Narracja systemowa jako instrument hegemonii monetarnej

1. Wprowadzenie: narracja jako element infrastruktury władzy monetarnej

W globalnym systemie finansowym opartym na walutach fiat hegemonia monetarna nie jest jedynie funkcją potencjału gospodarczego czy militarnego, lecz w równym stopniu wynika z kontroli nad narracją systemową.¹ Narracja ta wyznacza, jakie polityki monetarne uchodzą za racjonalne, komu wolno kreować pieniądz, a komu nie, jakie deficyty są „bezpieczne”, oraz które gospodarki mogą przekraczać tradycyjne normy fiskalne.²

W systemie fiat pieniądz jest konstrukcją symboliczną; dlatego zaufanie, legitymizacja i narracja stają się równie istotne jak przepływy kapitałowe.³

2. Pieniądz fiat jako konstrukcja symboliczna: rola narracji w kreacji wartości

Pieniądz fiat działa, ponieważ jest akceptowany, a akceptacja ta opiera się na instytucjonalnych i narracyjnych podstawach.⁴ Jak wskazuje Susan Strange, hegemoniczne waluty posiadają „strukturalną władzę” — zdolność do narzucania globalnych zasad gry.⁵

W związku z tym:

dolar jest „bezpieczny”,

jen „stabilny”,

frank „zaufany”,

a waluty peryferii „ryzykowne”.

Nie są to właściwości obiektywne, lecz produkty przekonań utrwalonych w dyskursie ekonomicznym, instytucjach i praktykach rynkowych.⁶

3. Asymetryczna narracja centrum i peryferii

Centrum (hegemon + strefa stabilności)

Narracja głosi, że:

elastyczna polityka monetarna jest warunkiem stabilności,

QE to narzędzie techniczne,

wysoki dług publiczny jest normalny,

reżimy niskich stóp procentowych są neutralne.

W tym ujęciu deficyt USA czy Japonii nie jest problemem, lecz „naturalną konsekwencją roli globalnej”.⁷

Peryferie i półperyferie

Tutaj narracja jest odwrotna:

deficyt jest zagrożeniem,

inflacja jest moralnym upadkiem,

państwo powinno „żyć w ramach możliwości”,

interwencja monetarna jest niebezpieczna.

IMF, OECD i część ekonomii ortodoksyjnej traktują dyscyplinę monetarno-fiskalną jako uniwersalną zasadę — mimo że centrum samo jej nie przestrzega.⁸

To klasyczny przypadek tego, co Robert Cox nazywa hegemoniczną konstrukcją porządku, w której normy są asymetrycznie stosowane w zależności od pozycji państwa w hierarchii.⁹

4. Prawo jako materializacja narracji

Narracja systemowa ulega instytucjonalizacji:

niezależność banków centralnych,

konstytucyjne limity długu,

reguły fiskalne UE,

zakazy finansowania deficytu przez bank centralny,

mandaty stabilności cen.

Jak dowodzi Katharina Pistor, prawo finansowe jest „kodem kapitału”, narzędziem rozdziału możliwości finansowych między podmioty.¹⁰

W gospodarkach peryferyjnych prawo ogranicza możliwość używania narzędzi monetarnych, które państwa centrum wykorzystują bez zahamowań.¹¹

Prawo nie ogranicza rynku – prawo ogranicza peryferie.

5. Narracja „wolnego rynku” jako mechanizm dyscyplinujący

Narracja neoliberalna — o wolnym rynku, konkurencyjności i minimalnej roli państwa — pełni funkcję ideologiczną.¹²

W praktyce:

największe interwencje finansowe realizują USA i UE (bailouty, QE),

największe subsydia stosują Chiny, USA i Niemcy,

największą kontrolę rynku pracy obserwujemy w krajach rozwiniętych.

Narracja o „wolnym rynku” działa asymetrycznie:

centrum → kreuje, reguluje, interweniuje,

peryferie → mają ufać rynkom i ograniczać interwencje.

Jak pisze Quinn Slobodian, neoliberalny porządek globalny został zaprojektowany po to, aby „zabezpieczyć kapitalizm przed demokracją” — i przede wszystkim przed ambitną polityką gospodarczą peryferii.¹³

6. Funkcja narracji w zachowaniu różnicy energetycznej systemu

W ujęciu systemowym (Luhmann, Wallerstein):

centrum posiada wysoką „energię systemową” – płynność, kapitał, wysokie płace,

peryferie posiadają niską energię — dyscyplinę, niskie płace, niestabilność waluty.

Narracja podtrzymuje tę różnicę energetyczną.¹⁴

Działa to następująco:

Centrum – narracja elastyczności i wyjątkowości.

Peryferie – narracja ograniczeń i odpowiedzialności.

Prawo – koduje narrację w normach.

Rynki finansowe – sankcjonują odstępstwa (kapitał ucieka).

Mechanizm jest samosymulacyjny:

hegemon jest „stabilny”, bo narracja mówi, że jest stabilny,

a rynki wierzą w tę narrację,

więc hegemon może kreować pieniądz,

więc faktycznie staje się stabilny.

7. Narracja jako globalny kanał kontroli

Narracja hegemoniczna działa na trzech poziomach:

1. Makroekonomicznym

Definiuje, co jest racjonalną polityką monetarną.¹⁵

2. Geopolitycznym

Wyznacza, które państwa są „wiarygodne”, a które „ryzykowne”.¹⁶

3. Moralno-kulturowym

Buduje symboliczną hierarchię:

centrum: „odpowiedzialność”,

peryferie: „nieodpowiedzialność”.

Jak zauważa Michael Hudson, globalny system finansowy wykorzystuje narrację, by utrzymać peryferie w zależności i blokować ich politykę pieniężną.¹⁷

8. Konkluzja

Narracja systemowa jest jednym z kluczowych instrumentów hegemonii monetarnej w systemach fiat.

Nie jest jedynie opisem rzeczywistości, lecz:

narzędziem produkcji zaufania,

mechanizmem dyscyplinowania peryferii,

strukturą uzasadniającą asymetrię,

ramą normatywną prawa i polityki monetarnej,

kodem reprodukcji globalnej hierarchii finansowej.

W tym sensie:

hegemonia monetarna jest konstrukcją symboliczną, a narracja jest jej główną technologią.

Przypisy

S. Strange, States and Markets, Continuum, 1988.

B. Eichengreen, Globalizing Capital, Princeton University Press, 2008.

S. Bell, The Nature of Money, Polity Press, 2001.

J. M. Keynes, The General Theory, Macmillan, 1936.

S. Strange, The Retreat of the State, Cambridge University Press, 1996.

P. Krugman, International Economics, Pearson, 2022.

R. McKinnon, The Unloved Dollar Standard, Oxford University Press, 2013.

IMF, Fiscal Monitor, różne edycje.

R. W. Cox, “Social Forces, States and World Orders”, Millennium, 1981.

K. Pistor, The Code of Capital, Princeton University Press, 2019.

J. Stiglitz, Globalization and Its Discontents, Norton, 2002.

P. Mirowski, Never Let a Serious Crisis Go to Waste, Verso, 2013.

Q. Slobodian, Globalists, Harvard University Press, 2018.

I. Wallerstein, World-Systems Analysis, Duke University Press, 2004.

W. Mitchell, L. R. Wray, M. Watts, Macroeconomics (MMT), Macmillan, 2019.

B. Cohen, The Future of Money, Princeton University Press, 2004.

M. Hudson, Super Imperialism: The Origin and Fundamentals of U.S. World Dominance, Pluto Press, 2003.

Bibliografia

Bell S. (2001), The Nature of Money, Polity Press.

Cohen B. (2004), The Future of Money, Princeton University Press.

Cox R. W. (1981), “Social Forces, States and World Orders”, Millennium.

Eichengreen B. (2008), Globalizing Capital, Princeton University Press.

Hudson M. (2003), Super Imperialism, Pluto Press.

IMF, Fiscal Monitor, różne lata.

Keynes J. M. (1936), The General Theory, Macmillan.

Krugman P. (2022), International Economics, Pearson.

McKinnon R. (2013), The Unloved Dollar Standard, Oxford University Press.

Mirowski P. (2013), Never Let a Serious Crisis Go to Waste, Verso.

Pistor K. (2019), The Code of Capital, Princeton University Press.

Slobodian Q. (2018), Globalists, Harvard University Press.

Strange S. (1988), States and Markets.

Strange S. (1996), The Retreat of the State, Cambridge University Press.

Stiglitz J. (2002), Globalization and Its Discontents, Norton.

Wallerstein I. (2004), World-Systems Analysis, Duke University Press.

Mitchell W., Wray L. R., Watts M. (2019), Macroeconomics, Macmillan.