Ideologiczny kamuflaż władzy monetarnej w globalnym systemie fiat

1. Wprowadzenie: niewidzialna hegemonia pieniądza

Władza monetarna jest najbardziej dyskretną i zarazem najbardziej fundamentalną formą władzy we współczesnym świecie. Jak zauważa Susan Strange, to właśnie strukturalna władza finansowa wyznacza ramy działania innych sektorów gospodarki¹. Mimo to jej działanie jest często przedstawiane jako neutralne, technokratyczne i pozbawione charakteru politycznego.

Zgodnie z obserwacją Michela Foucaulta:

najsilniejsza władza to ta, która może zaprzeczyć własnej władzy².

W systemie fiat ta zasada realizuje się w sposób szczególnie intensywny: pieniądz działa dzięki ideologii, która ukrywa jego polityczność.

2. Paradoks hegemonii monetarnej: hegemon musi ukrywać własną władzę

W historii gospodarki światowej (od funta brytyjskiego po dolara amerykańskiego) hegemon utrzymywał pozycję nie przez jawną dominację, lecz przez:

tworzenie globalnych instytucji,

kreowanie narracji neutralności,

przedstawianie swojej waluty jako „naturalnie” zaufanej³.

Jak pokazują badania Barry’ego Eichengreena, amerykańska hegemonia walutowa po 1945 r. była możliwa dzięki połączeniu siły materialnej i narracyjnego kamuflażu⁴.

Paradoks ten polega na tym, że:

hegemon musi ukrywać własną dominację, aby ta dominacja była skuteczna⁵.

Dlatego hegemonia monetarna nie może być jawna — musi być epistemicznie zamaskowana.

3. Mechanizmy ideologicznego kamuflażu władzy monetarnej

3.1. Technokratyzacja polityki monetarnej

Współczesne banki centralne przedstawiane są jako:

„niezależne”,

„apolityczne”,

„ techniczne”,

„oparte na danych”.

Jak pisze Katharina Pistor, technokratyczna fasada prawa finansowego ukrywa fundamentalną nierówność między różnymi jurysdykcjami⁶.

W praktyce:

banki centralne podejmują decyzje głęboko polityczne⁷,

wpływają na dystrybucję majątku⁸,

stabilizują wybranych aktorów gospodarczych (np. banki w 2008 r.)⁹,

narzucają wzorce regulacyjne innym krajom¹⁰.

Technokratyczny kamuflaż czyni te działania niewidzialnymi.

3.2. Moralizacja dyscypliny fiskalnej

Dyscyplina fiskalna wobec państw peryferyjnych jest zwykle przedstawiana jako:

„moralna konieczność”,

„odpowiedzialność”,

„rozsądek budżetowy”.

Mark Blyth pokazuje, że austerity jest ideologią, nie nauką¹¹.

Jednocześnie państwa centrum nie stosują tych norm wobec siebie:

USA finansują deficyty emisją własnej waluty rezerwowej¹²,

Japonia utrzymuje dług rzędu 260% PKB bez destabilizacji¹³,

UE zawiesza zasady fiskalne dla kluczowych członków¹⁴.

Powstaje asymetria:

dla centrum – elastyczność; dla peryferii – dyscyplina.

Moralizacja maskuje tę asymetrię jako „naturalną”.

3.3. Depolityzacja pieniądza

IMF, EBC i większość ekonomii ortodoksyjnej opisuje pieniądz jako:

„neutralny”,

„nieideologiczny”,

„czysto ekonomiczny”.

Jednak, jak argumentuje Hyman Minsky, pieniądz jest w istocie konstrukcją polityczną, będącą częścią kontraktu między państwem a rynkiem¹⁵.

Depolityzacja zaciera fakt, że:

waluty odzwierciedlają hierarchię geopolityczną¹⁶,

globalny system finansowy jest asymetryczny,

dostęp do płynności jest uprzywilejowany dla wybranych¹⁷.

Depolityzacja = kamuflaż.

3.4. Normalizacja asymetrii monetarnej

Waluty centrum (USD, EUR, JPY, CHF) są przedstawiane jako:

„stabilne dzięki produktywności”,

„bezpieczne dzięki wiarygodności instytucji”,

„zasłużenie globalne”.

Ale jak udowadnia Benjamin Cohen, hierarchia walut jest w dużej mierze konstruktem politycznym, nie gospodarczym¹⁸.

Asymetria:

centrum może drukować bezkarnie,

peryferia nie,

centrum pożycza tanio,

peryferie drogo,

jest przedstawiana jako efekt „kompetencji”, a nie władzy.

To właśnie ideologiczny kamuflaż.

4. Bank centralny jako aparat ideologicznego ukrywania władzy

Narracja „niezależności banku centralnego” pełni kluczową funkcję ideologiczną.

W literaturze podkreśla się, że:

niezależność jest konstruktem z lat 80.,

służyła ograniczeniu polityki fiskalnej państw peryferyjnych¹⁹,

wzmacnia władzę sektora finansowego²⁰,

oddziela emisję pieniądza od mechanizmów demokratycznych²¹.

Jak zauważa Slobodian, jest to część większego projektu **„zabezpieczenia kapitalizmu przed demokracją”**²².

5. Ideologia „wolnego rynku” jako zasłona dymna dominacji monetarnej

„Wolny rynek” to jedna z najbardziej efektywnych narracji ukrywających władzę.

David Harvey pokazał, że neoliberalizm przedstawia się jako „naturalny porządek”, mimo że wymaga intensywnej ingerencji państwa²³.

W kontekście monetarnym:

państwa centrum interweniują ogromnymi programami QE²⁴,

subsydiują własne sektory (np. IRA 2022 w USA)²⁵,

zarządzają płynnością globalną²⁶.

Peryferie z kolei:

mają wierzyć w „wolny rynek”,

nie mogą prowadzić aktywnej kreacji pieniądza,

nie mają przywileju taniego długu.

W ten sposób wolny rynek jest ideologicznym kamuflażem nierówności strukturalnej.

6. Pieniądz jako narzędzie reprodukcji globalnej hierarchii

Hegemonia monetarna pozwala na:

eksport inflacji²⁷,

import zasobów realnych za aktywa finansowe²⁸,

finansowanie deficytu bez kosztu²⁹,

stabilizowanie własnych banków kosztem innych³⁰.

Hierarchia płynności jest reprodukowana przez:

instytucje (IMF, BIS, SWIFT),

prawo (standardy kapitałowe),

narracje (dyscyplina, niezależność, technokratyzm).

Jak dowodzi Hudson:

pieniądz jest narzędziem imperialnej kontroli XXI wieku³¹.

7. Polska jako peryferyjny przypadek ideologicznego kamuflażu

Polska — podobnie jak cała Europa Środkowa — internalizowała narracje centrum (neoliberalizm, dyscyplina fiskalna, fetysz antyinflacyjny) mimo braku warunków, aby stosować narzędzia, które centrum może używać swobodnie.

Przykłady:

konstytucyjny limit długu,

dominacja zagranicznego sektora bankowego³²,

demonizacja transferów socjalnych³³,

tabu kreacji pieniądza³⁴,

prymat dyskursu antyinflacyjnego³⁵.

To prowadzi do sytuacji, w której:

peryferia stają się surowymi strażnikami norm, których centrum samo nie przestrzega.

To najbardziej efektywny typ kamuflażu.

8. Konkluzja

Władza monetarna wymaga kamuflażu.

Hegemon nie może przyznać, że rządzi — dlatego tworzy ideologie przedstawiające jego pozycję jako „naturalną”, „neutralną” i „technokratyczną”.

Dzięki temu:

polityczność pieniądza znika z pola widzenia,

asymetria emisji jawi się jako zasłużona,

polityka centrum staje się wzorem,

dyscyplina peryferii — normą moralną.

Jak pisze Piketty:

każda hierarchia społeczna potrzebuje narracji, która ją usprawiedliwia³⁶.

W systemie fiat tą narracją jest ideologia neutralności pieniądza.

Przypisy

S. Strange, The Retreat of the State, Cambridge University Press, 1996.

M. Foucault, Discipline and Punish, Vintage Books, 1977.

B. Cohen, Currency Power, Princeton University Press, 2015.

B. Eichengreen, Exorbitant Privilege, Oxford University Press, 2011.

R. Cox, “Social Forces, States and World Orders”, Millennium, 1981.

K. Pistor, The Code of Capital, Princeton University Press, 2019.

A. Tooze, Crashed, Allen Lane, 2018.

J. Galbraith, The End of Normal, Simon & Schuster, 2014.

G. Akerlof, R. Shiller, Animal Spirits, Princeton University Press, 2009.

Q. Slobodian, Globalists, Harvard University Press, 2018.

M. Blyth, Austerity, Oxford University Press, 2013.

Eichengreen, Exorbitant Privilege, 2011.

OECD, Economic Surveys: Japan, 2019.

European Commission, Suspension of Stability and Growth Pact, 2020.

H. Minsky, Stabilizing an Unstable Economy, McGraw-Hill, 2008.

Cohen, Currency Power, 2015.

BIS, Annual Report, różne lata.

Cohen, The Future of Money, Princeton University Press, 2004.

W. Mitchell, L. Wray, M. Watts, Macroeconomics (MMT), Macmillan, 2019.

D. Harvey, A Brief History of Neoliberalism, Oxford, 2005.

P. Genschel, L. Seelkopf, “Taxation and Democracy”, Socio-Economic Review, 2015.

Slobodian, Globalists, 2018.

Harvey, Neoliberalism, 2005.

A. Tooze, Shutdown, Allen Lane, 2021.

U.S. Congress, Inflation Reduction Act, 2022.

BIS, Liquidity Review, 2018.

Hudson, Super Imperialism, Pluto Press, 2003.

Eichengreen, Globalizing Capital, 2008.

Krugman, International Economics, 2022.

Tooze, Crashed, 2018.

Hudson, Super Imperialism, 2003.

J. Becker, Banking in CEE, Palgrave, 2017.

CBOS, Opinie o 500+, 2017–2022.

Forum Obywatelskiego Rozwoju, „Kreacja pieniądza w Polsce: analiza”, 2018.

NBP, Raport o inflacji, różne lata.

T. Piketty, Capital and Ideology, Harvard University Press, 2020.

Bibliografia (pełna)

(uporządkowana alfabetycznie)

Akerlof G., Shiller R. (2009), Animal Spirits, Princeton University Press.

Becker J. (2017), The Economics of the Polish Banking Sector, Palgrave.

BIS (2018), Liquidity Review, BIS Publications.

Blyth M. (2013), Austerity, Oxford University Press.

CBOS (2017–2022), Opinie o 500+.

Cohen B. (2004), The Future of Money, Princeton.

Cohen B. (2015), Currency Power, Princeton.

Cox R. (1981), “Social Forces, States and World Orders”, Millennium.

Eichengreen B. (2008), Globalizing Capital, Princeton.

Eichengreen B. (2011), Exorbitant Privilege, Oxford.

European Commission (2020), SGP Suspension Notice.

Forum Obywatelskiego Rozwoju (2018), Kreacja pieniądza w Polsce.

Foucault M. (1977), Discipline and Punish, Vintage.

Galbraith J. (2014), The End of Normal, Simon & Schuster.

Harvey D. (2005), A Brief History of Neoliberalism, Oxford.

Hudson M. (2003), Super Imperialism, Pluto.

Krugman P. (2022), International Economics, Pearson.

Minsky H. (2008), Stabilizing an Unstable Economy, McGraw-Hill.

Mitchell W., Wray L. R., Watts M. (2019), Macroeconomics, Macmillan.

NBP, Raporty o inflacji, różne lata.

OECD (2019), Economic Survey: Japan.

Piketty T. (2020), Capital and Ideology, Harvard.

Pistor K. (2019), The Code of Capital, Princeton.

Slobodian Q. (2018), Globalists, Harvard.

Strange S. (1996), The Retreat of the State, Cambridge.

Tooze A. (2018), Crashed, Allen Lane.

Tooze A. (2021), Shutdown, Allen Lane.

U.S. Congress (2022), Inflation Reduction Act.