Armii „Poznań” jego dywizja broniła Wielkopolski. Uczestniczyła w bitwie nad Bzurą w składzie Grupy Operacyjnej „Koło”. Po ciężkich walkach w Puszczy Kampinoskiej przedarła się do Warszawy. Walczyła w obronie stolicy do kapitulacji 28 września.
Generał został osadzony w Oflagu w Murnau. W niewoli Niemcy usiłowali go zmusić do podpisania Deutsche Volkslist – niemieckiej listy narodowościowej. Nie uległ naciskom, za co był szykanowany przez władze obozowe. W 1944 zachorował i w styczniu 1945 zmarł.
10. Czesław Młot-Fijałkowski (52 lata)
Generał Brygady WP.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
W 1909 wstąpił do tajnej drużyny skautowej. W czasie studiów działał w Drużynach Strzeleckich. Ukończył kurs oficerski. Od 1914 w Legionach Polskich. Był dowódcą batalionu, stoczył zwycięska walkę z Rosjanami pod Czarkowami. Od 1918 w Wojsku Polskim. Od 1920 dowódca pułku piechoty. Uczestnik walk o niepodległość z bolszewikami. Po wojnie na stanowiskach dowódczych; dowódca 7 Dywizji Piechoty. W 1929 dowódca 18 Dywizji Piechoty. W 1939 dowodził Samodzielnej Grupy Operacyjnej “Narew”.
Po bitwie pod Kockiem w niewoli niemieckiej. W oflagu w Murnau zmarł w 1944.
11. Franciszek Kleeberg (53 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego,
pułkownik armii austro-węgierskiej.
Order Virtuti Militari II, III, IV i V klasy, Krzyż Walecznych -czterokrotnie.
W 1911 ukończył austriacką szkołę artylerii. W 1915 otrzymał przydział do Legionów Polskich. Szef Sztabu II Brygady Legionów. Do 1918 zajmował stanowiska dowódcze i sztabowe. W związku z prośbą o zmianę obywatelstwa austriackiego na polskie, w 1918 został karnie przeniesiony do armii austro-węgierskiej. Do Wojska Polskiego został przyjęty w grudniu 1918. Otrzymał przydział do Sztabu Generalnego. Następnie był szefem Sztabu Dowództwa “Wschód”. W 1919 objął funkcję zastępcy szefa Departamentu I Mobilizacyjno-Organizacyjnego Ministerstwa Spraw Wojskowych. W 1920 został szefem Sztabu 1 Armii, a 15 sierpnia – szefem Sztabu Grupy Operacyjnej. Po wojnie studiował we Francji w Wyższej Szkole Wojennej (École Supérieure de Guerre) i Centrum Wyszkolenia Piechoty w Wersalu oraz w Centrum Wyszkolenia Artylerii w Metzu. Został wykładowcą w Wyższej Szkole Wojennej w Warszawie. W 1927 powrócił do służby liniowej, obejmując dowodzenie 29 Dywizją Piechoty. W 1936 mianowany został dowódcą okręgu w Grodnie, a następnie w Brześciu. Po wybuchu wojny przystąpił 9 września 1939 do organizacji oddziałów bojowych z podległych mu ośrodków zapasowych. Objął dowództwo Samodzielnej Grupy Operacyjnej “Polesie”. Pobił wysunięte kolumny wojsk sowieckich, a 6 października 1939, po czterodniowych walkach pod Kockiem, złożył broń. Przeciwnik został pokonany, ale Generał był zmuszony do podpisania kapitulacji z powodu braków w zaopatrzeniu i amunicji.
Dostał się do niewoli niemieckiej. Osadzony w twierdzy Königstein koło Drezna w bardzo ciężkich warunkach, zmarł 5 kwietnia 1941.
12. Juliusz Zulauf (52 lata)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari IV i V klasy, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Działał w Związku Walki Czynnej i Związku Strzeleckiego. W 1914 wstąpił do Legionów Polskich, dowodził kompanią. został ranny i dostał się do niewoli rosyjskiej. Z niewoli udało mu się uciec jeszcze w tym samym roku. Od 1918 w Wojsku Polskim walczył w obronie Lwowa (listopad 1918 – styczeń 1919), a od 11 maja 1919 dowodził 4 Pułkiem Piechoty Legionów. Poważnie ranny w sierpniu 1919. W czasie wojny z bolszewikami dowodził pułkami piechoty. Po wojnie na stanowiskach dowódczych w piechocie. W 1930 mianowany dowódcą 2 Dywizji Piechoty Legionów w Kielcach., a od 1937 był dowódca 5 Lwowskiej Dywizji Piechoty. Podczas kampanii wrześniowej dowódca Grupy Operacyjnej swojego imienia. Od 14 września do 28 września w oblężonej stolicy dowodził odcinkiem obrony “Warszawa-Wschód” (Praga).
Po kapitulacji Warszawy w niewoli niemieckiej. Zmarł w Oflagu Murnau w maju 1943.
ZAMORDOWANI przez niemców
13. Franciszek Białokur (73 lat)
Generał Brygady WP. Doktor medycyny.
W 1914 powołany do służby wojskowej w armii rosyjskiej – pełnił służbę w Jałcie. W 1918 przyjęty do Wojska Polskiego, wyznaczony został na stanowisko ordynatora w Szpitalu Ujazdowskim. W 1920 zastępca komendanta Szpitala Wojskowego w Kowlu. Następnie komendant Szpitala Okręgowego w Toruniu. Od 1924 naczelny lekarz Oficerskiej Szkoły Inżynierii w Warszawie. Przeniesienia w stan spoczynku w 1926.
Podczas okupacji niemieckiej razem z żoną w Komendzie Głównej AK. Aresztowani oboje w 1942 przez Niemców, osadzeni na Pawiaku. Żona popełniła samobójstwo. Generała zamordowano w czasie tortur.
14. Wacław Wincenty Bieczyński (79 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
pułkownik armii austro-węgierskiej.
Od 1902, jako intendent wojskowy, pełnił służbę w armii austriackiej . W 1919 przyjęty do Wojska Polskiego. Przydzielony do Ministerstwa Spraw Wojskowych na stanowisko szefa Sekcji Zaopatrzenia i Zapomóg Departamentu Gospodarczego. Następnie przebywał w Paryżu, w Polskiej Misji Zakupów. Od 1923 w stanie spoczynku. Zamieszkał w Poznaniu.
W 1940 został wysiedlony przez Niemców do Warszawy. W pierwszych dniach stycznia 1941 w zajmowanym przez niego mieszkaniu odkryto skostniałe i pogryzione przez szczury zwłoki zamordowanych Generała i jego żony.
15. Stanisław Bułak-Bałachowicz (57 lat)
Dowódca ochotniczych oddziałów w składzie Wojska Polskiego w 1920 i 1939.
Generał armii rosyjskiej,
Krzyż Zasługi Wojskowego Orderu Świętego Jerzego VI, III i II klasy
W 1914 zmobilizowany do armii odznaczył się w walkach został awansowany na stopień rotmistrza. Dowodził korpusem, zdobył na bolszewikach Psków za co został awansowany na stopień generała majora.
W 1920 roku przeszedł na stronę polską. Brał udział w walkach z bolszewikami na obszarze Polesia. Po odwrocie wojsk polskich, od 15 sierpnia 1920 brał udział w kontrofensywie znad Wieprza oraz w bitwie warszawskiej. Zdobył Pińsk, wziął do niewoli sztab sowieckiej 4 armii. Po zawarciu rozejmu między Polską a stroną sowiecką w Rydze podjął samodzielne działania bojowe na obszarze Białorusi zdobywając Mozyrz. Po kontrofensywie oddziałów bolszewickich przekroczył granicę Polski. Po wojnie osiadł w Warszawie. We wrześniu 1939 w obronie Warszawy dowodził z dużym powodzeniem zorganizowanym przez siebie oddziałem ochotniczym. Podczas okupacji niemieckiej założył organizację konspiracyjną.
W czasie próby aresztowania przez gestapo w maju 1940 stawił opór zabijając jednego z Niemców. Został zastrzelony przez gestapowców.
16. Dziewanowski Wacław (74 lata)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Generał armii rosyjskiej.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych.
Od 1892 oficer rosyjskiej artylerii, absolwent Akademii Sztabu Generalnego w Petersburgu. Podczas I wojny światowej dowódca pułku oraz szef transportu w sztabie frontu. W 1918 zgłosił się do II Korpusu Polskiego na Ukrainie. Następnie przedostał się do Odessy i służył w armii gen. Denikina. Po jej klęsce przedostał się do Polski. Od 1921 w WP, zastępca dowódcy okręgu korpusu w Krakowie, później komendant Centrum Wyszkolenia w Rembertowie. W 1930 przeniesiony w stan spoczynku.
Zamordowany przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego 1944.
17. Edward Godlewski, pseud. „Garda” (50 lat)
Generał Brygady WP.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych.
Należał do Związku Strzeleckim. W latach 1914-17 w Legionach Polskich. Od listopada 1918 w Wojsku Polskim – walczył w wojnie z bolszewikami. Po wojnie ukończył Wyższą Szkołę Wojenną, zajmował stanowiska dowódcze w kawalerii. W kampanii 1939 dowódca 14 pułku ułanów w składzie Podolskiej Brygady Kawalerii. Walczył z powodzeniem przebijając się przez rejon Kampinosu do Warszawy. Po kapitulacji Warszawy przeszedł do podziemia. Organizował SZP/ZWZ/AK. W latach 1940-43 inspektor w Komendzie Głównej AK, następnie komendant Obszaru Północnego AK (1943-44) i Obszaru Armii Krajowej Kraków.
Aresztowany przez gestapo został osadzony w obozie koncentracyjnym w Mauthausen. Zamordowany w trakcie bestialskich tortur w 1945.
18. Ignacy Kazimierz Ledóchowski. pseud. „Krak” (74 lata)
Generał Dywizji Wojska Polskiego.
Pułkownik armii austro-węgierskiej.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych - trzykrotnie.
W latach 1897-1899 był słuchaczem Akademii Wojennej w Wiedniu. Od 1918 r. w Wojsku Polskim. Dowodził pułkiem artylerii ciężkiej, brygadami artylerii. Zasłużony w wojnie z bolszewikami w 1920. Od 1923 do 1925 był szefem Artylerii i Służby Uzbrojenia Okręgu Korpusu w Krakowie. W 1925 mianowany został zastępcą dowódcy Okręgu Korpusu w Łodzi. W 1927 r. przeniesiony w stan spoczynku.
Podczas okupacji w Armii Krajowej, aresztowany przez Niemców został osadzony w obozie koncentracyjnym Gross-Rosen. Zmarł z głodu i wyczerpania w obozie Mittelbau-Dora w 1945.
19. Eugeniusz de Henning-Michaelis (76 lat)
Generał Dywizji wojska Polskiego.
Generał armii rosyjskiej.
Krzyż Walecznych.
W armii rosyjskiej od 1881. Absolwent Mikołajewskiej Szkoły Sztabu Generalnego w Petersburgu. W latach 1904-1905 uczestniczył w wojnie z Japonią. Zajmował stanowiska dowódcze i sztabowe w piechocie. W czasie I wojny światowej dowódca dywizji piechoty, a od 1917 dowódcy 29 Korpusu Armijnego. Walczył na terenach Polski i Ukrainy. Po rewolucji 1917 organizował i dowodził w latach 1917-1918 III Korpusem Polskim na Ukrainie. Od 1919 przyjęty został do Wojska Polskiego i przydzielony do Ministerstwa Spraw Wojskowych. mianowany przewodniczącym Rady Wojskowej. W lipcu i sierpniu 1920 kierował Komitetem Fortyfikacyjnym w obronie Warszawy. Od 1920 do 1921 wiceminister spraw wojskowych, następnie szef Administracji Armii. W 1923 przeniesiony w stan spoczynku. Mieszkał w Warszawie. Był opozycyjnym wobec sanacji działaczem politycznym, działał też społecznie.
W pierwszej dekadzie września 1939 w okolicach Kałuszyna został zamordowany przez Niemców.
20. Bolesław Jerzy Roja (64 lata)
Generał Dywizji Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Ukończył szkołę kadetów w Wiedniu, mianowany podporucznikiem w 1899. Po wybuchu I wojny światowej wstąpił do Legionów Polskich, gdzie był bliskim współpracownikiem Piłsudskiego.. W chwili upadku Austrii przejął z rąk Austriaków Komendę Wojskową w Krakowie. Od 1919 dowodził dywizją piechoty oraz grupą operacyjną na froncie litewsko-białoruskim. Dokonał zajęcia Mińska Litewskiego. W sierpniu 1919 przeszedł na stanowisko dowódcy Okręgu Generalnego “Kielce”, a w marcu 1920 dowódcy Okręgu Generalnego “Pomorze”. W sierpniu 1920 dowodził przez krótki czas grupą operacyjną (tzw. nadnarwiańską) na froncie północnym, a następnie 2 Armią. W 1922 przeniesiony został w stan spoczynku. Odnosił się krytycznie do rządów Piłsudskiego i sanacji. W 1928 został wybrany do Sejmu RP i pełnił funkcję wiceprzewodniczącego parlamentarnej Komisji Wojskowej. Złożył mandat poselski w grudniu 1929. W sierpniu 1930 skrytykował Piłsudskiego w liście otwartym, wystosowanym z okazji zjazdu legionistów. Po zjednoczeniu ruchu ludowego (1931) sympatyzował ze Stronnictwem Ludowym. W chwili wybuchu II wojny światowej chorował, później włączył się w podziemną działalność Polskiego Czerwonego Krzyża.
W marcu 1940 został aresztowany przez Niemców; więziony najpierw na Pawiaku, następnie przewieziony do obozu koncentracyjnego w Sachsenhausen, gdzie został zamordowany.
21. Stanisław Janusz Rostworowski pseud. „Odra” (56 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari IV, V klasy, Krzyż Walecznych – czterokrotnie.
Od sierpnia 1914 uczestniczył w pracach nad stworzeniem Legionów Polskich. Walczył w szwadronie ułanów pod Rarańczą. Skierowany rozkazem Komendy Legionów brał udział w kampanii na Lubelszczyźnie. Od listopada 1918 pełnił wiele funkcji w Wojsku Polskim. Był szefem ekspozytury Naczelnego Dowództwa, kwatermistrzem Frontu Litewsko-Białoruskiego, szefem Oddziału Operacyjnego Dowództwa Grupy Poleskiej, a w końcu szefem Oddziału Operacyjnego 5. i 3. Armii . W latach 1922-32 dowodził pułkami kawalerii. W 1935 przeszedł w stan spoczynku. W 1939 zgłosił się do armii. Uczestniczył w obronie Warszawy. Po kapitulacji uniknął niewoli i przez tereny okupowane przez Rosjan oraz Łotwę i Szwecję dotarł do Paryża i jako pierwszy złożył relację z obrony Warszawy gen. Sikorskiemu. Został skierowany do pracy w tajnej bazie łączności w Bukareszcie. Od 1942 w Komendzie Głównej AK jako inspektor. Od 1944 objął dowództwo okręgu krakowskiego AK.
Aresztowany przez gestapo został zamordowany w czasie przesłuchania w nocy z 11 na 12 sierpnia 1944.
22. Stefan Paweł Rowecki, pseud. „Grot” (49 lat)
Generał Dywizji Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari IV, V klasy, Krzyżem Walecznych – czterokrotnie za wojnę 1920 i ponownie czterokrotnie w okresie II wojny światowej.
W 1913 wstąpił do Polskich Drużyn Strzeleckich w Warszawie. Pod koniec 1914 wstąpił do Legionów Polskich. W czasie I wojny światowej walczył w I Brygadzie Legionów Polskich. W listopadzie 1918 uczestniczył w rozbrajaniu okupantów niemieckich. W latach 1919-1920 walczył w wojnie z bolszewikami, m.in. jako szef Oddziału II Frontu Południowo-Wschodniego i Grupy Uderzeniowej gen. Edwarda Rydza-Śmigłego. W latach 1930-1935 dowódca pułku piechoty i brygady KOP. W 1939 wyznaczony został na stanowisko dowódcy Warszawskiej Brygady Pancerno-Motorowej. W czasie kampanii wrześniowej dowodził brygadą w obronie środkowej Wisły, a później w bitwie pod Tomaszowem Lubelskim. Po kapitulacji, uniknął niewoli i powrócił do Warszawy. Organizował Służbę Zwycięstwu Polski. W 1940 został komendantem głównym ZWZ i dowódcą Sił Zbrojnych w Kraju. Był wówczas inicjatorem powołania stanowiska Delegata Rządu na Kraj. Doprowadził do połączenia najważniejszych organizacji konspiracyjnych w kraju w jednolite wojsko podziemne, od 1942 występujące jako Armia Krajowa. 14 lutego 1942 został komendantem głównym Armii Krajowej, następnie dokonał jej restrukturyzacji, usprawniając system dowodzenia. Był przeciwny współpracy z komunistami m.in. nie zgadzając się na mediacje z Michałem Żymierskim (agentem NKWD). Od 1942 nadzorował przygotowanie planu powstania powszechnego, jakie Polskie Państwo Podziemne zamierzało wywołać pod koniec wojny.
Został uznany za “wroga numer jeden” III Rzeszy w okupowanej Polsce i umieszczony na pierwszym miejscu niemieckiej listy poszukiwanych Polaków (obejmowała 165 nazwisk najaktywniejszych dowódców polskiej konspiracji). Utworzono specjalną komórkę zajmującą się wyłącznie polowaniem na komendanta głównego AK.
Został wydany Niemcom przez agentów gestapo ulokowanych w wywiadzie AK. Aresztowany 30 czerwca 1943 i przewieziony do Berlina. Osadzony w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen, jako więzień honorowy. 1 sierpnia 1944 Himmler na wiadomość o wybuchu powstania warszawskiego nakazał zagładzenia Generała. Według historyków, został zamordowany kilka minut po godz. 3:00 w nocy z 1 na 2 sierpnia 1944.
23. Jan Kołłątaj-Srzednicki (61 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego. Doktor medycyny.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych.
W latach 1903-1910 studiował medycynę na Uniwersytecie Moskiewskim. W 1911 przeniósł się do Zakopanego. Działał w miejscowym oddziale „Strzelca”. Od 1914 służył w Legionach Polskich. Kolejno zajmował stanowiska lekarza jednostek wojskowych i ordynatora Szpitala Legionów Polskich 1915-1916 oraz szefa sanitarnego III Brygady Legionów 1916-1917. W listopadzie 1918 w Krakowie przystąpił do organizacji oddziałów sanitarnych. Został szefem sanitarnym Grupy gen. Roja, która walczyła z Ukraińcami pod Przemyślem i Lwowem. W 1918 został wyznaczony na stanowisko szefa Sekcji Personalnej Departamentu Sanitarnego Ministerstwa Spraw Wojskowych w Warszawie. Sprawował opiekę nad inwalidami wojskowymi i weteranami powstań narodowych. Od 1930 do 1939 był komendantem Centrum Wyszkolenia Sanitarnego i Inspektorem Służby Zdrowia. Żona Generała Antonina była łączniczką i sanitariuszką Legionów Polskich, dwukrotnie odznaczoną Krzyżem Walecznych
Po kampanii wrześniowej został internowany na Węgrzech. Po zwolnieniu organizował dostawy leków dla okupowanej Polski. Równolegle współorganizował akcję przerzutu polskich żołnierzy na Zachód oraz legalizacji Żydów. Działalność konspiracyjną i opiekuńczą prowadził do wkroczenia Niemców na Węgry w 1944. Zniszczył dokumenty związane z akcją pomocy Żydom. Kiedy przyszło gestapo Generał sięgnął po broń. Został zastrzelony, a następnie Niemcy wymordowali obecnych tam polskich lekarzy, pielęgniarki i pacjentów.
Miał trzech synów: Andrzeja, Jacka i Rafała. Wszyscy trzej byli żołnierzami Armii Krajowej. Jacek i Rafał walczyli w powstaniu warszawskim, w Batalionie AK „Gozdawa”. Jacek w powstaniu zginął.
24. Radosław Dzierżykraj-Stokalski (65 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego
Oficer armii rosyjskiej
Krzyż Walecznych.
Od 1904 oficer zawodowy piechoty w armii rosyjskiej. Walczył w I wojnie światowej na froncie niemieckim. W 1917 ukończył kurs wojenny Mikołajewskiej Akademii Sztabu Generalnego i został przydzielony do I Korpusu Polskiego na Wschodzie (w Rosji). Po kapitulacji Korpusu przeszedł do 4 Dywizji gen. L. Żeligowskiego, gdzie był szefem wydziału operacyjnego. Z 4 Dywizją przybył do Polski.
Od czerwca 1919 był zastępcą szefa sztabu Wojsk Wielkopolskich. W 1920 inspektor Armii Ochotniczej gen. J. Hallera w Kielcach. Po wojnie 1920 dowodził pułkami piechoty, zajmował stanowiska sztabowe. Od 1928 do 1930 był dowódcą 17 Dywizji Piechoty w Gnieźnie. W 1930 przeniesiony w stan spoczynku. Osiadł w Kowlu.
W czasie okupacji działał w Narodowej Organizacji Wojskowej. Ostatni komendant Obwodu Warszawskiego. 8 czerwca 1944 wraz z 15 letnim pasierbem Piotrem został aresztowany i osadzony na Pawiaku. Piotr został rozstrzelany, a Generał w lipcu 1944 przewieziony do obozu koncentracyjnego Groß-Rosen. W marcu 1945 przeniesiony został do obozu koncentracyjnego w Dora. Podany torturom został zamordowany.
25. Edward Szpakowski (62 lata)
Generał Brygady Wojska Polskiego. Doktor prawa.
Pułkownik armii rosyjskiej.
Po studiach prawa na uniwersytecie w Petersburgu rozpoczął zawodową służbę w armii rosyjskiej, w charakterze audytora. W 1918 wstąpił do WP, gdzie od 1920 był prokuratorem przy Naczelnym Sądzie Wojskowym, a następnie Najwyższym Sądzie Wojskowym. W latach 1922-1926 był szefem gabinetu ministra Spraw Wojskowych. Od 1927 roku w stanie spoczynku. Mieszkał w Warszawie.
W roku 1942 został aresztowany przez Niemców i rozstrzelany na początku marca 1942, prawdopodobnie na terenie obozu pracy Treblinka.
Syn Generała Olgierd oficer WP został zamordowany przez NKWD.
26. Mieczysław Ryś-Trojanowski (64 lata)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Order Virtuti Militari, Krzyż Walecznych - czterokrotnie.
Działał w Związku Strzeleckim – ukończył w nim kursy oficerskie. Uczestnik Rewolucji 1905 roku, aresztowany w związku z podejrzeniami o udział w przygotowaniach zamachu na generał-gubernatora warszawskiego. Od 1908 w ścisłym kierownictwie Związku Walki Czynnej, organizator organizacji strzeleckich. Znalazł się w grupie 66 strzelców, którzy jako pierwsi zdali egzamin oficerski. Od początku I wojny światowej w Legionach Polskich. Walczył m.in. w bitwach pod Krzywopłotami, Konarami, Kostiuchnówką. W 1918 zgłosił się do Wojska Polskiego. Organizował oddziały wojskowe w Lublinie i Chełmie. W wojnie polsko-bolszewickiej walczył w bitwie warszawskiej jako dowódca pułku piechoty. Po wojnie dowodził 9 Dywizją Piechoty, następnie był dowódcą Okręgu Korpusu w Brześciu nad Bugiem i w Warszawie.
We wrześniu 1939 miał dowodzić obroną linii Wisły od Modlina do Dęblina, ale w związku z szybkimi postępami ofensywy niemieckiej nie mógł przystąpić do wykonania zadania. Opuścił Warszawę, wraz z Naczelnym Dowództwem w dniu 9 września.
Po wkroczeniu armii sowieckiej przedostał się na Węgry, gdzie został internowany. Przygotowywał przewrót mający na celu wywołanie powstania węgierskiego przeciw Niemcom oraz wsparcie planowanej przez AK Akcji „Burza”. 19 marca 1944, po zajęciu Węgier przez Niemcy, w wyniku zdrady aresztowany i osadzony w obozie koncentracyjnym w Mauthausen gdzie został zamordowany 4 kwietnia 1945.
27. Józef WENCEL (69 lat)
Generał Brygady Wojska Polskiego.
Pułkownik armii rosyjskiej.
Krzyż Walecznych
Od 1893 oficer zawodowy piechoty w armii rosyjskiej. W 1905 ukończył Akademię Intendentury w Petersburgu. Aktywny w polskiej pracy patriotycznej. W czasie I wojny światowej organizował w Rosji pomoc dla Polaków jeńców wojennych. Po rewolucji 1917 działał w Związku Wojskowym Polaków. W okresie 1917-18 kierował intendenturą I Korpusu Polskiego w Rosji. Od 1918 w Wojsku Polskim w służbie kwatermistrzowskiej Ministerstwa Spraw Wojskowych, następnie szef intendentury okręgu generalnego w Warszawie. Komendant Wyższej Szkoły Intendentury do 1927. Następnie przeniesiony w stan spoczynku.
Podczas okupacji niemieckiej działał w AK. Aresztowany wraz z żoną Marią przez gestapo, oboje zamordowani w obozie koncentracyjnym w Auschwitz w 1943.
…………….
1 listopada Kościół katolicki obchodzi uroczystość Wszystkich Świętych. Dzień ten kojarzy się z zapalonymi zniczami, z grobami bliskich osób, cmentarzem, z modlitwą i pamięcią o tych, którzy wyprzedzili nas w drodze do wieczności. Wspomnijmy w tym dniu o polskich generałach wierząc, że już cieszą się chwałą w domu Ojca Niebieskiego. Bo przecież: „Nikt nie ma większej miłości od tej, gdy ktoś życie swoje oddaje za przyjaciół swoich” (J. 15,13).
Cześć Ich Pamięci
Inne tematy w dziale Społeczeństwo
