Żyjesz w Szwecji? Nie myśl sobie, że coś znaczysz! Nie myśl sobie, że coś potrafisz! Nie myśl sobie, że jesteś więcej wart niż inni... Dlaczego? Dlatego, że w krajach skandynawskich obowiązuje prawo Jante.
Szwedzi nie są emocjonalnie przygotowani na przyjmowanie pochwał, nie okazują dumy ze swoich osiągnięć, nie chcą wychylać się z masy. Mentalnie nadal mieszkają w jednakowych, czerwonych wiejskich chatach z białymi narożnikami, takich samych w całej Szwecji i sąsiadom pokazują, że mają tyle samo dóbr materialnych, co oni, że żyją tak samo... Nikt tu nie jest lepszy od sąsiada, a do Króla mówi się „Ty”. Wszyscy muszą się dopasować do wszystkich, nikt nie może być inny!
Prawo Jante (Jantelagen) zdefiniował skandynawski pisarz Aksel Sandemose w swoich książkach "En flykting korsar sitt spår" i "En sjöman går iland". Mówi o nim także nakręcony według tych książek film "Flykten från Jante". Prawo Jante to takie dziesięć przykazań skandynawskich. Oto one:
1. Du skall inte tro att du är något. (Nie myśl, że jesteś kimś.)
2. Du skall inte tro att du är lika god som vi. (Nie myśl, że jesteś tak dobry, jak my.)
3. Du skall inte tro att du är klokare än vi. (Nie myśl. że jesteś mądrzejszy od nas.)
4. Du skall inte inbilla dig att du är bättre än vi. (Nie wyobrażaj sobie, że jesteś lepszy od nas.)
5. Du skall inte tro att du vet mer än vi. (Nie myśl sobie, że wiesz więcej od nas.)
6. Du skall inte tro att du är förmer än vi. (Nie myśl sobie, że jesteś bardziej szanowany niż my.)
7. Du skall inte tro att du duger något till. (Nie myśl sobie, że się do czegoś nadajesz.)
8. Du skall inte skratta åt oss. (Nie będziesz się z nas śmiał.)
9. Du skall inte tro att någon bryr sig om dig. (Nie myśl sobie, że ktoś się tobą przejmuje.)
10. Du skall inte tro att du kan lära oss något. (Nie myśl sobie, że możesz nas czegoś nauczyć.)
Prawo Jante, nie jest jednak czysto szwedzkim wynalazkiem.
Im dłużej żyję i pracuję za granicą – pisał mieszkający wiele lat w Polsce Kjell Albin Abrahamson – tym ostrożniejszy jestem w twierdzeniach, że coś jest typowo rosyjskie, typowo czeskie, typowo polskie. Mimo to ludzie chętnie słuchają o specyficznych rysach i kulturowych różnicach. Jeśli jednak wziąć pod uwagę ogólnoludzkie słabości, choćby siedem grzechów głównych, większych różnic się nie zauważa. Ot, na przykład zawiść. Szwecja jest jedynym krajem świata, gdzie zawiść jest silniejsza od popędu płciowego. Takie przekonanie istniało zawsze. Królewska szwedzka zawiść jest znana na całym świecie. Według oszczerców, jest bardziej osławiona niż trzy szwedzkie S: Seks, Skłonność do grzechu i Samobójstwa. To, że szwedzki poeta, Esaias Tegnér, mówił o Królewskiej Smalandskiej Zawiści, nie jest ważne. Szwedzka zawiść jest wyjątkowa. Nic nie sprawia Szwedowi większej radości niż świadomość, że sąsiadowi powodzi się gorzej, zaś każdy, komu udało się osiągnąć choćby najmniejszy sukces, wie także, iż zawiść jest bliźniaczką zaszczytu. Spotkałem wielu, nawet wykształconych, Szwedów przekonanych, że prawo Janty jest w całości szwedzką konstrukcją, unikatowym narodowym wynalazkiem na miarę latarni morskiej Gustava Daléna czy piecyka koksowego. Ludzie ci są zwykle mocno zakłopotani, kiedy dowiadują się, że prawo Janty stworzył duńsko-norweski pisarz Aksel Sandemose w proteście przeciwko samolubstwu i zawiści panującym w duńskim mieście portowym Nykobing, które w książkach Sandemosa otrzymało nazwę Jante.
Kim był Aksel Sandemose (1889–1965)
Syn Duńczyka i Norweżki; samouk, wykonywał wiele zawodów; w pierwszych nowelach i powieściach, pisanych w języku duń. (pod wpływem J. Conrada i J. Londona), przedstawił przeżycia związane z pracą marynarza i pobytem wśród osadników w Kanadzie (Widmo mórz 1927, wyd. pol. 1931); od 1930 mieszkał w Norwegii, 1941–50 w Szwecji; gł. wątki tematyczne twórczości — zagadkę kryminalną i miłość — łączył z analizą osobowości bohaterów (opartą na teoriach S. Freuda i C.G. Junga), wskazywał na tragiczne dzieciństwo jako źródło destruktywnych sił w człowieku; cykl powieściowy o marynarzu Espenie Arnake (1931–38, m.in. "En flykting korsar sitt spår" i "En sjöman går iland". „Uciekinier przecina swój ślad” , „Marynarz schodzi na ląd”, powieści osnute wokół wydarzeń i problemów polit.-społ. Norwegii i Szwecji (Przeszłość jest snem, wyd. szwedz. 1944, norw. 1946, wyd. pol. 1971, Wilkołak 1958, wyd. pol. 1975 oraz kontynuacja tego utworu Felicias bryllup „Wesele Felicji” 1961); napisał także swoją autobiografię.
Fenomen występuje głównie w Skandynawii, ale także w północnowschodniej Anglii, głównie w Yorkshire, co być może ma związek z atakami Wikingów na Anglię w latach 700 ne.
Aksel Sandemose zdefiniował także szwedzką koncepcję neutralności:
„Neutralność - to stać po stronie najsilniejszego."
... co może wyjaśnia dlaczego Szwecja przystępuje dziś do NATO!
Aksel Sandemose, En flykting korsar sitt spår, Stockholm 1934. Książka ukazała się pierwszy raz po norwesku w roku 1933.
Inne tematy w dziale Kultura
