Traktat ryski, kończący wojnę polsko-bolszewicką, przewidywał, że Rosja Sowiecka wypłaci Polsce reparacje.
Wojna polsko-bolszewicka toczyła się od lutego 1919 roku do października 1920, zaś formalnie zakończyło ją podpisanie 18 marca 1921 roku traktatu ryskiego. Jednak przeciętny Polak przypomina sobie o tej wojnie 15 sierpnia. Tego dnia bowiem obchodzone jest Święto Wojska Polskiego – na pamiątkę przełomowego zwycięstwa polskich żołnierzy w rozegranej w sierpniu 1920 roku Bitwie Warszawskiej. Tegorocznym obchodom wojskowego święta nadano duży rozgłos i były one szczególnie okazałe.
A za niecałe dwa tygodnie będzie kolejna rocznica napaści Niemiec na Polskę w 1939 roku i pewnie odżyje wtedy temat reparacji.
Dlatego warto już teraz – nie czekając do marcowej rocznicy podpisania – zauważyć, że artykuł XIII traktatu ryskiego stanowił, że z tytułu aktywnego udziału ziem Rzeczypospolitej Polskiej w życiu gospodarczym Imperium Rosyjskiego Rosja i Ukraina wypłacą Polsce 30 mln rubli w złocie [1]. Chodziło tu o rubla opartego na parytecie: 1 rubel = 0,774234 g czystego złota [2].
Zatem Polska miała otrzymać jako reparacje 23,227 tony czystego złota.
Za państwo faktycznie obciążone tą należnością trzeba uznać Rosję, gdyż całkowicie podporządkowane wówczas Rosji państwo ukraińskie, nazywające się wtedy Ukraińska Socjalistyczna Republika Rad, trudno traktować jako rzeczywisty podmiot traktatu ryskiego.
Reparacje nałożone na Rosję traktatem ryskim należy określić jako skromne, jeżeli wie się na przykład, że po wojnie francusko-pruskiej 1870-71 Francja musiała zapłacić Cesarstwu Niemieckiemu w przeliczeniu na złoto przeszło 62 razy więcej (5 mld franków francuskich, parytet: 1 frank = 0,29025 g czystego złota) [3,4].
Tak czy inaczej lepiej mieć ponad 23 tony złota niż ich nie mieć. W 1922 roku wydatki polskiego Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego zamknęły się w kwocie 89,181 mld marek polskich [5]. Polska początku lat dwudziestych ubiegłego stulecia była krajem trawionym wysoką inflacją. W styczniu 1922 za gram czystego złota trzeba było zapłacić 1908 marek polskich, a w grudniu tego samego roku już 10733 marek polskich. Średnia miesięczna cena czystego złota w 1922 roku w Polsce ukształtowała się na poziomie 4349,08 marki polskiej za gram [5]. Biorąc pod uwagę tę cenę łatwo policzyć, że w 1922 roku wydatki wzmiankowanego ministerstwa stanowiły równowartość 20,506 tony złota.
Wobec tego wynegocjowane w Rydze reparacje były o przeszło 13% wyższe od ilości złota odpowiadającej wydatkom Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego w 1922 roku.
Także dzisiaj da się znaleźć dziedziny, w których za złoto z reparacji od Rosji można by dokonać postępu na skalę ogólnopolską. W planie finansowym NFZ na 2023 rok, w wersji z 30.12.2022 roku, na profilaktyczne programy zdrowotne przeznaczono 388,4 mln zł [6]. Wyliczona w Narodowym Banku Polskim cena 1 grama czystego złota wynosiła na dzień 30.12.2022 roku 257,02 zł [7]. Z tego ostatniego wynika, że ilość złota, którą Polska powinna otrzymać od Rosji po ratyfikacji podpisanego w Rydze traktatu, stanowiłaby w końcu 2022 roku równowartość 5,97 mld zł. Jest to przeszło 15 razy więcej niż wspomniana suma, którą NFZ zaplanował na profilaktykę w 2023 roku.
Jak widać ponad 23 tony złota umożliwiłyby realizowanie przez przynajmniej kilka lat znacząco poszerzonych programów profilaktyki zdrowotnej.
Okoliczność, że podczas Bitwy Warszawskiej odwrócił się niepomyślny dla Polski przebieg wojny z bolszewikami, część wierzących uznaje za cud – w szczególności dlatego, że na czas batalii przypadło obchodzone 15 sierpnia kościelne Święto Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny.
Jeżeli chodzi o reparacje, to cudu niestety nie było. Chętni do zabierania i nieskłonni do dawania bolszewicy nie przekazali Polsce z tytułu artykułu XIII traktatu ryskiego ani grama złota [8,9].
„Nie damy wam złota i co nam zrobicie?” – taka parafraza zdania z klasycznego dzieła Mistrza Barei najlepiej chyba tłumaczy, dlaczego skrzynie złotych rubli nie zapełniły po 18 marca 1921 roku skarbca Rzeczypospolitej.
Źródła:
[1] https://dziennikustaw.gov.pl/D1921049030001.pdf
[2] https://ru.wikipedia.org/wiki/Золотой_рубль
[3] https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/frankfurcki-pokoj;3902554.html
[4] https://fr.wikipedia.org/wiki/Union_latine_(monnaie)
[5] https://academica.edu.pl/reading/readSingle?cid=93805345&uid=81122026
[6] https://baw.nfz.gov.pl/NFZ/document/1613/Zarzadzenie-177_2022_DEF
[7] https://nbp.pl/cena-zlota-archiwum/cena-zlota-z-dnia-2022-12-30/
[8] http://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.desklight-e8adb6e7-75a4-44ab-8369-3d0713e0ece7/c/10_T_Kmiecik_Traktat_ryski.pdf
[9] https://cejsh.icm.edu.pl/cejsh/element/bwmeta1.element.hdl_11089_19276/c/4-105_128-Goclon.pdf
