Uważają się za najważniejsze, wyjątkowe, chcą być specjalnie traktowanie, łatwo czują się urażone. To cechy osób z zaburzeniem osobowości nazywanym narcyzmem.
Termin narcyzm pochodzi z greckiej mitologii – od Narcyza, który zakochał się w obiciu własnej twarzy w tafli wody i umarł, gdy zorientował się, że obiekt jego pożądania jest dla niego nieosiągalny.
Narcyzm (osobowość narcystyczna) to zaburzenie osobowości, które cechuje miłość do samego siebie. Zaburzenie to może dotknąć każdego, bez względu na wiek, płeć i pozycję społeczną. Rozwija się w okresie dorastania i jest wynikiem różnych czynników: genetycznych, wychowania i środowiskowych.
Wychowanie może wpłynąć na powstanie zaburzenia narcystycznego w dwojaki sposób. Zarówno wtedy, gdy rodzice nie poświęcają dziecku uwagi, jak i wtedy, gdy skupiają ją na nim nadmiernie – w tym przypadku zachwycają się wszystkim, co zrobi, albo nadmiernie je kontrolują i krytykują. Jeśli chodzi o czynniki środowiskowe, to na ukształtowanie się osobowości narcystycznej mogą mieć wpływ (w połączeniu z innymi) silne przeżycia, które miały głęboki wpływ na psychikę dziecka (gwałt, trauma, prześladowanie przez rówieśników).
Osobowość narcystyczna to poważny problem – zarówno dla osoby, której dotyczy, jak i dla jej otoczenia. Jedyną formą pomocy jest psychoterapia. Jest to o tyle trudne, że osoba narcystyczna nie jest w stanie zrozumieć, że ma problem. Jej najbliższe otoczenie powinno zrobić wszystko, aby skłonić ją do podjęcia pracy nad sobą – w jej własnym interesie, jak i bliskich. Sposób bycia narcyza jest dużym obciążeniem dla otoczenia.
Narcyzm - cechy
Osoby z narcystycznym zaburzeniem osobowości są skoncentrowane na sobie, wręcz zakochane w sobie. Uważają się za najważniejsze, wyjątkowo zdolne, urodziwe, mające nieprzeciętne możliwości i wpływ na otoczenie. Są przekonane, że z powodu swojej wyjątkowości zasługują na szczególne traktowanie, wyróżnianie, przywileje. Wszystko, co dzieje się wokół nich, odnoszą do siebie. Są sfrustrowane tym, że często czują deficyt atencji od innych.
Okazują innym poczucie wyższości, traktują otoczenie w sposób lekceważący, a nawet arogancki. Pozwalają sobie na wiele i nie przejmują się uczuciami innych osób. Wykorzystują je do swoich celów i oczekują, że będą bez dyskusji zaspokajać ich potrzeby lub wypełniać polecenia.
Osoby narcystyczne nie wykazują empatii wobec innych ludzi. Nie interesują ich sprawy, potrzeby i przeżycia ich bliskich – z jednym wyjątkiem: jeśli dzięki temu mogą pokazać się w dobrym świetle. Wtedy robią to głośno, aby otoczenie to zauważyło. Jest to jednak zainteresowanie nieszczere, powierzchowne, ukierunkowane na własną korzyść.
Skupienie na sobie powoduje, że narcyz nie potrafi dostrzec własnych błędów. Jest pozbawiony umiejętności samokrytyki. Nie jest zdolny do refleksji, że nie jest doskonały.
Narcyz z byle powodu może poczuć się urażony, a wtedy uraza jest tak głęboka, że potrafi zerwać nawet długą znajomość. Wszystko w imię obrony własnego „ja”. Osoba o rysie narcystycznym nie jest zdolna do utrzymania głębszych relacji, przyjaźni. Nie potrafi otworzyć się przed drugą osobą, nawet najbliższą. Cechuje ją teatralność gestów i brak autentyczności.
Narcyz to manipulant. Potrafi zauroczyć - zarówno wyglądem, jak i intelektem. Dba o siebie - o urodę, ubiór i sposób mówienia. Można się w nim łatwo zakochać. Zrobi wszystko, aby zyskać akceptację osoby, na której mu zależy. Jednocześnie bezbłędnie wyczuwa osoby słabsze, empatyczne, wrażliwe, które może później wykorzystać, aby zaspokajać swoje potrzeby. Buduje swój wizerunek kosztem drugiej osoby.
Narcyz jest zazdrosny. O lepszą pozycję zawodową, społeczną albo to, co ktoś posiada. Uważa, że to on zasługuje na uznanie innych, awanse i sukces finansowy. Lubi więc krytykować. To rekompensuje mu niskie poczucie własnej wartości.
Narcyzm a inne zaburzenia
Nie jest łatwo funkcjonować osobie z zaburzeniem narcystycznym. Czuje się ona nierozumiana i niedoceniana przez otoczenie. Wszędzie ma wrogów lub ludzi niezasługujących na kontakty z nią. W efekcie jest samotna i przepełniona goryczą. To sprzyja powstawaniu innych problemów. Dość często wraz z narcystycznym zaburzeniem osobowości współistnieją zaburzenia depresyjne, skłonność do nadużywania alkoholu lub substancji psychoaktywnych, różnego rodzaju uzależnienia (od gier, seksu, hazardu), a także poważniejsze problemy jak choroba afektywna dwubiegunowa czy zaburzenia odżywiania.
Jak żyć z narcyzem?
Osób o osobowości narcystycznej najlepiej jest unikać lub obchodzić się z nimi ostrożnie - nie wchodzić z nimi w bliskie relacje. Jest to trudne, bo są to często osoby przyciągające wyglądem, zachowaniem i sukcesami. Robią wiele, by zyskać akceptację innych.
Należy być ostrożnym w dzieleniu się osobistymi sprawami, ponieważ narcyz może tę wiedzę wykorzystać później do manipulacji. Należy też pamiętać, że główną rzeczą, na jakiej mu zależy, jest atencja. Zrobi wiele, aby ją uzyskać. W takiej relacji należy dawać jasne komunikaty i wyznaczać granice. W relacji kluczowe jest, aby nie pozwolić odizolować się od przyjaciół i rodziny, gdyż wtedy łatwiej jest zatracić poczucie normalności i tolerować patologiczne zachowania.
Jeśli dojdziemy do wniosku, że osoba, z którą jesteśmy, może być narcyzem, należy spróbować przekonać ją do konsultacji u psychologa. Diagnoza osobowości narcystycznej nie jest łatwa, bo jej cechy są podobne do innych zaburzeń, a sam pacjent zazwyczaj nie przyjmuje do wiadomości faktu, że jest z nim coś „nie tak”. Gdy to się jednak uda, warunkiem sukcesu terapii jest – jak w każdym przypadku – chęć współpracy z psychologiem, a potem regularne spotkania. W efekcie terapia pozwoli funkcjonować lepiej zarówno samemu pacjentowi, jak i jego bliskim. Trzeba jednak pamiętać, że niestety narcyzmu nie można się w pełni pozbyć.
Zobacz też: Toksyczna relacja - to znaczy jaka?
BG, FJ
