Parę dni temu rozmawiałem z juniorem o Żołnierzach Wyklętych, i ku mojemu zdziwieniu młody stwierdził, że oni nie byli święci i nie należy przesadzać z kultem. I tu oczywiście padło nazwisko Burego jako przyklad dokonanego na Białorusinach mordu. Ja oczywiście oponowałem, ale na poziomie ogólnym i dyskusji nie kontynuowaliśmy. Potem obejrzałem program Warto Rozmawiać, gdzie zostały przedstawione różne kontrowersyjne aspekty tego wydarzenia i próby interpretacji. Program przekonał mnie, że zarzuty wobec Burego zostały zmanipulwane i oparte na fałszywych zeznaniach. Po obejrzeniu programu zadzwoniem do juniora żeby go zachęcić do obejrzenia programu, ale młody obstawał przy swoim stanowisku i zarzucił mi, że jestem stronniczy. Próbowałem z nim dyskutować na temat szczegółów, ale w jego umyśle królowało przekonanie proste: morderca, którego ja próbowałem wybielać.
Moją nieufność wobec powierzchownego traktowania kwestii Burego wzmacniał fakt, że jako dziecko i chłopak spędzałem sporo czasu w tamtym rejonie i pamiętam specyficzny klimat nieufności między ludźmi zamieszkującymi tamtą okolicę.
Zacząłem się zastanawiać, gdzie tu tkwi błąd. W końcu wyszło mi to co zwykle, że dyskusja odbyła się bez podkreślenia roli kontekstu. Tymczasem wojna tworzy zupełnie nowy kontekst, wzmaga chaos i nieprzewidywalność. Z tego względu interpretacja wydarzeń wymaga niezwykłej odpowiedzialnośći. Żeby zilustrować skalę trudności i możliwych do popełnienia błędów lub manipulacji weźmy przykład manipulacji dokonanej przez badaczy zagłady w nowej książce pod ich redakcją. Podany jest tam przypadek zabitego przez Polaków Żyda przechowywanego w jednej z polskich wsi. Zabili Niemcy ? Nie. Zabili Polacy? Tak. No i przy tak powierzchownej interpretacji wniosek ci Państwo wyciągają jednoznaczny. Polacy=mordercy.
Tymczasem przy dokładnej analizie, okazuje się, że jest to przypadek z gatunku określanego mianem dylematu wagonika, wskazującego, że w takiej sytuacji, jaka tam zaistniała, nie było żadnego innego lepszego wyjścia. Niedawno o tym pisałem.
W przypadku interpretacji działań Żołnierzy Wyklętych musimy zachować podobną ostrożność, bo mamy tu do czynienia z kilkoma kręgami kontekstu. Na czym bowiem polegają błędy w dyskusjach, z jakimi mamy powszechnie do czynienia. Są to błędy kulturowe - zachodnie przywiązanie do perspektywy analitycznej, indywidualistycznej, związanej z analizą szczegółów na pierwszym planie. Tymczasem perspektywę należy odwrócić i zacząć od przeglądu kontekstu.
Przede wszystkim trzeba wziąć pod uwagę, w jakim kotekście historycznym i geograficznym miały miejsce omawiane wydarzenia. Działy się one podczas okupacji ziem polskich przez sowietów i instalowania władzy komunistycznej na terenie, gdzie były spore wpływy komunistyczne w środowiskach białoruskich.
Drugi krąg kontekstu to wiarygodność zeznań świadków w tej sprawie i ten problem można przedstawić w prosty sposób: czy bardziej wiarygodny jest oficer z etosem prawdziwego Wojska Polskiego czy ludzie, którzy dokonali mordu sądowego na Ince ? Co za tym idzie, czy wiarygodne może być stanowisko zmanipulowane przez komunistów ? A jeżeli rozmawiamy o cechach oficera, to znowu misimy brać pod uwagę szerszy wachlarz czynników, jako że psycholodzy skłaniają się obecnie do tezy, że o zachowaniu człowieka bardziej decyzuje określona sytuacja niż jego cechy osobowe. Tak więc nawet w przypadku najlepiej wyszkolonego oficera jest prawdopodobne, że nie jest w stanie panować w pełni nad sytuacją w warunkach wojennych. Trzeba też mieć stale na uwadze, kto warunki wojenne stworzył.
Jeżeli uwzględnimy oba te kluczowe moim zdaniem kręgi kontekstu, łatwiej będzie nam interpretować konkretny przebieg omawianych wydarzeń i wiadomo, że będzie to zupełnie odmienna interpretacja niż ta oparta na danych zmanipulowanych przez komunistów.
A teraz zaglądam na stronę TVPInfo, które zamieszcza komunikat:
"IPN podważył wyniki śledztwa ws. Romualda Rajsa „Burego” "
https://www.tvp.info/41693891/ipn-podwazyl-wyniki-sledztwa-ws-romualda-rajsa-burego
PS
Warto w tej kwestii jak i w kwestiach innych pamiętać o tym, że fakty nie są nam dostępne bezpośrednio, lecz dopiero poprzez
przyjęcie odpowiedniej perspektywy.
