Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939

Jan Bodakowski
Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939

Katolicyzm jest fundamentem polskiej tożsamości narodowej (w konsekwencji dzisiejsza autodestrukcja Kościoła katolickiego, który od wewnątrz jest niszczony przez hierarchów, jest szkodliwa dla polskiej tożsamości, i zagraża istnieniu naszego narodu i państwa). Zrośnięcie się katolicyzmu i polskości sprawia, że zetknięcie się katolikami innych nacji, którzy postrzegając przez pryzmat swojego obcego interesu narodowego sprawy dotyczące Polaków, jest dla nas czasami szokujące (np. amerykańskich katolików żywiących chorą rusofilie). Zapewne takie zetknięcie było szokujące przed wojną dla Polaków katolików ze Śląska, którzy stykali się z niemieckimi katolikami wrogo do Polski nastawionymi.

Nakładem wydawnictwa IPN ukazała się 808 stronicowa praca „Między katolicyzmem i nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939” autorstwa Sebastiana Rosenbauma.

Jak można się dowiedzieć z zapowiedzi na stronie IPN „w okresie dwudziestolecia Rzeczpospolitą zamieszkiwało ok. 1 mln osób niemieckiego pochodzenia narodowego. Większość z nich koncentrowała się w zachodnich województwach Polski, m.in. w województwie śląskim. Niemcy z tego ostatniego województwa w większości wyznawali katolicyzm, co odróżniało ich od pozostałych członków tej mniejszości narodowej, z reguły ewangelickiego wyznania. Dlatego też najważniejsza organizacja niemieckich katolików powstała właśnie w województwie śląskim, w Katowicach i choć działała w wielu częściach kraju, na polskim Górnym Śląsku znajdowały się jej władze i najsilniejsze struktury. Organizacją tą był Związek Niemieckich Katolików w Polsce (Verband deutscher Katholiken in Polen, VdK). Został powołany do życia latem 1923 r. przez niemieckich działaczy związanych z tzw. katolicyzmem politycznym i związkowym. Był organizacją co prawda katolicką, kulturalno-społeczną, jednak nie podporządkowaną hierarchii kościelnej administracji apostolskiej, a od 1925 r. diecezji katowickiej. Co więcej, przez kilka pierwszych lat VdK znajdował się w konflikcie z administratorem, a potem biskupem Augustem Hlondem oraz szeregiem duchownych. VdK nawiązywał do silnych w Niemczech tradycji ruchu organizacyjnego świeckich katolików, co nie zawsze podobało się duchowieństwu. Formalnie apolityczny, VdK odgrywał znaczącą rolę w procesie mobilizacji i światopoglądowo-narodowej homogenizacji Niemców w województwie śląskim, dzięki szeroko zakrojonej aktywności kulturalnej, konfesyjnej, społecznej i in. Centrala i filie Związku ściśle współpracowały z innymi organizacjami niemieckimi, jak Volksbund, jednak nierzadko dochodziło między nimi także do konfliktu na tle politycznym i konfesyjnym. W ciągu 16 lat istnienia VdK stał się ważną organizacją Niemców śląskich. Jednak po 1933 r. doszło do pęknięcia w łonie Związku: część działaczy z senatorem RP Eduardem Pantem zdecydowanie opowiedziała się przeciwko rządowi Adolfa Hitlera w Rzeszy Niemieckiej, część przyjęła koniunkturalne stanowisko umiarkowanego poparcia. Wśród działaczy coraz mocniej zaznaczała się rozbieżność między katolickim światopoglądem a penetracją przez ideologię nacjonalistyczną”.

Praca „Między katolicyzmem i nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923–1939” autorstwa Sebastiana Rosenbauma „przedstawia w sześciu rozdziałach korzenie organizacji w tzw. katolicyzmie związkowym w Niemczech, następnie omawia strukturę VdK, jego oddziaływanie na forum województwa śląskiego i diecezji katowickiej, formy aktywności społeczno-kulturalnej oraz dyskurs rozwijany w Związku. Jest to pierwsza tak obszerna monografia poświęcona stowarzyszeniu mniejszości niemieckiej z międzywojennego województwa śląskiego. Jest też próbą ukazania przemian w łonie społeczności niemieckich katolików pod wpływem „narodowej rewolucji” w Trzeciej Rzeszy. Praca oparta jest na szerokiej bazie źródłowej, obejmującej archiwa w Niemczech i w Polsce, państwowe i kościelne, oraz prasę mniejszości niemieckiej”.

Jan Bodakowski