Konserwatywna polityka monetarna w warunkach globalnej ekspansji pieniądza

1. Wprowadzenie

Współczesna gospodarka światowa funkcjonuje w ramach reżimów monetarnych opartych na elastycznej kreacji pieniądza, zarówno przez banki centralne, jak i sektor bankowy. W tym kontekście zasadnicze znaczenie zyskuje problem zdolności państw odwołujących się do konserwatywnych zasad monetarnych – restrykcyjnej podaży pieniądza, minimalnej roli państwa w systemie finansowym oraz wysokiej dyscypliny fiskalnej – do utrzymania konkurencyjności gospodarczej. Historycznym odpowiednikiem tej asymetrii jest zderzenie między złotym standardem a systemem Bretton Woods, a następnie globalnym reżimem pieniądza fiat.

2. Złoty standard jako model konserwatywnej homeostazy monetarnej

Złoty standard, dominujący w gospodarce światowej od XIX wieku do lat 30. XX wieku, stanowił klasyczny przykład systemu opartego na konserwatywnym paradygmacie monetarnym. Podaż pieniądza zależała od wielkości rezerw kruszcu, co w praktyce ograniczało możliwości prowadzenia polityki pieniężnej.¹ System wymuszał równowagę budżetową oraz dostosowania deflacyjne w okresach kryzysów.²

W literaturze określa się go często jako „mechanizm automatycznej stabilizacji”³ – był to system stabilny strukturalnie, lecz o niskiej adaptacyjności.

Jego kluczowe cechy obejmowały:

sztywną podaż pieniądza, determinowaną wielkością zasobów kruszcu,

brak elastycznych narzędzi polityki pieniężnej,

wbudowaną deflacyjną korektę zaburzeń równowagi,

wysoki poziom dyscypliny fiskalnej, wymuszony ograniczonym dostępem do kreacji pieniądza.

System ten zakładał, że gospodarka jest zdolna do samoregulacji, a równowaga makroekonomiczna powinna wynikać z mechanizmów rynkowych. Stanowiło to monetarne ucieleśnienie konserwatywnego ładu gospodarczego: stabilnego, przewidywalnego i opartego na ograniczeniach materialnych.

3. Wzrost asymetrii energetycznej: gospodarka przyspiesza szybciej niż złoto

Wraz z industrializacją, globalizacją handlu oraz rosnącą intensywnością inwestycji infrastrukturalnych, tempo rozwoju gospodarczego zaczęło przewyższać tempo przyrostu zasobów kruszcu.⁴ Powstała strukturalna asymetria między:

rosnącym zapotrzebowaniem na płynność finansową,

a ograniczoną podażą pieniądza wynikającą ze sztywności standardu złota.

Jak wskazuje Eichengreen, system złotego standardu stał się „instytucjonalnie przestarzały wobec dynamiki gospodarki światowej”.⁵

4. Wielki Kryzys jako dowód niezdolności konserwatywnego systemu do adaptacji

Wielki Kryzys lat 1929–1933 pogłębił strukturalne ograniczenia złotego standardu. Odmowa prowadzenia ekspansywnej polityki monetarnej – wynikająca ze sztywnego powiązania pieniądza ze złotem – doprowadziła do spiralnej deflacji, bankructw przedsiębiorstw i masowego bezrobocia.⁶

Przy braku możliwości:

zwiększania podaży pieniądza,

obniżania stóp procentowych,

przeprowadzania interwencji płynnościowych,

gospodarki pogrążyły się w deflacji, spadku inwestycji i zapaści kredytu. Mechanizmy samoregulacji okazały się niewystarczające wobec złożoności i tempa szoków gospodarczych. System konserwatywny był wewnętrznie spójny, lecz zewnętrznie niezdolny do adaptacji.

Badania Temina i Bernanke pokazują, że kraje, które wcześniej porzuciły złoty standard, weszły na ścieżkę ożywienia szybciej, dzięki większej elastyczności polityki pieniężnej.⁷

To moment, w którym konserwatywna homeostaza monetarna ujawniła swoją niezdolność do reakcji na duże szoki systemowe.

5. Bretton Woods jako próba równowagi między zakotwiczeniem a elastycznością

System Bretton Woods, ustanowiony w 1944 roku, był hybrydowym rozwiązaniem łączącym elementy sztywnej i elastycznej polityki monetarnej. Dolar powiązano ze złotem, lecz pozostałe waluty powiązano z dolarem, co umożliwiło ekspansję kredytową przewyższającą tempo akumulacji złota.⁸

Opierał się on na:

dolarze powiązanym ze złotem,

państwowej kontroli kursów walutowych,

instytucjach stabilizujących płynność (MFW, Bank Światowy).

Formalnie zachowywał elementy zakotwiczenia (wymienialność dolara na złoto), lecz w praktyce dopuszczał znacznie większą ekspansję pieniądza niż klasyczny złoty standard. Był to pierwszy globalny model, w którym kreacja pieniądza wyprzedzała materialne rezerwy kruszcu — zapowiedź reżimu fiat.

W praktyce umożliwiło to większą kreację pieniądza, jednocześnie zachowując pozór konserwatywnego zakotwiczenia.⁹

System ten bywa interpretowany jako „pół-symulacyjna” wersja pieniądza – nadal powiązana ze złotem, lecz z istotnie zwiększoną płynnością.¹⁰

6. Koniec Bretton Woods i przejście do globalnego reżimu pieniądza fiat

W 1971 roku administracja Richarda Nixona zawiesiła wymienialność dolara na złoto, co zakończyło funkcjonowanie systemu Bretton Woods. Od tego momentu globalna gospodarka w pełni przeszła do reżimu pieniądza fiat.¹¹

Elastyczna kreacja pieniądza umożliwiła:

rozwój globalnych rynków finansowych,

radykalne zwiększenie podaży kredytu,

tworzenie instrumentów pochodnych,

wielokrotne powiększenie agregatów pieniężnych w stosunku do gospodarki realnej.¹²

Reżim fiat stał się podstawowym narzędziem stabilizacji gospodarczej, co podważło konserwatywną koncepcję pieniądza jako dobra limitowanego materialnie.

7. Wnioski systemowe: konserwatyzm monetarny jako układ niskiej energii

Analiza historyczna prowadzi do wniosku, że systemy monetarne oparte na sztywnej podaży pieniądza są strukturalnie niezdolne do funkcjonowania w globalnym środowisku, w którym dominują reżimy o dużej elastyczności kreacji pieniądza. Wynika to z:

niższej elastyczności adaptacyjnej,

deflacyjnego charakteru reakcji,

słabszej konkurencyjności inwestycyjnej,

ograniczonej zdolności stabilizacyjnej.

Jak wskazuje Goodhart, konserwatywny system monetarny może działać wyłącznie wtedy, gdy jest rozwiązaniem globalnym – w przeciwnym razie podlega presji asymetrii systemowej.¹³

8. Konkluzja

Zestawienie złotego standardu z późniejszymi reżimami monetarnymi wskazuje, że konserwatywna polityka monetarna – choć wewnętrznie spójna i stabilizująca – jest niezdolna do konkurowania z systemami opartymi na ekspansywnej kreacji pieniądza. Przejście od złotego standardu do pieniądza fiat stanowi historyczne potwierdzenie tezy, że systemy stabilne oparte na ograniczeniach materialnych tracą zdolność adaptacji w obliczu dynamicznych, energetycznie „wysokich” reżimów monetarnych.

Przypisy

M. Friedman, A.J. Schwartz, A Monetary History of the United States, Princeton University Press, 1963.

B. Eichengreen, Golden Fetters: The Gold Standard and the Great Depression, Oxford University Press, 1992.

K. Wicksell, Lectures on Political Economy, Routledge, 1935.

N. Ferguson, The Ascent of Money, Penguin Books, 2008.

B. Eichengreen, Golden Fetters…, op. cit.

Ch. Kindleberger, The World in Depression 1929–1939, University of California Press, 1973.

P. Temin, Lessons from the Great Depression, MIT Press, 1989; B. Bernanke, Essays on the Great Depression, Princeton University Press, 2000.

M. Bordo, B. Eichengreen, A Retrospective on the Bretton Woods System, University of Chicago Press, 1993.

R. Triffin, Gold and the Dollar Crisis, Yale University Press, 1960.

B. Steil, The Battle of Bretton Woods, Princeton University Press, 2013.

R. Solomon, The International Monetary System, 1945–1976, Harper & Row, 1977.

H. Rey, “Dilemma not Trilemma: The Global Financial Cycle…”, NBER Working Paper 21162 (2015).

C. Goodhart, The Evolution of Central Banks, MIT Press, 1988.

Bibliografia

Bernanke B. (2000), Essays on the Great Depression, Princeton University Press.

Bordo M., Eichengreen B. (1993), A Retrospective on the Bretton Woods System, University of Chicago Press.

Eichengreen B. (1992), Golden Fetters: The Gold Standard and the Great Depression, Oxford University Press.

Ferguson N. (2008), The Ascent of Money, Penguin Books.

Friedman M., Schwartz A.J. (1963), A Monetary History of the United States, Princeton University Press.

Goodhart C. (1988), The Evolution of Central Banks, MIT Press.

Kindleberger Ch. (1973), The World in Depression 1929–1939, University of California Press.

Rey H. (2015), “Dilemma not Trilemma: The Global Financial Cycle…”, NBER Working Paper 21162.

Steil B. (2013), The Battle of Bretton Woods, Princeton University Press.

Temin P. (1989), Lessons from the Great Depression, MIT Press.

Triffin R. (1960), Gold and the Dollar Crisis, Yale University Press.

Wicksell K. (1935), Lectures on Political Economy, Routledge.