Krytyka polskiej szkoły ekonomii i elity uniwersyteckiej

1. Wprowadzenie: polska ekonomia jako aparat narracyjny hegemonii

Polska akademicka ekonomia od 1989 r. nie stworzyła autonomicznej szkoły badawczej ani własnego paradygmatu teoretycznego. W literaturze z zakresu socjologii wiedzy i ekonomii politycznej obserwuje się zjawisko kolonizacji epistemicznej, w ramach którego lokalne elity intelektualne przejmują i reprodukują narracje centrum światowego systemu gospodarczego⁽¹⁾.

W przypadku Polski oznacza to pełną internalizację:

monetarystycznej doktryny antyinflacyjnej,

neoliberalnej polityki fiskalnej,

dogmatu niezależności banku centralnego,

ortodoksyjnej wizji rynków finansowych,

paradygmatu prywatyzacyjnego.

Jak wskazuje Bohle i Greskovits, polskie elity akademickie były najbardziej gorliwymi wykonawcami i reproducentami zachodniej ortodoksji w całej Europie Środkowej⁽²⁾.

W rezultacie polska ekonomia pełni funkcję apologetycznego aparatu hegemonii monetarnej, a nie autonomicznej dyscypliny naukowej.

2. Polska ekonomia jako strukturalny przypadek auto-kolonizacji epistemicznej

2.1. Dogmatyczna antyinflacyjność jako fundament tożsamości elit

Jedną z centralnych cech polskiej szkoły ekonomii jest monetaryzacja moralności:

inflacja przedstawiana jest jako „zło”,

deficyt jako „grzech”,

emisja pieniądza jako „herezja”.

W literaturze zachodniej inflacja jest analizowana jako zjawisko wieloprzyczynowe (zob. Blanchard, Gali, Stiglitz)⁽³⁾ i coraz częściej jako narzędzie adaptacyjne w systemach fiat (MMT, heterodoksja).

Tymczasem w Polsce utrwaliła się dogmatyczna wersja monetaryzmu Friedmana⁽⁴⁾, często bardziej ortodoksyjna niż ta stosowana w USA po 2008 r.

To, co w USA jest historią, w Polsce pozostaje dogmatem.

To forma epistemicznego opóźnienia strukturalnego.

2.2. Kult niezależności banku centralnego jako alibi apolityczności

Niezależność banku centralnego jest w Polsce przedstawiana jako bezwarunkowa cnota, a nie jako instrument polityki.

Fakty:

Fed jest jawnie polityczny (Tooze)⁽⁵⁾,

EBC podejmuje decyzje o charakterze geopolitycznym (Schelkle)⁽⁶⁾,

Bank Japonii działa jako ramię rządu (Werner)⁽⁷⁾,

Bank Anglii nacjonalizował banki (Wolf)⁽⁸⁾.

Polska szkoła ekonomii ignoruje te fakty, ponieważ jej funkcją nie jest analiza, lecz reprodukcja alibi systemowego:

„bank centralny jest technokratyczny, więc jest poza polityką”.

To pozwala ukrywać:

hierarchię walutową,

asymetrię emisji,

zależność od rynków finansowych,

brak suwerenności monetarnej peryferii.

2.3. Dogmatyzm rynkowy i finansjalistyczna naiwność

Polscy ekonomiści akademiccy w znacznej mierze reprezentują najbardziej uproszczoną wersję teorii efektywnych rynków (Fama)⁽⁹⁾, ignorując:

krytyki finansjalizacji (Epstein)¹⁰,

analizy cykli kredytowych (Minsky)¹¹,

badania nad niestabilnością (Kindleberger)¹²,

współczesne ujęcia nierównowagi (Stiglitz, Piketty).

Efekt:

kursy walut są interpretowane jako „fundamentalne”,

kapitał zagraniczny jako zawsze „efektywny”,

prywatyzacja sektora bankowego jako „racjonalna”,

rynki finansowe jako „neutralne”.

To finansjalizm naiwności, a nie analityka systemowa.

2.4. Uczelnie ekonomiczne jako instytucje reprodukcji ortodoksji

Najważniejsze ośrodki ekonomiczne (SGH, UW/WNE, UEP, UEK):

bazują na podręcznikach amerykańskich z lat 80–90,

uczą modeli RBC i DSGE jako dogmatów,

marginalizują ekonomię polityczną,

ignorują heterodoksję,

nie prowadzą badań strukturalnych.

Jak pisze Mirowski¹³, ekonomia ortodoksyjna często działa jako polityka przebrana za naukę.

W Polsce proces ten jest wyjątkowo czysty:

nie istnieje żadna przeciwwaga intelektualna.

3. Polscy ekonomiści jako strażnicy alibi systemowego

Zgodnie z teorią hegemonii (Gramsci, Slobodian)¹⁴, elity peryferyjne często reprodukują narracje centrum bardziej gorliwie niż elity centrum.

Polska jest podręcznikowym przykładem.

3.1. Polscy ekonomiści bronią zasad, których centrum nie przestrzega

USA

– luzowanie ilościowe, deficyty, dodatnie realne płace minimalne.

Japonia

– najdalej posunięty eksperyment monetarny współczesności.

Strefa euro

– zawieszenie Paktu Stabilności, finansowanie państw (PEPP, OMT).

Polska

– „nie wolno drukować”,

– „deficyt to grzech”,

– „inflacja to moralna katastrofa”.

Efekt:

Polska ekonomia jest najbardziej dogmatycznym segmentem ortodoksji w całym OECD.

3.2. Ekonomia jako moralność klasy średniej, a nie nauka

Polscy ekonomiści nie mówią o:

strukturze sektora finansowego,

pozycji walutowej,

zależności monetarnej,

asymetrii globalnej płynności.

Mówią za to o:

„roztropności”,

„odpowiedzialności”,

„wiarygodności”,

„moralności budżetowej”.

To język moralny, nie naukowy.

Jak pokazuje Bourdieu¹⁵:

dominująca klasa reprodukuje swoje interesy poprzez moralizację – nie analizę.

4. Dlaczego polska ekonomia nie wytworzyła własnej szkoły?

Powody strukturalne:

Półperyferyjna pozycja Polski w globalnej hierarchii monetarnej (Arrighi)¹⁶.

Brak własnych ośrodków finansowych – zależność od banków zagranicznych.

Kolonizacja akademicka – import anglosaskiej ekonomii jako uniwersalnej prawdy.

Presja instytucji międzynarodowych (IMF, OECD, UE).

Polityczna logika modernizacyjna – elity utożsamiają Zachód z prawdą.

Mechanizm alibi – ekonomia służy do usprawiedliwiania, nie do badania.

Polska ekonomia nie mogła stworzyć własnego paradygmatu, ponieważ jej funkcją jest:

utrzymywanie homeostazy peryferyjnej w globalnej strukturze pieniądza.

5. Konkluzja: Polska „szkoła” ekonomii jako struktura reprodukcji hegemonii

Polska ekonomia akademicka nie jest szkołą, lecz aparatem hegemonii narracyjno-monetarnej.

Funkcjonuje jako:

strażnik dogmatów centrum,

generator alibi dla polityk dyscypliny,

reproducent kolonizacji epistemicznej,

mechanizm utrzymywania peryferyjności,

narzędzie neutralizacji alternatywnych wyobraźni.

Dlatego:

Polska ekonomia jest najbardziej udanym eksperymentem w reprodukcji ortodoksji monetarnej na półperyferiach Europy.

PRZYPISY

M. Hardt, A. Negri, Empire, Harvard University Press, 2000.

J. Bohle, B. Greskovits, Capitalist Diversity on Europe’s Periphery, Cornell University Press, 2012.

O. Blanchard, J. Gali, Reconsidering the Role of Fiscal Policy, MIT Working Papers, 2010.

M. Friedman, Inflation and Monetary Framework, University of Chicago Press, 1984.

A. Tooze, Crashed: How a Decade of Financial Crises Changed the World, Allen Lane, 2018.

W. Schelkle, The Political Economy of European Monetary Integration, Oxford University Press, 2017.

R. Werner, Princes of the Yen, M.E. Sharpe, 2003.

M. Wolf, Fixing Global Finance, Yale University Press, 2009.

E. Fama, “Efficient Capital Markets”, Journal of Finance, 1970.

G. Epstein (ed.), Financialization and the World Economy, Edward Elgar, 2005.

H. Minsky, Stabilizing an Unstable Economy, McGraw-Hill, 2008.

C. Kindleberger, Manias, Panics and Crashes, Wiley, 2000.

P. Mirowski, Never Let a Serious Crisis Go to Waste, Verso, 2013.

Q. Slobodian, Globalists, Harvard University Press, 2018.

P. Bourdieu, Language and Symbolic Power, Harvard University Press, 1991.

G. Arrighi, The Long Twentieth Century, Verso, 2009.

BIBLIOGRAFIA (pełna)

Arrighi G. (2009), The Long Twentieth Century, Verso.

Blanchard O., Gali J. (2010), Reconsidering the Role of Fiscal Policy, MIT Working Papers.

Bohle J., Greskovits B. (2012), Capitalist Diversity on Europe’s Periphery, Cornell UP.

Bourdieu P. (1991), Language and Symbolic Power, Harvard UP.

Epstein G. (ed.) (2005), Financialization and the World Economy, Edward Elgar.

Fama E. (1970), “Efficient Capital Markets”, Journal of Finance.

Friedman M. (1984), Inflation and Monetary Framework, Chicago UP.

Hardt M., Negri A. (2000), Empire, Harvard UP.

Kindleberger C. (2000), Manias, Panics and Crashes, Wiley.

Mirowski P. (2013), Never Let a Serious Crisis Go to Waste, Verso.

Minsky H. (2008), Stabilizing an Unstable Economy, McGraw-Hill.

Schelkle W. (2017), The Political Economy of European Monetary Integration, Oxford UP.

Slobodian Q. (2018), Globalists, Harvard UP.

Stiglitz J. (2002), Globalization and Its Discontents, Norton.

Tooze A. (2018), Crashed, Allen Lane.

Werner R. (2003), Princes of the Yen, M.E. Sharpe.

Wolf M. (2009), Fixing Global Finance, Yale UP.