Symulakry ekonomii w polskiej debacie publicznej

1. Wprowadzenie: ekonomia jako system symulacyjny

Polska debata ekonomiczna jest w znacznym stopniu zdominowana nie przez faktyczną analizę procesów gospodarczych, lecz przez symulakry ekonomii — konstrukty narracyjne, które udają opis rzeczywistości, choć w istocie ją zastępują.

W duchu teorii symulakrów Baudrillarda⁽¹⁾, społeczeństwa spektaklu Deborda⁽²⁾ oraz socjologii dominacji symbolicznej Bourdieu⁽³⁾, polskie dyskursy ekonomiczne można traktować jako system wytwarzania pozorów wiedzy, funkcjonalnych wobec:

hegemonii monetarnej,

homeostazy peryferyjnego kapitalizmu,

alibi dla dyscypliny fiskalnej,

racjonalizacji asymetrii globalnych.

Symulakra ekonomii spełniają funkcję maskującą — zasłaniają realne struktury władzy monetarnej, relacje zależności oraz faktyczną naturę pieniądza fiat.

2. Czym jest symulakrum ekonomii?

W duchu Baudrillarda symulakrum to reprezentacja, która:

nie odzwierciedla rzeczywistości,

nie udaje nawet, że ją odzwierciedla,

zastępuje rzeczywistość inną narracją,

staje się bardziej realna niż rzeczywistość (hiperrzeczywistość)⁽⁴⁾.

Symulakrum ekonomiczne to zatem:

pojęcie, teoria lub slogan, który pełni funkcję ideologiczną, regulacyjną i dyscyplinującą, udając jednocześnie neutralną wiedzę ekonomiczną.

Symulakra ekonomii są niefalsyfikowalne, moralizujące, uproszczone i strukturalnie funkcjonalne wobec hegemonii pieniądza.

3. Główne symulakry ekonomiczne w polskiej debacie publicznej

3.1. Symulakrum: „Państwo nie ma pieniędzy”

To najbardziej rozpowszechniony symulakrum posttransformacyjny.

Opiera się na analogii państwa do gospodarstwa domowego — metaforze popularyzowanej w latach 90., mimo że całkowicie niezgodnej z teorią pieniądza fiat (Kelton⁽⁵⁾, Wray⁽⁶⁾).

W istocie:

państwo emitujące własną walutę nie może „nie mieć” pieniędzy,

deficyt publiczny = nadwyżka sektora prywatnego,

pieniądz jest tworzony jako zapis księgowy⁽⁷⁾.

Symulakrum to jest skuteczne, ponieważ:

tłumi roszczenia społeczne,

usprawiedliwia politykę zaciskania pasa,

racjonalizuje peryferyjną pozycję Polski,

odcina debatę od kwestii suwerenności monetarnej.

To klasyczne narzędzie hegemonii monetarnej (Streeck⁽⁸⁾, Slobodian⁽⁹⁾).

3.2. Symulakrum: „Inflacja jako moralne zło”

W polskiej narracji publicznej inflacja ma charakter teologiczny, nie ekonomiczny:

inflacja jest „karą”,

deficyt „grzechem”,

NBP „kapłanem stabilności”,

społeczeństwo „winne”, bo „za dużo wydaje”.

To zinternalizowana wersja monetarystycznej doktryny Friedmana⁽¹⁰⁾, od dawna kwestionowanej w literaturze (Blanchard⁽¹¹⁾, Stiglitz⁽¹²⁾).

W rzeczywistości:

umiarkowana inflacja jest naturalna w systemie fiat,

polityka antyinflacyjna bywa proinflacyjna (wysokie stopy → wyższe koszty),

inflacja może być narzędziem regulacji strukturalnej (MMT⁽¹³⁾).

Symulakrum to spełnia funkcję moralizującą, tłumiąc debatę o:

dystrybucji,

władzy pieniądza,

strukturze sektora bankowego,

opodatkowaniu kapitału.

3.3. Symulakrum: „Rynek wie lepiej”

Symulakrum transformacyjne, oparte na mitologii efektywnych rynków (Fama⁽¹⁴⁾).

Założenia:

rynek jest racjonalny,

inwestor zagraniczny jest zawsze efektywny,

kurs walutowy odzwierciedla „fundamenty”,

prywatyzacja jest zawsze korzystna.

Empiria temu przeczy:

rynki finansowe zachowują się destabilizująco (Kindleberger⁽¹⁵⁾),

kursy walut są geopolityczne, nie „fundamentalne” (Cohen⁽¹⁶⁾),

inwestorzy często wybierają kraje o słabych instytucjach (Epstein⁽¹⁷⁾).

To symulakrum funkcjonuje jako alibi:

tłumaczy deindustrializację,

legitymizuje dominację kapitału zagranicznego,

usprawiedliwia brak polityki przemysłowej.

3.4. Symulakrum: „Euro jako gwarancja dobrobytu”

W polskim dyskursie euro funkcjonuje jako fetysz modernizacyjny, nie kategoria ekonomiczna.

Założenie:

euro = Zachód = cywilizacja = dobrobyt.

W literaturze krytycznej wskazuje się, że euro:

pogłębia asymetrię centrum–peryferie (Lapavitsas⁽¹⁸⁾),

osłabia politykę przemysłową (Streeck⁽¹⁹⁾),

wymusza internalną dewaluację (Blyth⁽²⁰⁾).

Euro jako symulakrum działa, ponieważ:

odwołuje się do aspiracji statusowych,

funkcjonuje symbolicznie, a nie ekonomicznie,

maskuje realną utratę narzędzi monetarnych.

3.5. Symulakrum: „NBP jest apolityczny”

To jedno z najskuteczniejszych narzędzi hegemonii.

Założenie:

bank centralny jest neutralny i technokratyczny.

Fakty:

banki centralne są aktorami politycznymi (Tooze⁽²¹⁾),

decyzje NBP mają głębokie skutki dystrybucyjne,

apolityczność to konstrukcja ideologiczna (Schelkle⁽²²⁾),

banki centralne są wbudowane w struktury dominacji globalnej (Pistor⁽²³⁾).

Symulakrum to:

wyłącza politykę pieniężną z debaty demokratycznej,

ukrywa zależność monetarną peryferii,

pełni funkcję alibi systemowego.

4. Dlaczego polski dyskurs ekonomiczny produkuje symulakra?

4.1. Logika półperyferii

W ujęciu Wallersteina:

centrum produkuje idee,

półperyferie je reprodukują,

peryferie nie mają do nich dostępu⁽²⁴⁾.

Polska jest idealnym przypadkiem strefy reprodukcji.

4.2. Kolonizacja epistemiczna elit

Polska ekonomiia akademicka:

jest zdominowana przez neoklasycyzm,

importuje modele bez refleksji krytycznej,

eliminuje heterodoksję (Keen, Hudson, MMT),

traktuje zachodnią ortodoksję jako neutralną naukę.

Efekt: zależność epistemiczna (Bockman & Eyal⁽²⁵⁾).

4.3. Symulakra jako narzędzia polityczne

Symulakra ekonomii:

legitymizują oszczędności,

redukują konflikty klasowe,

usprawiedliwiają hierarchie,

promują apolityczność instytucji finansowych.

To klasyczne działanie hegemonii (Gramsci⁽²⁶⁾).

4.4. Symulakra jako mechanizmy homeostazy

Symulakra utrzymują stabilność systemu:

nie pozwalają myśleć poza dogmatami,

neutralizują alternatywy polityczne,

odwracają uwagę od realnej polityczności pieniądza.

W duchu naszej meta-meta-teorii:

symulakra ekonomii są narzędziem homeostazy systemu: neutralizują ryzyko zmiany.

5. Konkluzja: polska debata ekonomiczna jako przestrzeń symulacyjna

Polska debata ekonomiczna nie jest przestrzenią wiedzy ani analizy, lecz systemem symulakralnym, który:

maskuje realne relacje dominacji,

reprodukuje narracje centrum,

tłumi alternatywne wyobraźnie,

dostarcza alibi dla hegemonii monetarnej,

utrzymuje półperyferyjny status Polski.

Dlatego:

Polska ekonomia nie opisuje rzeczywistości — ona ją symuluje.

Symulacja ta służy hegemonii monetarnej i reprodukcji systemowej zależności.

PRZYPISY

J. Baudrillard, Simulacra and Simulation, University of Michigan Press, 1994.

G. Debord, The Society of the Spectacle, Zone Books, 1994.

P. Bourdieu, Language and Symbolic Power, Harvard UP, 1991.

Baudrillard, Simulacra and Simulation, 1994.

S. Kelton, The Deficit Myth, PublicAffairs, 2020.

L. Randall Wray, Modern Money Theory, Palgrave, 2015.

H. Minsky, Stabilizing an Unstable Economy, McGraw-Hill, 2008.

W. Streeck, Buying Time, Verso, 2014.

Q. Slobodian, Globalists, Harvard UP, 2018.

M. Friedman, Inflation and Monetary Framework, Chicago UP, 1984.

O. Blanchard, Public Debt and Low Interest Rates, AER, 2019.

J. Stiglitz, The Price of Inequality, Norton, 2013.

Mitchell, Wray, Watts, Macroeconomics (MMT textbook), Macmillan, 2019.

E. Fama, “Efficient Capital Markets”, Journal of Finance, 1970.

C. Kindleberger, Manias, Panics, and Crashes, Wiley, 2000.

B. Cohen, Currency Power, Princeton UP, 2015.

G. Epstein, Financialization and the World Economy, Edward Elgar, 2005.

C. Lapavitsas, Profiting Without Producing, Verso, 2013.

Streeck, Buying Time, 2014.

M. Blyth, Austerity, Oxford UP, 2013.

A. Tooze, Crashed, Allen Lane, 2018.

W. Schelkle, The Political Economy of Monetary Solidarity, Oxford UP, 2017.

K. Pistor, The Code of Capital, Princeton UP, 2019.

I. Wallerstein, World-Systems Analysis, Duke UP, 2004.

J. Bockman, G. Eyal, “Eastern Europe as Postcolonial”, AJS, 2002.

A. Gramsci, Selections from the Prison Notebooks, International Publishers, 1971.

BIBLIOGRAFIA

(alfabetycznie)

Baudrillard J. (1994), Simulacra and Simulation, University of Michigan Press.

Blanchard O. (2019), “Public Debt and Low Interest Rates”, American Economic Review.

Blyth M. (2013), Austerity, Oxford UP.

Bockman J., Eyal G. (2002), “Eastern Europe as Postcolonial”, AJS.

Bourdieu P. (1991), Language and Symbolic Power, Harvard UP.

Cohen B. (2015), Currency Power, Princeton UP.

Debord G. (1994), The Society of the Spectacle, Zone Books.

Epstein G. (ed.) (2005), Financialization and the World Economy, Edward Elgar.

Fama E. (1970), “Efficient Capital Markets”, Journal of Finance.

Friedman M. (1984), Inflation and Monetary Framework, Chicago UP.

Gramsci A. (1971), Selections from the Prison Notebooks, International Publishers.

Kelton S. (2020), The Deficit Myth, PublicAffairs.

Kindleberger C. (2000), Manias, Panics and Crashes, Wiley.

Lapavitsas C. (2013), Profiting Without Producing, Verso.

Minsky H. (2008), Stabilizing an Unstable Economy, McGraw-Hill.

Mitchell W., Wray L.R., Watts M. (2019), Macroeconomics, Macmillan.

Piketty T. (2020), Capital and Ideology, Harvard UP.

Pistor K. (2019), The Code of Capital, Princeton UP.

Schelkle W. (2017), The Political Economy of Monetary Solidarity, Oxford UP.

Slobodian Q. (2018), Globalists, Harvard UP.

Stiglitz J. (2013), The Price of Inequality, Norton.

Streeck W. (2014), Buying Time, Verso.

Tooze A. (2018), Crashed, Allen Lane.

Wallerstein I. (2004), World-Systems Analysis, Duke UP.

Wray L.R. (2015), Modern Money Theory, Palgrave.