Oddajcie rzekom ich przestrzeń !

 

Na temat zagrożeń napisano już wiele. Że są, to fakt. Że pociągają za sobą szereg negatywnych skutków, to fakt. Ale mało kto zajmuje się informowaniem na temat prewencji – czyli zapobiegania skutkom wylewu rzek z koryta.

 Zapraszam do zapoznania się z drugą częścią artykułu Ryszarda Majewicza – tym razem w części poświęconej „miejscu dla rzeki” – bo człowiek zagospodarowuje obszary „suche” zapominając o maksymalnych zrzutach wody...

 

 

Ryszard Majewicz, Sylwia Szeląg

 

Przegląd wniosków po powodzi 1997 r.

w dorzeczu Odry i ocena ich realizacji *

 

Artykuł stanowi próbę analizy i oceny licznych wniosków, jakie ukazały się po powodzi 1997 r. oraz działalności różnych instytucji w dorzeczu Odry. Poruszono też problematykę powodziową w ujęciu his­torycznym i wskazano - co z tego wyni­ka dla nas współcześnie. Oceniono, które działania: bierne i czynne przyniosły naj­większe efekty. Wskazano - które z nich mogą być najbardziej efektywne w przypad­ku wystąpienia podobnych powodzi w przy­szłości.

 

część perwsza :

http://dobrezycie.salon24.pl/434713,o-wsparcie-dla-powodzian

 

ciąg dalszy artykułu :

 

Teraz nadeszło modne hasło „Od­dajcie rzekom ich przestrzeń”. Szkoda, że nie powstało ono w połowie osiem­nastego wieku na przykład tu, na Śląs­ku, kiedy ta wolna przestrzeń zaczynała być niefrasobliwie zagospodarowywa­na. Można tutaj spotkać tysiące mos­tów, kładek i przepustów, które w ok. 40% wykazują zmniejszoną przepus­towość w stosunku do faktycznych po­trzeb, a ograniczone wymiary świateł powodują spiętrzanie nawet małych przepływów wód powodziowych. Nawet niewielkie przytamowanie mostu drze­wami deformuje wynik analizy czasu przepływu i wielkości fali powodziowej, będąc pierwszym etapem zagrożenia mostu. Przykładem takiej sytuacji może być słynna wieś Piłce (S. Bartosiewicz). Powszechne jest natomiast nieczysz-czenie rowów, koryt rzek i kanałów ulgi - nawet w przekrojach obliczeniowych, newralgicznych dla przeprowadzenia kulminacji, co jest kolejną przyczyną rozbieżności między stanem obliczenio­wym, projektowanym a rzeczywistym. Ten fakt np. uniemożliwił stworzenie modelu matematycznego przepuszcza­nia wód powodziowych przez Wrocław­ski Węzeł Wodny. (R. Majewicz 1991).

Problem ów jest zwielokrotniony bra­kiem właściwego podejścia do lokaliza­cji drzew i potrzeby korygowania natu­ralnego zadrzewienia. Hydrotechnicy nie są fanatycznie nastawieni do wyci­nek drzew i krzewów na terenach przy-wodnych w międzywalu. Przecież, od 1994 r., Okręgowa Dyrekcja Gospodar­ki Wodnej we Wrocławiu (od 2000 r. Regionalny Zarząd Gospodarki Wod­nej) nasadziła ponad 20 tysięcy od­powiednich drzew i krzewów nad wo­dą, właśnie po to, by zwiększyć bioróżnorodność na terenach przywodnych. Dla „korytarza” Odry opracowany zo­stał natomiast projekt zalesienia łęga­mi. Należy w tym miejscu przypomnieć, iż człowiek najpierw wycinał las, by upra­wiać rolę, potem budował wał, by chro­nić swe tereny i budowle wodne (na miarę ówczesnej wiedzy naukowej i in­żynierskiej), a w następnej kolejności dostrzegł potrzebę zabudowy brzego­wej cieków, tak by meandrujące koryto nie zagrażało jego wałom.

Osadnictwo od czasów najdawniej­szych wiązało się z rzekami oraz dolina­mi i przez wieki było dynamicznie kon­tynuowane. Nic dziwnego, gdyż doliny rzeczne, dzięki wylewom, odznaczają się żyzną, doskonałą do uprawy ziemią, z drugiej zaś strony położenie i osied­lanie się w dolinie skutkuje wysokim zagrożeniem powodziowym.

Głód ziemi w Europie na zachód od Warty miał właśnie taki charakter. Lo­sy historyczne Polski wpłynęły na fakt, iż Wisła nie uległa takim przeobraże­niom jak Odra. W tym czasie, kiedy na Odrze w XIX w. Niemcy budowali sys­temy wodne, obwałowania, trasy żeg­lugowe w Polsce nie robiło się uspraw­nień rozwoju drogi wodnej Wisły. Orga­nizowano duże imigracje ludności niemieckiej z zachodu, szczególnie po­cząwszy od XVIII wieku. Duża mobil­ność i skłonność do urządzania trwałej zabudowy była okazją do popełnienia błędów w lokalizacji osad i domostw przez ludność napływową. Przytłacza­jąca większość miast (np. ok. 45% po­wierzchni Wrocławia), miasteczek i wsi ulokowana jest na terenach zalewo­wych. Ta niedoskonałość jaskrawo uwypukla się na Pogórzu i Przedgórzu Sudeckim.

 

 

 

 

Fot 5. Odra we Wrocławiu. Stopień wodny Opatowice. Obro­na prawobrzeżnego wału, poniżej stopnia

Z drugiej jednak strony tak bogata l imponująca zabudowa w zlewni Ny­sy Łużyckiej, Kwisy, Bobru, Bystrzycy, Kaczawy, jak też Nysy Kłodzkiej, była dużym osiągnięciem i niosła postęp cy­wilizacyjny. Rozwój przemysłu wpłynął na fakt, iż w dorzeczu górnej i środko­wej Odry powstały setki siłowni wod­nych, młynówek, kanałów itp. Wznie­siono ok. 2000 budowli poprzecznych: jak gurty, progi, stopnie i jazy. Nikt nie powie, iż przedsięwzięcia te nic człowie­kowi nie przyniosły. Wszystkie te robo­ty i kolejne zadania były motorem dyna­micznego rozwoju. Dzięki wznoszo­nym przez wieki budowlom i urządze­niom hydrotechnicznym Wrocław stał się największym i najbardziej skompli­kowanym węzłem wodnym w Polsce.

Jednak trzeba zdawać sobie sprawę z tego, że przez ostatnie pół wieku zarówno ten węzeł, jak i cały pas Odry wraz z jej dopływami nie są dostatecz­nie dobrze doinwestowywane.

Nakłady przeznaczone na utrzymanie obiektów były trzykrotnie mniejsze od potrzeb. Sam Wrocław ma ok. 100 km wałów powodziowych oraz brzegowych umoc­nień rzek i kanałów, a spośród wyre­montowanych ponad stu mostów i kła­dek, po II wojnie światowej wybudowa­no tylko jeden nowy most! Większość obwałowań wybudowano ok. 100 lat te­mu - wg ówczesnej wiedzy (Tercagi -Pierwsze filtry odwrotne, 1925 r., Proctor - USA - pierwsze zagęszczenia gruntu, 1933 r. - K. Parylak, 1998 r.) i ograniczonych możliwości ekonomicz­nych. Ich stan techniczny pogarszał się po każdym wezbraniu.

Mimo to, w okresię: od 1990 r. do czerwca 1997 r., dzię­ki porozumieniu wielu osób i instytucji, udało się wyremontować najbardziej za­grożone mury oporowe śródmiejskiego Węzła Wodnego Starego Miasta Wroc­ławia. Zdążono przed Wielką Wodą.

 Jak donoszą pierwsze informacje spisane, począwszy od X wieku, jako najdotkliwsze z klęsk na terenach pol­skich wymieniane są powodzie i su­sze, surowe zimy, silne burze i sztor­my. Te ekstremalne zjawiska meteoro­logiczne i hydrologiczne stanowią przy­czynę ok. 70% wszystkich naturalnych klęsk żywiołowych na świecie (pozo­stałe to głównie trzęsienia ziemi i wy­buchy wulkanów).

Przy obecnym stanie zagospodaro­wania terenu zjawiska ekstremalne wy­wierają ujemny wpływ na działalność gospodarczą człowieka, jak i walory przyrodnicze chronionych obszarów. Aktywność gospodarcza człowieka w wielu wypadkach powoduje wzrost zagrożeń i częstotliwość występowa­nia zjawisk ekstremalnych, takich jak powodzie i susze.

  

* Artykuł zamówiony przez Redakcję Czasopisma "Gospodarka Wodna" i zamieszczony w n-rze 7/2004.

 

cdn...

 

Bibliografia

  1.     S. BARTOSIEWICZ: Problemy związane z ochroną od powodzi oraz wnioski i propo­zycje. m.n.p. Wrocław, 05.02.2002.

 

  2.     S. BARTOSIEWICZ: Problemy dotyczące warunków przepływów wód wezbraniowych w przekrojach mostów i przepustów. Kudowa Zdrój, 2001.

  3.     S. BARTOSIEWICZ: Ekologiczne aspekty ochrony przeciwpowodziowej. Referat z kon­ferencji. Warszawa 12.04.1998.

  4.     K. BIAŁOBŁOCKI: Powódź 1997 r. z mojej perspektywy. „Bezpieczna Odra" Nr 2, Wroc­ław 1998 r.

  5.     J. BIELECKI, S. ZIĘBA: Kompetencje i obo­wiązki administracji publicznej w zakresie gospodarki wodno-ściekowej - Seminarium DMWilT Urzędu Marszałkowskiego Woje­wództwa Dolno­śląskie­go, RZGW we Wroc­ławiu, IOŚ Oddział we Wrocławiu, Wrocław, 29.09.1999.

  6.     J. BIEŃ, M. GŁADYSZ: Uszkodzenia kolejo­wych obiektów inżynierskich w wyniku powo­dzi. Powódź '97 - Konferencja naukowo-techniczna Koleje-Drogi-Mosty Referaty Proble­mowe, Wisła, 21 -23.10.1998.

  7.     J. BILISZCZUK: Uszkodzenia obiektów mos­towych i wynikające z nich wnioski dla pro­jekto­wania. Powódź'97 - Konferencja nauko-wo-techniczna Koleje-Drogi-Mosty Referaty Problemo­we, Wisła, 21 -23.10.1998.

  8.     A. DUBICKI: Zagrożenie powodziowe w do­linie Odry. „Bezpieczna Odra" Nr 4, 5, Wroc­ław, grudzień 1999.

  9.     Generalna strategia ochrony przed powodzią dorzecza górnej i środkowej Odry po wielkiej powo­dzi lipcowej 1997 r. IMGW o/Wrocław, 1998.

10.     W.JANKOWSKI: Czy można pogodzić ochronę przyrody z ochroną przeciwpodziową? „Ekolo­giczne metody zapobiegania po-wodziom" FOiNK Wrocław, 1997.

11.      R. KOSIERB, S. BARTOSIEWICZ: Rola obiektów hydrotechnicznych w ochronie prze­ciwpowo­dziowej. Lądek Zdrój, 2001.

12.      R. KOSIERB: Wpływ zagospodarowania prze­strzennego na wielkość strat powodziowych.

13.      R. KOSIERB - wystąpienie na l Kolokwium Odrzańskim Fundacji Michael Otto, Słubice, 9.05.2001.

14.      A. L. KOWAL i in.: Wpływ na infrastrukturę zaopatrzenia w wodę i ochronę wód wielkiej powodzi 1997 r. oraz powodzi 1998 r. w do­rzeczu górnej i środkowej Odry. Monografia, Wrocław 2000.

15.      M. MACIEJEWSKI: Klęski żywiołowe w Pol­sce - stopień zagrożenia i aspekty prawne. IMGW Kraków.

16.      R. MAJEWICZ: Forum Ekologiczne - Zielona Planeta Wrocław 07/08.1997.

17.      R. MAJEWICZ - głos w dyskusji Sym­pozjum „Hydrotechnika Hl'2000", Ustroń 19-21.09.2000.

18.      R. MAJEWICZ: Ocena stanu technicznego urządzeń hydrotechnicznych na rzece Odrze. Inż. pr. dyplom, pod kier. dr. inż. M. Mokwy, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, 1990.

19.      R. MAJEWICZ: Wybrane problemy sterowa­nia przepływem wód przez wrocławski węzeł wodny. Magist. pr. dyplom, pod kier. dr. inż.M. Mokwy, Akademia Rolnicza we Wrocła­wiu, 1991.

20.      R. MAJEWICZ: Tworzenie, administracja i eksploatacja infrastruktury hydrotechnicznej rzeki Odry i jej dorzecza - rys historyczny. Materiały II Sympozjum „Zabytki hydrotechniki w Polsce", Centralne Muzeum Morskie, Gdańsk 1997.

21.      W. MAKOWSKI: Czy katastrofy powodzio­wej w 1997 r. można było uniknąć? Materiały III Sympozjum „Zabytki hydrotechniki w Pol­sce", 18.09.1999 r., Centralne Muzeum Mor­skie, Gdańsk 2001.

22.      J. MESRŚMID, J. REIDINGER, M. ŚULISTA: Povodne. Co delat a jak minimalizovat śkody? Informacje a rady pro obcany, Ministerstwo źivotniho prosffedi, Ćeska asocice pojiśtoven, Praha 1998.

23.      M. MIŁKOWSKI: O pilnej potrzebie powołania resortu gospodarki wodnej. M.n.p., Wrocław, 17.07.1998.

24.      M. MIŁKOWSKI: Reminiscencje, refleksje, polemiki popowodziowe. M.n.p., Wrocław, 19.06.1998.

25.      W. MIODUSZEWSKI: Woda jako czynnik za­grożenia w krajobrazie rolniczym. Konferen­cja Nauko­wo-Techniczna „Zagrożenie klęska­mi żywiołowymi", Bielsko-Biała 1998.

26.      MKOO IV Grupa Robocza „Powódź". Wspól­na analiza przebiegu powodzi na rzece Odrze w 1997 r. „Wstępny raport uzupełniający". Warszawa 1998.

27.      Monografia powodzi lipiec 1997 r. - Dorze­cze Odry. Pod red.: A. Dubicki, H. Słota, J. Zieliński, IMGW Warszawa, 1999.

28.      Z. NACHLIK: Mosty na ciekach górskich -krytyczne uwagi o obowiązujących przepi­sach projektowania hydraulicznego. Po­wódź'97 - Konferencja naukowo-techniczna Koleje-Drogi-Mosty Referaty Problemowe, Wisła, 21-23.10.1998.

29.      A. NALBERCZYŃSKI: Sprawozdanie z dzia­łalności RZGW we Wrocławiu w 1992 r., II Ple­narne Posiedzenie Tymczasowej Rady Gos­podarki Wodnej Dorzecza Górnej i Środkowej Odry, Wrocław, 17.02.1993.

30.      S. SZELĄG: Gospodarowanie wodą w zbior­nikach Otmuchów i Nysa na przykładzie po­wodzi 1997. Magist. pr. dyplom, pod kier. prof. H. Słoty, Politechnika Krakowska, gru­dzień 1997.

31.      S. SZELĄG: Wykorzystanie systemu GIS do wyznaczania i analizy stref zalewowych. Pr. dyplom., Studium Podyplomowe GIS, Po­litechnika Wrocławska, Wrocław, styczeń 2002.

32.      R. KOSIERB, S. SZELĄG: Zadania RZGW we Wrocławiu w zakresie ochrony przed po­wodzią w świetle zapisów ustawy Prawo wod­ne. Wrocław, marzec 2002.

33.      NIK - Raport OŚiBud. - Informacja o wy­nikach kontroli stanu zabezpieczenia prze­ciwpowodzio­wego kraju oraz przebiegu dzia­łań ratowniczych w czasie powodzi na tere­nach południowej i zachodniej Polski w lipcu 1997.

34.      NIK - Wystąpienie pokontrolne do ODGW we Wrocławiu, Warszawa, 14.01.1998.

35.      Ochrona przed powodzią. Krajowe szkolenie, red. R. Egier, Jurata, maj 1999.

36.      Ochrona środowiska województwa wrocław­skiego. Uchwała nr II/XXIX/98 w sprawie oceny administracji rządowej w zakresie ochro­ny środowiska w 1997 r. Materiały z XXIX Se­sji Sejmiku Samorządowego we Wrocławiu, str. Nr 6, Wrocław, 23.03.1998.

37.      K. PARYLAK: Zachowanie się konstrukcji hydrotechnicznych w czasie przejścia fali po­wodziowej w 1997 r. w dorzeczu Odry. Re­ferat na sesji Konstrukcji Hydrotechnicznych Komitetu Inżynierii Lądowej i Wodnej, War­szawa 1998.

38.      Pismo RZGW Wrocław do Kancelarii Sejmi­ku Wojewódzkiego - odpowiedź na pismo z dn. 17.04.2000 r. dot. stanowiska gospodar­ki wodnej RZGW na Dolnym Śląsku, Wroc­ław, 06.2000.

39.      Powódź w dorzeczu Odry w 1997 r. Mię­dzynarodowa Komisja Odry przed Zanie­czyszczeniem, Wrocław, 1999.

40.      Program dla Odry. Płaszczyzny współdzia­łania. MOŚZNiL, Wrocław, 29.03.1999.

41.      Program dla Odry 2006. MOŚZNiL, Kancela­ria Prezesa Rady Ministrów - Biuro Terenowe we Wrocławiu, Wrocław, 6.07.1999.

42.      Program polsko-holenderskiej współpracy in­stytucjonalnej. Matra, nr 2 (styczeń/luty 1998).

43.      Protokół z narady w sprawie „Koncepcji ideo­wej ochrony przeciwpowodziowej m. Nysa oraz doliny rzeki Nysy Kłodzkiej z uwzględ­nieniem m. Lewina Brzeskiego", ODGW we Wrocławiu, 23.06.1998.

44.      Raport końcowy LEM l 1992-1995 r., Pro­gram Lokalnego Kierowania Ochroną Środo­wiska (LEM). Wnioski ze zdobytych doświad-- czeń, Kraków, czerwiec 1996.

45.      Raport Wojewódzkiego Komitetu Przeciwpo­wodziowego we Wrocławiu z akcji przeciw­powodziowej - lipiec 1997 r. Wrocław, paź­dziernik 1997.

46.      Raport z Odbudowy (stan na 31.12.2000 t.).Materiały informacyjne. Warszawa styczeń 2001.

47.      H. SŁOTA: Zarządzanie gospodarką wodną w Polsce. IMGW Kraków, 31.07.2000.

48.      Sprawozdanie z akcji przeciwpowodziowej wo­jewódzkiego Komitetu Przeciwpowodziowego we Wrocławiu w okresie 9.07.-12.08.1997 r. przyjęte na posiedzeniu WKP dn. 01.12.1997 r. -Wnioski, Wrocław, grudzień 1997.

49.      Ustawa Prawo wodne z dn. 18.17.2001 r. (nowelizacja), Dz U nr 115, 11.10.2001.

50.      Wnioski z obrad ogólnokrajowego Sympo­zjum „Hydrotechnika 111'2000°. Program zabezpie­czeń przeciwpowodziowych. Materiały konferencyjne, Ustroń, 19-21.09.2000.

51.      Wojewoda Wrocławski - Studium Zagospoda­rowania Przestrzennego Województwa Wroc­ław­skiego - Aneks powodziowy, Wrocław luty 1998.

  

Inne artykuły tego Autora na moim blogu :

http://dobrezycie.salon24.pl/432610,powodz