Dział:kultura,Temat:Sztuka
Problem priorytetu w odkryciach naukowych ma swoją fascynującą historię.Pojawia się w każdej nauce,towarzyszą mu dramatyczne okoliczności,organizuje wielkie namiętności,pobudza do nie kończących się sporów,powoduje straszliwe upadki moralne osób zaangażowanych w jego rozwiązanie, lub wzloty samo-oceny i skromności.
Tekst artykułu nie jest o problemie priorytetu w odkryciach fizyki ,lecz w historii sztuki. Kto z nas ,tworzacych naukę nie fascynuje się sztuką literacką,malarską,muzyczną,itd?
12 bm. Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego nadał dr Izabelli Galickiej,historykowi sztuki Złoty Medal „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.W uzaadnieniu tego aktu, oprócz syntetycznego uznania dorobku naukowego laureatki w dziedzinie rejestracji i ochrony dzieł sztuki w kraju, występuje takie stwierdzenie:
"Razem z Hanną Sygietyńską odkryła i opisała jedyny obraz El Greca w Polsce – „Ekstazę św. Franciszka”".
Ciekawe, gdzie owe panie ( jedna z nich obecnie już nie żyje)odkryły w Polsce obraz El Greco?Historia tego tematu ma obfitą literaturę, jest nawet książka o tej historii[1].Obraz "Ekstaza św.Franciszka" został odkryty w 1964 roku w Kosowie Lackim,w kościele parfialnym.W tekście [2] z roku 2015 ( a więc po 51 latach od odkryca!)można przeczytać :
"...w roku 1964, ......do Kosowa przybywają w celach inwentaryzacyjnych dwie badaczki z Instytutu PAN – panie Izabella Galicka i Hanna Sygietyńska i to one pierwsze zwrócą uwagę na niepozorne dzieło. Nie dały się one zwieść pozorom, rozpoznając rękę mistrza w tym obrazie."
Niestety, ta informacja jest błędna i to już od roku 1966,po dziś dzień, a podały ją wówczas dwie nasze bohaterki tutaj [3].Dwa lata po pobycie w Kosowie Lackim , rozpoczęły upiorną akcję wprowadzenia opinii publicznej w błąd, na temat składu osobowego grupy inwentaryzacyjnej Instytutu Sztuki PAN.
W rzeczywistości, grupa liczyła trzy osoby:dwie panie i jeden pan.Był nim kolega z pracy dwóch pozostałych pań ,mgr Witalis Wolny,historyk sztuki,specjalizujący się w dokumentacji fotograficznej dzieł sztuki, współtwórca (w zakresie zdjęciowym) wieloseryjnego Katalogu Zabytków Sztuki w Polsce (wydawanego od 1951 roku).Po ukazaniu się pozycji [3]w 1966 roku W.Wolny wielokrotnie informuje zainteresowane osoby i instytucje o tym ,że on był również obecny w grupie inwentaryzyjnej Instytutu PAN i że to on zrobił w 1964 roku, studyjne zdjęcie obrazu w kościele w Kosowiee Lackim,a nie wmienione panie,koleżanki z pracy( nie pracowały w pracowni dokumentacji fotograficznej zabytków sztuki)..Usiłuje opublikować oświadczenie w tej materii,ale odpowiednie redakcje niereagują.I mija ponad 30lat tajemniczego milczenia o odkryciu w Polsce El Greco !Zagadkowo milczą rzekome "odkrywczynie" ,jakby chciały coś przeczekać,pan Witalis również zamilkł,zrezygnowany i zniechęcony.
Zapytam się jednak jakie były i są motywy wykreślenia pana Witalisa Wolnego z historii odkrycia El Greco w Kosowie Lackim? Oto dzień dzisiejszy daje nam odpowiedź: przecież odkrywcą polskiego obrazu El Greco jest jedna tylko osoba - pani dr Izabella Galicka!Odznaczona za to Złotym Medalem „Zasłużony Kulturze Gloria Artis”.
Warto było, przez ponad 50 lat, z uporem maniaka , czynić pana Wolnego nie istniejącym ,chociaż codziennie wymieniane były między nimi ukłony w holach wejściowych instytutu.
Tym bardziej,ze pan Witalis twierdził ,że to on odkrył stare płótno i do niego doprowadził obydwie panie.A później nie był zdecydowany co do tego, że to jest polski El Greco ,i raczej dopuszczał hipotezę dr Morki :"obraz ze szkoły El Greco".
Jako człowiek skromny i nie łasy na światową sławę, ostatnie oświadczenie o swej obecności w wydarzeniu na parafii w Kosowie Lackim, opublikował w 2004 roku w formie listu[4] do redakcji (skwitowane przez dr Galicką krótko: "stary człowiek,pamięć go zawodzi"), a potem zamilkł i dzięki temu Ministerstwo Kultury i Dzedzictwa Narodowego uwierzyło, że pani doktor Galicka jest odkrywcą polskiego El Greco.
Bogata w tajemnice historia polskiego El Greco jest opisana przez dr Mieczysława Morkę w będącej w druku dwutomowej pracy pt."Obrazy,antykwariusze,uczeni.Koniec ery ekspertów" .przygotowywany jest również film dokumentarny o polskim rzekomym El Greco.
Ciekawe ,czy pan Witalis Wolny,emerytowany historyk sztuki Instytutu PAN nadal będzie zdematerializowanym,wirtualnym odkrywcą starego plótna w parafii kościoła w Kosowie Lackim , być może pochodzącego ze szkoły El Greco?
Złoty Medal Gloria Artis został już przyznany,laareatka może okazać wspaniałomyślność i powiedzieć prawdę: w Kosowie Lackim,w roku 1964 było nas troje ...
Literatura
[1]K.J.Kowalska,Polski El Greco,Iskry,Warszawa,2018
[2]D.Tomczyk-Dołgij, Historia jedynego obrazu El Greco w zbiorach polskich,Fundacja Promocji Sztuki „Niezła Sztuka”,26 czerwca2015
[3]„Nieznany obraz w Kosowie z serii Franciszkańskiej El Greca”, Biuletyn Historii Sztuki , 1966, nr 3/4. ↩
[4] Biuletyn Historii Sztuki, Nr. 3-4,2004,str.431
