W środę i czwartek 23-24 maja 2018 r. Oddział Instytutu Pamięci Narodowej w Krakowie był organizatorem i gospodarzem międzynarodowej konferencji naukowej „Za Waszą i naszą wolność” poświęconej działalności Autonomicznego Wydziału Wschodniego Solidarności Walczącej w 30. rocznicę jego powstania. Do Krakowa przybyli działacze SW z całej Polski, którzy w 1987-88 r. podjęli współpracę z dysydentami różnych narodów Związku Socjalistycznych Republik Sowieckich.
Konferencję zorganizowano w Akademii Ignatianum. Wśród gości byli legendarny przywódca SW a obecnie marszałek-senior Sejmu RP, Kornel Morawiecki, współorganizatorzy Autonomicznego Wydziału Wschodniego SW, Jadwiga Chmielowska – wcześniej działaczka NSZZ Solidarność Regionu Śląsko-Dąbrowskiego, oraz Piotr Hlebowicz, działacz NSZZ Solidarność Rolników Indywidualnych oraz przedstawiciele regionalnych i zagranicznych komórek AWW SW. Licznie przybyli także zagraniczni partnerzy działaczy SW z Armenii, Azerbejdżanu, Białorusi, Czeczenii, Estonii, Gruzji, Litwy, Łotwy, Rosji i Ukrainy, wchodzących niegdyś w skład Związku Sowieckiego. Nazwiska wielu spośród nich do dzisiaj trafiają na pierwsze strony gazet czy serwisów informacyjnych, jako przywódców swoich społeczności lub antyrosyjskich dysydentów. Obecni byli także Prezes IPN dr Jarosław Szarek, poseł na Sejm RP dr hab. Józef Brynkus, rektor Akademii Ignatianum, ks. prof. dr hab. Józef Bremer, ambasador i minister pełnomocny Gruzji w Polsce, Ilia Darchiashvili oraz przewodniczący Zarządu Regionu Małopolska NSZZ Solidarność Wojciech Grzeszek.
Referaty pokazujące różne aspekty działalności SW i AWW SW przedstawili dr Przemysław Zwiernik z Poznania, dr Janusz Borowiec z Rzeszowa, Łukasz Sołtysik i dr Grzegorz Waligóra z Wrocławia, Artur Adamski, dr Rafał Brzeski, Adam Gliksman i Łukasz Wolak. Referat na konferencję nadesłał także nieobecny podczas obrad dr Jerzy Targalski. Referaty o współpracy widzianej od strony wschodnich partnerów SW zaprezentowali Alexander Rusetsky z Kaukaskiego Instytutu Bezpieczeństwa Międzynarodowego, prof. Adas Jakubauskas z Uniwersytetu Michał Römera w Wilnie, dr Jazep Januszkiewicz z Białorusi oraz Snaver Kadyrov z Ukrainy. Referat przedstawiła także nieobecna dr Gulnara Abdullayeva z Ukrainy. Panele referatów poprowadzili dr Cecylia Kuta, dr Monika Komaniecka-Łyp, dr Joanna Lubecka i dr hab. Henryk Głębocki.
Pomysł powołania w strukturach SW komórki zajmującej się kontaktami z narodami Związku Sowieckiego pojawił się jeszcze w 1985 r., gdy z inicjatywy przywódcy ZSRS Michaiła Gorbaczowa rozpoczęła się tzw. „pierestrojka” czyli wewnętrzna przebudowa systemu komunistycznego na mniej dolegliwy dla obywateli. Tworzeniem Autonomicznego Wydziału Wschodniego zajęli się Jadwiga Chmielowska i Piotr Hlebowicz. Jesienią 1987 r. spotkali się z Kornelem Morawieckim, który przychylnie potraktował koncepcję utworzenia takiej struktury i nawiązania kontaktów z dysydentami w ZSRS.
Członkowie Wschodniego Wydziału Autonomicznego SW zajmowali się m.in. zbieraniem i opracowywaniem informacji na temat sytuacji w ZSRS, przerzutem literatury drugiego obiegu na Wschód, prowadzeniem szkoleń poligraficznych dla dysydentów sowieckich czy też nawiązywaniem kontaktów z Polonią. Dotarli też na Białoruś i Łotwę, do a także Azerbejdżanu, Estonii, Kazachstanu i Uzbekistanu, a zatem aż po pogranicze Chin.
Solidarność Walcząca była drugą po Solidarności pod względem liczebności polską organizacją antykomunistycznego oporu w latach 80. XX w. i jej struktury działały w 27 spośród 49 istniejących ówcześnie województw. Jako nadrzędny cel swojej działalności stawiała nie reformę systemu politycznego w Polsce i stworzenie socjalizmu czy komunizmu „z ludzką twarzą”, ale obalenie „dyktatury proletariatu” w ogóle. Nieprzypadkowo jedna z dewiz SW brzmiała „Chcemy władzy zabrać władzę”. Z kolei członkowie Autonomicznego Wydziału Wschodniego odwoływali się do znanej dewizy, której korzenie sięgają jeszcze czasów Konfederacji Barskiej, a w formułę insurekcyjnego hasła ujętej przez Joachima Lelewela w okresie Powstania Listopadowego „Za Waszą wolność i naszą”. Hasło to haftowano na powstańczych sztandarach. Zasadą działania AWW i podjęcia szerokiej współpracy z dysydentami narodów Związków Sowieckiego było hasło sformułowane przez Jadwigę Chmielowską „Podstawowym prawem każdego człowieka jest prawo do posiadania własnego państwa”.
W referatach i dyskusjach kilkakrotnie zwrócono uwagę, że dyplomacja III RP nie wykorzystała kontaktów nawiązanych przez AWW na Wschodzie. Tradycje i dorobek SW zostały odrzucone, czy przynajmniej usiłowano o nich zapomnieć. Wprawdzie niektórzy dodawali, że brak szerokiej wiedzy w społeczeństwie o SW a szczególnie AWW można tłumaczyć głębokim zakonspirowaniem ich działalności, ale równocześnie działacze podejmowali żywą dyskusję z badaczami, niejednokrotnie zajmując bardzo polemiczne wobec naukowych ustaleń postawy. Dotyczyło to m.in. liczebności i struktur SW oraz AWW, czy skali przeciwdziałania tym strukturom i ich działaniom przez komunistyczną Służbę Bezpieczeństwa.
Konferencja pokazała, jak wiele jest jeszcze do zrobienia dla poznania pełnego obrazu historii polskich zmagań z systemem komunistycznym, opisania dziejów Solidarności Walczącej, a przede wszystkim międzynarodowych aspektów polskiej walki o wolność w ostatnim dwudziestoleciu XX w.
Wydarzeniem towarzyszącym konferencji było nadanie skwerowi przy zbiegu ulic Tarłowskiej i Zwierzynieckiej w Krakowie patronatu pułkownika Jerzego Turaszwiliego, oficera armii niepodległej Gruzji z lat 1918-1921 a później oficera kontraktowego Wojska Polskiego, odznaczonego za bohaterstwo w bitwie nad Bzurą w 1939 r. Orderem Virtuti Militari. Po II wojnie światowej pułkownik mieszkał w Krakowie i był m.in. trenerem Krakowskiego Klubu Jazdy Konnej. Odsłonięcia tabliczki z nazwą skweru dokonali prezydent miasta Krakowa prof. dr hab. Jacek Majchrowski, ambasador Gruzji Ilia Darchiashvili, prezes IPN dr Jarosław Szarek i marszałek senior Kornel Morawiecki. W krakowskim Centrum Edukacyjnym IPN Przystanek Historia otwarto okolicznościową wystawę poświęconą oficerom kontraktowym WP pochodzenia gruzińskiego.
Zapraszamy do lektury 6. Numeru Biuletynu informacyjnego Brynkus! W sieci do pobrania TUTAJ.
Opracowanie: Michał Siwiec-Cielebon, pracownik Biura Poselskiego dra hab. Józefa Brynkusa
