Niemal całkowicie zniszczona przez Niemców w czasie II wojny światowej została mozolnie odbudowana. Dziś w CBW znajdują się historyczne perełki, m.in. pozwolenie na dostawę owsa dla wojska z 1569 r. podpisane przez króla Zygmunta Augusta.
Biblioteka powstała 13 czerwca 1919 roku z inicjatywy Ministerstwa Spraw Wojskowych. Ma tragiczną historię związaną z II wojną światową, gdy niemal całkowicie zniszczono jej księgozbiór. Część książek spłonęła we wrześniu 1939 roku wskutek niemieckich bombardowań, a po upadku Powstania Warszawskiego Niemcy celowo spalili zbiory przechowywane wówczas w Bibliotece Ordynacji Krasińskich na ulicy Okólnik. Straty CBW z czasu II wojny światowej sięgnęły około dziewięćdziesięciu pięciu procent (406 tysięcy z 409 tysięcy pozycji).
- Po wojnie biblioteka systematycznie odtwarzała utracone zbiory – opowiada w imieniu dr. Jana Tarczyńskiego, Dyrektora Centralnej Biblioteki Wojskowej, działacza emigracji niepodległościowej, zastępca dyrektora Maksymilian Sokół-Potocki.
- W 1945 roku miała niespełna pięć tysięcy woluminów. W 2009 roku to 750 tysięcy jednostek bibliotecznych. Odtworzenie takiej liczby dokumentów zajęło CBW prawie czterdzieści lat. Biblioteka uzupełnia zasoby w drodze zakupów (w tym zakupów antykwarycznych), wymiany międzybibliotecznej, depozytów i darów. Źródłem są także egzemplarze obowiązkowe, które trafiają do bibliotek. - Udaje nam się pozyskać do zbiorów egzemplarze książek czy czasopism, które znajdowały się w przedwojennej bibliotece – mówi Maksymilian Sokół-Potocki.
Wśród ponad trzech tysięcy rękopisów przechowywanych w CBW, są unikaty. - W kolekcji rękopisów naszym najstarszym dokumentem jest przywilej na dostawę owsa dla wojska nadany Reinholdowi von Krakow przez króla Zygmunta Augusta w 1569 roku - za pożyczenie pieniędzy na potrzeby wojska. Dokument jest opatrzony woskową pieczęcią królewską i oryginalnym podpisem króla – opowiada dyrektor Sokół-Potocki. Można zobaczyć też "Taktykę” Józefa Franciszka Łęskiego napisaną na prośbę Tadeusza Kościuszki w 1794 roku. Przejrzymy też życzenia imieninowe i adresy dziękczynne dla Józefa Piłsudskiego, a także jego karykatury autorstwa Zdzisława Czermańskiego.
Wśród fotograficznych rarytasów jest kolekcja dziewięćdziesięciu siedmiu przeźroczy na szklanych kliszach, przedstawiających walki Legionów Polskich w latach 1914-1918 oraz album fotograficzny „Kompania Zamkowa Prezydenta Rzeczypospolitej”. Kompania zamkowa była odpowiednikiem dzisiejszego Batalionu Reprezentacyjnego Wojska Polskiego, stacjonowała na Zamku Królewskim. Album ukazuje życie codzienne, uroczystości państwowe oraz wizyty, bardziej i mniej oficjalne. - Dzięki fotografiom z tego albumu możliwe było odtworzenie elementów wystroju Zamku Królewskiego w Warszawie – tłumaczy Maksymilian Sokół-Potocki.
W czasie wojny bezpowrotnie zniszczono między innymi Archiwum Muzeum Narodowego Polskiego w Rapperswilu, które zawierało 53 886 tomów druków, 2 514 tomów rękopisów, 12 315 sztychów i 9 661 fotografii. Utrata Archiwum Biblioteki Batignolskiej to ok. 500 pak rękopisów będących świadectwem historii polskiej emigracji z lat 1832-1870. Pożar strawił dokumenty Polskiego Archiwum Wojennego. - Nie mamy możliwości odtworzenia tych archiwaliów – mówi dyrektor Sokół-Potocki. - Odtworzenie zbiorów jest więc ilościowe, a nie jakościowe. Pomimo naszych starań, nie ma możliwości odtworzenia bardzo cennych, ale niestety jednostkowych dokumentów, które uległy zniszczeniu podczas II wojny światowej – tłumaczy.
Które zbiory przechowywane w placówce są najcenniejsze dla badaczy historii i zwiedzających? - To pozycje dotyczące zarówno współczesnego funkcjonowania Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej (techniki, uzbrojenia, zagadnień bezpieczeństwa), jak i zbiory specjalne: najcenniejsze, najciekawsze i w większości najstarsze zbiory Głównej Książnicy Wojska Polskiego. To jedyny w Polsce, zróżnicowany zbiór piśmiennictwa wojskowego i paramilitarnego, tematycznie obejmujący zagadnienia historii wojen i wojskowości oraz tradycji wojskowych. Wiele obiektów jest rzadkością, nie tylko w Polsce, ale również na świecie. Są to bardzo bogata kolekcja rękopisów, dokumentów starodrucznych, map, fotografii – mówi Maksymilian Sokół-Potocki.
W dziejach biblioteki bardzo ważną rolę odgrywali darczyńcy. Najważniejszymi byli wybitni Polacy związani ze środowiskiem na emigracji w Wielkiej Brytanii – Józef Tomankiewicz i Wacław Wybraniec. Podarowali oni bibliotece około siedmiu tysięcy pozycji. Największą darowizną krajową była otrzymana w 1999 roku kolekcja gen. Józefa Kuropieski. Liczy ona blisko trzy tysiące sztuk. Z kolei w 2002 r. CBW otrzymała po redaktorze Jerzym Ślaskim dwa tysiące woluminów. W 2000 r. Hanna Szlenkier przekazała z Londynu do Warszawy obszerny zbiór dokumentów i mikrofilmów dotyczących historii lotnictwa polskiego w Wielkiej Brytanii w czasie II wojny światowej.
W ramach CBW działają Krajowe Centrum Dystrybucji Publikacji NATO STO. To jedyny w Polsce punkt dostępu do jawnych raportów z prac natowskiej organizacji ds. nauki i techniki w obszarze bezpieczeństwa i obronności. Poza tym w CBW znajduje się Wojskowa Biblioteka Cyfrowa „Zbrojownia”, która daje dostęp do ponad trzynastu tysięcy zdigitalizowanych publikacji i materiałów bibliotecznych ze zbiorów Biblioteki.
CBW realizuje własną misję naukowo-badawczą, zajmuje się edukacją historyczną i proobronną oraz popularyzatorską. Rocznie biblioteka organizuje przeszło czterdzieści wystaw pokazywanych nie tylko w siedzibie Biblioteki, ale także w placówkach kulturalnych i jednostkach wojskowych w całej Polsce. Na tym misja CBW się nie kończy. Z jej inicjatywy powstają filmy dokumentalne. Jest wśród nich miniserial „Sztab Generalny Wojska Polskiego 1918-2018”, „Armia Błękitna 1917-1919” czy serial „Śladami zbrodni i walki 1944-1956”.
GW, KW, BG
