Wprawdzie nie wiem kogo miał na myśli Donald Tusk, określając trwającą na wschodzie wojnę mianem "naszej", ale można mieć obawy, że dla tego konkretnego oświadczenia założył maskę człowieka reprezentującego polskie interesy. Ta mistyfikacja jest o tyle łatwa, że mieści się w pojęciach dość szerokiej publiczności, popierającej obydwie najważniejsze zwalczające się partie. Między ich elektoratami, a przynajmniej ich najtwardszymi jądrami, "naszość" wojny na Ukrainie nie podlega dyskusji i w tym zakresie kąsają swoich oponentów z wielką zaciekłością, a przy tym wspólnie i w porozumieniu. Premier zatem "ma łatwo" i bez większego ryzyka może sobie ogłaszać, że wojna z Rosją jest nasza, tym bardziej że faktycznie bardzo nas zubaża, zadłużając po uszy i na wiele pokoleń. Czynnie już zatem jesteśmy zaangażowani w obronę nie swoich granic, choć i tak możemy się póki co cieszyć, że jeszcze nie przelewamy własnej krwi za wolność i zyski "waszą i ich".
Nie wiem wprawdzie czy ta radość potrwa długo, bo wielu jest w Polsce ludzi, których wojna kusi, zwłaszcza wśród pokoleń, które stosując określenie Sfinksa chodzą już na trzech nogach. To trochę dziwne bo wychowywali się ci ludzie w bardzo świeżej pamięci tego czym jest wojna i kim są - bez wyjątku - nasi sąsiedzi.
Nie wiem jak jest teraz, ale w czasach mojej edukacji, w szkołach różnego szczebla i profilu popularne były "izby pamięci narodowej" gdzie gromadzono różne pamiątki przeszłości. W mojej podstawówce taka izba miała rangę szczególną. Patronem szkoły był Teodor Duracz "prawnik, obrońca komunistów" i zbiory tego szkolnego muzeum, pochodzące głównie od rodziny Duraczów były dość obfite, z głównym okazem, w postaci osobistego, oświęcimskiego pasiaka żony patrona.
Przy szkole działała drużyna harcerska imienia Baonu "Zośka" i z wolna to harcerze zaczęli przejmować ową izbę pamięci, organizując w niej spotkania z Panią Zdzisławą Bytnarową, matką Janka "Rudego", Stanisławem Broniewskim "Orszą", powstańcami i żołnierzami Szarych Szeregów. Od wprowadzenia stanu wojennego "kult patrona" zamierał, doszło nawet do wielkiego skandalu, bo nieznani sprawcy oderwali "nóżkę" od litery "r" z podpisu pod wielkim zdjęciem Teodora Duracza wiszącego w głównym korytarzu szkoły.
I oto gdy tradycja prawdziwie patriotyczna niepodważalnie zawładnęła izbą pamięci, w przeddzień dnia ludowego wojska polskiego, przypadającego 12 października, w roku 1982, czyli w środku stanu wojennego, samorząd szkolny dostał polecenie zorganizowania spotkania z kombatantem. Z różnych powodów padło osobiście na mnie. Zadanie wydawało się wyjątkowo paskudne, ale żadne starania o uniknięcie jego realizacji nie przyniosły efektu i musiałem podjąć czynności zmierzające do ponurego skutku, w postaci ględzenia jakiegoś zbowidowca o jego realnych, albo urojonych wojennych przewagach w w walce o ludową demokrację.
Pierwsze zdziwienie dopadło mnie gdy dostałem adres owego człowieka - moje podwórko, sąsiedni blok, tak zwany oficerski. Potem okazało się, że naszego gościa oczywiście znam z widzenia, a nawet na zdawkowe dzień dobry, choć nigdy nie widziałem go w mundurze, co zresztą jak się okazało miało swoje uzasadnienie, bo pracował w poważnej cywilnej instytucji, na wysokim stanowisku. Pierwsze formalne spotkanie przygotowawcze odbyliśmy w nielicznej grupie, w owej izbie pamięci właśnie i wbrew wszelkim oczekiwaniom nasz kombatant okazał się postacią niezwykłą. Na tyle, że na jakiś czas wszystkie zgromadzone w naszym szkolnym muzeum przedmioty straciły swoją moc, ustępując pola opowieści. Opowieści człowieka z Przebraża.
To nie było bardzo dziwne, że o Wołyniu i rzezi jego mieszkańców dowiedzieliśmy się właśnie wtedy, z ust jej naocznego świadka, bo wcześniej nie było jak i od kogo. Zresztą sam nasz gość, w randze pułkownika, swoją opowieść zaczął od sceny z "Samych swoich" gdy grający Warszawiaka Witold Pyrkosz potwierdza, że "wy z zza Buga też wiele przeszli". Dopiero w ósmej klasie podstawówki, w stanie wojennym, dowiedzieliśmy się, jak wiele.
Przebraże mogło się stać polską golgotą na miarę Katynia. Według różnych szacunków w tej ufortyfikowanej wsi schroniło się od kilkunastu do ponad dwudziestu tysięcy ludzi, zagrożonych wymordowaniem w najokrutniejszy sposób jaki sobie można wyobrazić. Opowieść o Przebrażu, z ust czynnego uczestnika walk, będącego przy tym sprawnym i surowym narratorem, wstrząsała wszystkimi, choć zapewne wielu szczegółów ów człowiek nie chciał nam przekazywać, a pewnie i nie mógł. Polska samoobrona na Wołyniu kumulowała w sobie te wszystkie cechy jakie nasz naród wykazuje w chwilach wymagających najwyższych poświęceń. Znakomita organizacja, zjednoczenie w obliczu śmiertelnego zagrożenia i wykorzystanie sprzeczności wśród wrogów, dla własnych celów. Ci ludzie wciśnięci między dwa mordercze reżimy - niemiecki i sowiecki, spotkali jeszcze gorszego wroga, z którym nie mogło się równać ani SS, ani NKWD. Ukraińską Powstańczą Armię. Pasiak pani Duraczowej, czy wspomnienia żołnierzy Szarych Szeregów zaświadczały, że Polak który wpadł w łapy morderczych organizacji niemieckich, albo sowieckich, miał jakąś szansę przeżycia. Polak w rękach UPA mógł mieć tylko skromną nadzieję na szybką śmierć. I o tym opowiedział nam nasz gość.
Obronę Przebraża organizowało trzech ludzi, a dwaj z nich - Henryk Cybulski i Józef Sobiesiak mieli ekstremalnie różne życiorysy. Jeden był zesłańcem zbiegłym z miejsca zsyłki, drugi komunistą z samego jądra NKWD. Z tym, że to właśnie sowiecki oddział partyzancki Sobiesiaka był pierwszą tarczą polskiej samoobrony, póki nie zdążyła okrzepnąć.
Największa polska samoobrona na Wołyniu, nie mogła oczywiście zostać pozostawioną bez reakcji UPA. Zniszczenie Przebraża stało się najważniejszym celem Ukraińców, zgromadzili do niego siły wielokrotnie przekraczające liczebność obrońców, a w drugim rzucie wielkie zastępy widlarzy i siekierników, mających dokonać zupełnej rzezi polskich obrońców. Ci zaś musieli zwrócić się o pomoc do sowieckiej partyzantki i ta pomoc w kluczowym momencie nadeszła. Trudno sobie wyobrazić, co by się stało, gdyby obrona pękła, bo wyobraźnia tutaj nie działa.
Wielokrotnie potem spotykałem się z naszym gościem, w końcu sąsiad. Dostałem od niego dwie książki owego Józefa Sobiesiaka, który był tak twardym enkawudzistą, że w PRL dosłużył się funkcji dowódcy wyższej szkoły politycznej LWP imienia Feliksa Dzierżyńskiego. Jedna nosiła tytuł "Przebraże" i jej lektura zostawiła we mnie trwałe ślady. Wstrząsająca relacja z takimi szczegółami jak opis starszego polsko - ukraińskiego małżeństwa, w którym ojciec zabił syna upowca, w momencie gdy przyszedł zamordować własną matkę, bo Laszka. Druga książka to "Brygada Grunwald", czyli dalsze losy Wołynian, z konieczności walczących w ludowym wojsku.
Z tych kilkukrotnych poważnych rozmów, wysnułem jeszcze jeden wniosek - ci ludzie już niczego od wschodu nie oczekiwali, dla nich ta Polska w granicach pojałtańskich była zupełnie wystarczająca. Nie chcieli żadnych powrotów, żadnych sojuszy i giedroyciowych rojeń. Może trzeba było być w Przebrażu, żeby się ich wyzbyć. Albo przynajmniej zetknąć się osobiście z kimś, kto był. Dlatego to nie moja wojna, bo takiego człowieka spotkałem. Premier Tusk z pewnością nie.
Inne tematy w dziale Kultura
