Co to są sinice i dlaczego nie wolno się kąpać w morzu?

Sinice potrafią zepsuć urlop nad morzem. Ze względu na zakwity sinic codziennie zamykane są kąpieliska nad Bałtykiem i Zatoką Gdańską, ponieważ kontakt z sinicami może być nieprzyjemny w skutkach. Na szczęście kwitnienie sinic nie trwa zbyt długo.

Co to są sinice?

Sinice należą do królestwa bakterii, zwane są cyjanobakteriami. Ponieważ organizmy te są samożywne - zdolne do tlenowej fotosyntezy i zawierają chlorofil - dawniej uważano je za rośliny. Zamieszkują zarówno morza i oceany, jak i wody słodkie - jeziora, stawy, baseny. Występują też w glebach, na korze drzew czy na lodowcach. Są organizmami istniejącymi od ponad 3,8 mld lat! Przyczyniły się do powstania życia. Uważa się, że to pierwsze fotosynetetyzujące organizmy, które pojawiły się na naszej planecie.

Na świecie jest około 2000 gatunków sinic, z czego ok. 40 ma działanie toksyczne. Z kolei w Bałtyku najczęściej mamy do czynienia z trzema gatunkami sinic, z których tylko Nodularia spumigena wytwarza toksyny.

Jak rozpoznać sinice?

Sinice mogą tworzyć w zbiornikach wodnych zakwity. W wyniku takich zakwitów na wodzie powstawać może charakterystyczna piana czy kożuch z tych mikroorganizmów. Jak to rozpoznać? Według gdańskiego sanepidu "wyglądają jak rozlana farba, galaretka lub płatki pływające po powierzchni wody". Z kolei Główny Inspektorat Sanitarny dodaje, kożuchy z sinic mogą przybierać różną barwę - bywają niebieskozielone, szarozielone, czy zielonkawobrązowe, a niekiedy czerwonobrązowe. Wiele gatunków może wydzielać zapachy zatęchłe, ziemiste, lub trawiaste.

Sinice w Bałtyku na filmie:

Kiedy i na jak długo zakwitają sinice?

Sinice namnażają się gwałtownie w momencie, gdy woda osiąga wysoką temperaturę - ok. 18-20 st. C. i gdy w wodzie, w której żyją, jest dużo związków azotu i fosforu. To nawozy i ścieki zawierają duże ilości azotu i fosforu, które dla sinic są doskonałą pożywka, dzięki której mnożą się na potęgę. Zatem do ich powstawania przyczynia się człowiek, nawożąc obficie swoje uprawy oraz odprowadzając ścieki komunalne do rzek. 

W optymalnych warunkach kwitnienie powstaje w około 2 dni i utrzymuje się przez około 5-7 dni. Z reguły nagłe załamanie pogody, silne wiatry, falowanie i mieszanie wód powodują rozbicie zakwitu, a w konsekwencji obumieranie komórek i opadanie ich na dno zbiornika.

Dlaczego sinice są niebezpieczne

Na pierwszy rzut oka nie wiemy, z którym gatunkiem sinic mamy do czynienia, czy z tym toksycznym, czy też nie, dlatego w przypadku obfitego zakwitu sinic obowiązuje absolutny zakaz wchodzenia do wody. Kąpiel w zanieczyszczonej sinicami wodzie może spowodować niekorzystne reakcje organizmu: od wysypki na skórze po zaczerwienienie spojówek. W przypadku połknięcia takiej wody mogą wystąpić dolegliwości ze strony układu pokarmowego, w tym biegunka, gorączka, wymioty i bóle brzucha.

Sinice z gatunku Nodularia spumigena w czasie namnażania generują bardzo silnie toksyczną substancję - nodularynę. Związek ten działa niszcząco na wątrobę, powoduje ostre stany zapalne w przewodzie pokarmowym. Toksyna może dostać się do organizmu poprzez drogi oddechowe, dlatego w czasie zakwitu sinic niezalecane są spacery po plaży w ich bliskim sąsiedztwie.

Jeśli już dojdzie do kontaktu z sinicami i pojawią się nieprzyjemne objawy, to nie wpadajmy od razu w panikę. W ponad 90 proc. przypadków powinny zniknąć w krótkim czasie. Jeśli jednak są intensywne lub nie ustępują po 24 godzinach, to warto wybrać się do lekarza.

Pilnujmy także, aby wody z sinicami nie napiły się zwierzęta, np. psy puszczone luzem na plaży, ponieważ wypicie dużej ilości skażonej wody może spowodować u nich nawet zgon. O ile w Polsce nie było jeszcze przypadku śmiertelnego z powodu zetknięcia człowieka z sinicami, o tyle notowane były przypadki padania zwierząt gospodarskich na Kaszubach, które wypiły wodę z toksynami sinicowymi.

Sinice a morska fauna i flora

Masowe zakwity glonów i sinic powodują zmętnienie wody i ograniczają jej przejrzystość. Gdy zakwit się skończy, a sinice obumrą i opadną na dno zbiornika, rozkładane są przez bakterie tlenowe. W tym procesie intensywnie zużywany jest tlen, którego po pewnym czasie zaczyna brakować żyjącym tam organizmom. Gdy brakuje tlenu, rozkład kontynuowany jest przez bakterie beztlenowe, które uwalniają do środowiska szkodliwy dla organizmów siarkowodór. W ten sposób powstawać mogą w morzach martwe strefy – obszary o obniżonej ilości tlenu lub całkowite pustynie tlenowe, w których zamiera życie.

Według danych WWF Polska powierzchnia martwych stref w Bałtyku wzrosła 10-krotnie w ciągu 115 lat i zajmuje około 14 proc. powierzchni dna morza. Proces eutrofizacji, zakwitu glonów i sinic oraz powstawania martwych stref, przedstawiony jest w animacji WWF.

Ale sinice mają również pozytywny wpływ na środowisko. Wykorzystuje się je do wzbogacania gleby w związki azotowe, np. wprowadzone do upraw ryżu zwiększają plon o około 20 proc. Poza tym naukowcy liczą, że izolowane z sinic substancje przydadzą się w leczeniu chorób cywilizacyjnych - w tym nowotworów.

Mapa polskich kąpielisk

Główny Inspektorat Sanitarny przygotował interaktywną, aktualizowaną mapę polskich kąpielisk. Można na niej sprawdzić nie tylko klasyfikację kąpieliska, dostępną infrastrukturę czy godziny otwarcia, ale także parametry wody. Komunikat: „Woda nieprzydatna do kąpieli ze względu na parametry mikrobiologiczne” oznacza zazwyczaj zakwit sinic. Mapa, na którą nanoszone są aktualne informacje o stanie kąpielisk, znajduje się pod adresem https://sk.gis.gov.pl/index.php/kapieliska/mapa.

ja