Jan Bodakowski
Żołnierze Niepodległości 1914 – 1918 – życiorysy legionistów
Nakładem wydawnictwa AA ukazała się nowa praca Joanny Wieliczki-Szarkowej „Żołnierze Niepodległości 1914 – 1918”. Jej bohaterami są członkowie Legionów Polskich: Walery Sławek, Kazimierz Sosnkowski, Władysław Belina-Prażmowski, Kazimierz Piątek „Herwin”, Stanisław Kaszubski „Król”, Bolesław Wieniawa-Długoszowski, Leopold Kula „Lis, bracia Herzogowie (Franciszek, Stanisław, Stefan, Józef ), Franciszek Pększyc „Grudziński”, Edward Rydz-Śmigły, Andrzej Galica, Tadeusz Furgalski „Wyrwa”, Józef Haller, Zbigniew Dunin-Wąsowicz, Bogusław Szul-Skjöldkrona, Eugeniusz Małaczewski, Lucjan Żeligowski, Bolesław Mościcki. Do książki dołączono płytę CD z pieśniami legionowymi w wykonaniu Centralnego Zespołu Artystycznego Wojska Polskiego.
Autorka opisuje losy żołnierzy 1 Kompanii Kadrowej, 1 Pułku Legionów, I, II i III Brygady, Polskiej Organizacji Wojskowej, i Wojska Polskiego. Bohaterów walki o Polskę niepodległą skazanych w PRL na zapomnienie.
We wstępie do pracy Joanny Wieliczki-Szarkowej profesor Andrzej Nowak przypominał historie formacji do której należeli „żołnierze niepodległej”. „Pierwsza Kompania Kadrowa powstała z połączenia najlepszych żołnierzy Polskich Drużyn Strzeleckich (pod komendą Stanisława Burhardta „Bukackiego”) oraz Związku Strzeleckiego (dowodzonych przez Tadeusza Kasprzyckiego). Przypomnieć tu warto, że Związek Strzelecki, legalna organizacja paramilitarna, założona została w zaborze austriackim we Lwowie w kwietniu 1910 r., a wkrótce potem, pod nazwą Towarzystwo „Strzelec”, także w Krakowie. Powołana z inicjatywy tajnego, utworzonego dwa lata wcześniej Związku Walki Czynnej (ZWC), miała faktycznie przygotowywać młodych ludzi do walki o niepodległość Polski w momencie wybuchu wojny między zaborcami. Komendantem Głównym „Strzelca” był Józef Piłsudski (formalnie organizację nadzorował początkowo Wydział Związku Strzeleckiego z Władysławem Sikorskim na czele); funkcję szefa sztabu pełnił (od 1912) Kazimierz Sosnkowski; komendantem Okręgu Lwowskiego i zrazem redaktorem odpowiedzialnym pisma „Strzelec” był Edward Śmigły-Rydz.
Ochotnicy – w większości pochodzenia chłopskiego i inteligenckiego – utworzyli blisko 200 kół, przede wszystkim w okręgu krakowskim (blisko 4 tys. członków) i lwowskim (ponad 1200). Ubrani w szare (później szaroniebieskie) mundury, wyróżniające się od armii austriackiej, polscy strzelcy ćwiczyli umiejętności wojskowe mając do dyspozycji ok. 800 karabinów, w większości przestarzałych. Każdy był dumny z charakterystycznej dla ich formacji czapki-maciejówki z orzełkiem.
Równolegle od lipca 1911 tworzyły się Polskie Drużyny Strzeleckie (PDS), wywodzące się z tajnej Armii Polskiej, w której pierwszoplanowe role odgrywali Marian Żegota-Januszajtis oraz Mieczysław Norwid-Neugebauer. Odrębną formację stanowiły działające od 1908 w Galicji Wschodniej Drużyny Bartoszowe. PDS organizował od 1913 wspólne ćwiczenia ze Związkiem Strzeleckim (m.in. we Lwowie i w Tyńcu), uznając zwierzchnictwo Piłsudskiego”.
Pierwszą kompanie kadrową tworzyło 144 do 174 żołnierzy. „Najmłodszy, Jerzy Morris-Malcolm, miał zaledwie 14 lat”. „Łączyła ich jedna wiara: w niepodległość Polski. Pochodzili z drobnego ziemiaństwa, inteligencji (wielu było studentów), rzadziej ze środowisk robotniczych i chłopskich”.
„Kiedy państwa centralne zawarły w lutym 1918 pokój z Ukrainą, odstępujący Kijowowi m.in. polską Chełmszczyznę, żołnierze II Brygady pod dowództwem Józefa Hallera zdecydowali się na bunt. 15 II 1918 przebili się przez oddziały austriackie pod Rarańczą i przeszli na drugą stronę frontu. Żołnierze artylerii i taborów Brygady, którym nie udało się przebić, zostali internowani w obozach na Węgrzech (Huszt, Marmarosz-Sziget, Szeklencsze i Dulfalva). Ok. 1600 żołnierzy II Brygady, którzy przeszli na drugą stronę frontu, forsownym marszem przez Chocim, Żwaniec, Kamieniec Podolski dołączyło do tworzonego od połowy 1917 roku w republikańskiej Rosji II Korpusu Polskiego. Ostatnią swą bitwę – pod Kaniowem (11 V 1918) – stoczyli przeciwko Niemcom, którzy postanowili rozbroić polski Korpus. Większość trafiła po bitwie do obozu internowania w Brześciu. Płk Haller szczęśliwie uciekł Niemcom i przez Rosję przedostał się do Francji, gdzie stanął na czele tworzonej tam polskiej Armii Ochotniczej”.
Legendę Legionów w II RP tworzyli najwybitniejsi poeci Kazimierz Przerwa-Tetmajera, Władysław Leon Wyczółkowski, Julian Fałat, Teodor Axentowicz, Józef Mehoffer, Zofia Stryjeńska, Konstanty Laszczka, Wojciech Kossak
Odrodzone państwo polskie powstała dzięki „dyplomatyczno-propagandowej akcji, którą kierował Roman Dmowski. Powstało przez ogromny wysiłek setek tysięcy ludzi, którzy coś dla tej niepodległości zrobili, poświęcili – niezależnie od tego, czy świeciła im gwiazda Komendanta, „Pana Romana”, czy wiara w chłopskiego przywódcę – Witosa. Powstało jednak także, a może przede wszystkim dlatego, że młodzi Polacy powstali do zbrojnej walki o swoją Ojczyznę. I byli potem, w roku 1918, w roku 1920 gotowi bronić jej, walczyć o nią. Z ich poświęcenia wyrosła duma II Rzeczpospolitej”
Jan Bodakowski
Inne tematy w dziale Kultura
