Każdy sobie pan w naszej Rzeczypospolitej

- Każdy sobie pan w naszej Rzeczypospolitej, kto jeno ma szablę w garści i lada jaką partię zebrać potrafi. Co mi czynią? kogo ja się tu boję?

Tak to Kmicic w Potopie H. Sienkiewicza odpowiedział był na obawy panny Billewiczówny, że sądy będą go ścigać za to jak niegodnie postąpił z mieszczanami w Upicie za to, że nie chcieli dać darmo poczęstunku jego żołnierzom żądając asygnacji na prowianty od hetmana wielkiego albo pana podskarbiego, których ci zaś przedstawić nie mogli, bo i nie mieli, i jak to zwykli w takich przypadkach, a czego i sam dowódca im nie wzbraniał, bo i sam nie lepszy od nich, jęli domagać się swego szablami puszczając przy okazji z dymem parę stodół.

Cztery wieki od tamtej pory już niemal minęły, a pod tym względem niewiele się u nas zmieniło i każdy, kto lada jaką partię zebrać potrafi, choć szabli u boku już nosić nie nosi, panem się czuje bezkarnym w naszej Rzeczypospolitej i nikogo się nie boi: ani sądów, ani aresztów.

I jak tu ma być w Narodzie szacunek do prawa i jego przedstawicieli, skoro już od małego uczy się go cwaniactwa i warcholstwa za wzór stawiając takichże zawadiaków jak ów Kmicic za nic mających prawo i wszelką władzę, a co by złego uczynili i ile trupów za sobą nie zostawili, Ojczyzna wybaczy, byle się tylko wsławili w jakiejś bitwie z nieprzyjacielem, którego sami wcześniej kusili osłabiając ją nierządem, samowolą i anarchią. Kultura to jednak ich wyniosła na piedestał i uczyniła symbolami i nosicielami tradycji narodowych. Kogo innego zresztą miała nimi uczynić? Tych bezimiennych i niepiśmiennych chłopów, bez pracy których te wszystkie szlachetki szybko pomarliby z głodu dojadając ostatnie konie?

Nic dziwnego zatem, że mają dzisiaj mnóstwo swoich naśladowców, którym się wydaje, że Ojczyzna im wszystko wybaczy i należy im się od niej darmowy prowiant, intratne posady i działki pod planowane inwestycje, które załatwiają  sobie "pod stołem" i przepisują na członków rodziny, żeby potem sprzedać z wielokrotnym zyskiem, a gdy nie dają wezmą sobie sami. Sądy, areszty to nie dla nich, ale dla tego pospolitego bydła, które ma siedzieć cicho, modlić się i na nich głosować. No i dla tych drugich, których już za byle co najchętniej by na długie lata powsadzali do lochów, sami zaś tygodnia wytrzymać w nich nie potrafią i zaraz jakieś głodówki urządzają, protesty, listy ślą ze skargami do znienawidzonych międzynarodowych instytucji, skarżenie się do których uważali jeszcze niedawno za przejaw zdrady narodowej i hańby najwyższej, że wyższej to już chyba nie ma.

Takie to nasze szlachciury pełną gębą patriotycznych pieśni i zawołań, zajmujący pierwsze rzędy w kościołach, a niechby im kto ubliżył nazywaniem rzeczy po imieniu zaraz szablą zaświecą w oczy tak, że ci się odechce z miejsca prawa i sprawiedliwości, bo kto ma szablę, ten ma zawsze lepszą rację.

I tak to już chyba u nas będzie. Aż do następnego potopu. Wtedy wszyscy się na chwilę znowu zrównają i zasiądą do wspólnego stołu, nawet okrągłego... zanim znowu nie zaczną szukać między sobą zdrajców, bo bez tego nie da się być u nas patriotą.

Wróg zaś tylko czeka, żeby znowu ich pogodzić.

...

Cytaty z: Potop, Tom pierwszy, Rozdział 5, H. Sienkiewicz