Kirgistan ( a właściwie Kyrrgyzstan) górskie państwo w Azji Centralnej pilnie chroni swoje tajemnice. W cieniu rosyjskiej bazy wojskowej Tokmok pamiętającej jeszcze sowieckie tajne eksperymenty ,u podnóża pasma gór Tienszan usytuowany jest kompleks archeologiczny Burana.
Dotrzeć do niego można ze stolicy Biszkeku wynajmując taksówkę i jadąc około 70 km.
W epoce wczesnego średniowiecza istniało tu ważne miasto Balasagyn. Wiele ówczesnych źródeł pisanych : chińskich, arabskich i perskich wspomina o tym dużym mieście położonym na „Jedwabnym Szlaku” . Znalezione w nim monety i inne przedmioty wskazują , że miasto istniało już w VIII wieku naszej ery. Balasagyn był ważnym ośrodkiem politycznym ,targowym i religijnym.
W 960 roku islam został uznany za oficjalną religię państwową, ale wcześniej mieszkańcy byli wyznawcami i buddyzmu, i zaratusztrianizmu, i chrześcijaństwa ,( nestorianizm ) i manicheizmu ,i tengryzmu. Islam wprawdzie był i jest religią dominującą ,ale do dzisiaj są tu jeszcze wyznawcy boga Tengri, bóstw Umai, Yduk-Sub ( Ziemia – Woda) i duchów przodków.
Miasto Balasagyn osiągnęło swój szczyt rozwoju w okresie X-XII wieku. Arabowie przywieźli ze sobą nie tylko religię, ale także nowe technologie i swoich rzemieślników. W budownictwie nowością na tych terenach były budowle z wypalanej cegły. Do tej pory domy budowano z drewna lub stawiano wojłokowe jurty. Wykorzystanie wypalonej cegły umożliwiało powstanie budowli o niespotykanych tu dotąd rozmiarach. Najpierw zbudowano twierdzę i otoczono miasto murem obronnym o obwodzie 5 kilometrów, następnie - ceglane mauzolea na grobach muzułmańskich świętych, a jeszcze później - meczety , medresy i 45-cio metrowy minaret nazwany wieżą Burana. Wg. opisów arabskich podróżników miasto miało 40 katedralnych i dwieście zwykłych meczetów. 20 chanaka ( klasztorów dla biednych) , 10 madres ( religijnych szkół ) i 28 karawanserajów. W szczytowym okresie swojego rozwoju, w Balasagyn mieszkało około 60 tysięcy ludzi, czyli na owe czasy ( XI wiek) była to jedna z największych metropolii na świecie.
Miasto stało się jedną ze stolic Kaganatu Karachanidów ( drugą stolicą była Samarkanda) . Kaganat obejmował obszar pomiędzy rzekami Amu-daria i Syr-daria ,czyli tereny współczesnego Turkmenistanu, Kirgistanu i Uzbekistanu. Mądrzy władcy bogatego miasta dbali o rozwój nauki , literatury , handlu i rzemiosła. Zachowały się rady władcy Karachanidów Yusufa Balasagyna dla jego syna :” Potrzebni Ci są rzemieślnicy. Trzymaj ich wszystkich blisko siebie : kowali ( termirchi), tkaczy ( tigichi), szewców ( otukuchu) , woziwodów ( suchu) , siodlarzy ( egerchi), kamieniarzy ( bedizchi) mistrzów strzał ( ok-chu) , mistrzów łuków ( jaachi), tak jak innych ważnych i wielkich... Wszystkie dobra tego świata pochodzą od nich. Jak wiele wspaniałych rzeczy umieją oni wytwarzać”
W czasach Karachanidów wielu autorów pisze klasyczne prace, które stały się osnową literatury i turkijskiego języka. Powstają poematy, słowniki , encyklopedie . Z XI wieku pochodzi znaleziona tu mapa świata, którą narysował Mahmud Kashgari. Na mapie Ziemia przedstawiona jest w postaci kręgu, którego środkiem jest rodzinne miasto autora - Barskhan w pobliżu jeziora Issyk-kul. Zaznaczone są na niej krainy : Hindu, Rus, Bulgar.
Balasagyn było jednym z najważniejszych ośrodków miejskich na Jedwabnym Szlaku.
Istniały specjalne handlowe oflagowania karawan, oznaczenia dróg, karawanseraje ; stworzono system obsługi kupców i opłat za usługi dla nich. Karawany ze wschodu udawały się przez Balasagyn w kierunku Bagdadu i Bizancjum oraz na południe do Fergany i Hindu.
Yusuf Balasagyn tak pisze o kupcach : „Jeśli chińskie karawany zetną swoje oflagowanie , gdzie kupisz dziesiątki tysięcy drogocenności ?Jeśli kupcy przestana objeżdżać świat, to kiedy Twoje oczy zobaczą sznury pereł ? Jeśli by mój język chciał opisać wszystkie ich towary, to potrzebaby tyle słów , że wymówienie ich trwałoby dniami. Dlatego dla kupców trzeba zawsze trzymać otwarte drzwi. „
Jednakże tak bogate miasto było łakomym kąskiem dla tych ,którzy chcieli się wzbogacić drogą na skróty.
W 1218 roku Balasagyn przeżywa dramat, który spowodował jego upadek. Miasto zostaje zdobyte i doszczętnie zrabowane przez Mongołów, którzy mordują 47 tysięcy jego mieszkańców. Ci ,co przeżyli, uciekli w góry, miasto opustoszało i już nigdy nie powróciło do dawnej świetności. Trzęsienia ziemi, które występowały na tym obszarze, dokonały dzieła zniszczenia . W XIX wieku rosyjscy naukowcy odkryli ruiny miasta, a wśród nich najlepiej zachowany obiekt -23 metrową pozostałość z niegdyś czterdziestopięcio - metrowego minaretu. Minaret odbudowano i dzisiaj ta samotna wieża stanowi jedyny dowód na to , że w tym miejscu było kiedyś coś więcej niż step.
Z wieżą związana jest kirgiska legenda. Władca Balasagynu miał piękna córkę Burana. Tuż po jej narodzinach poprosił mędrców, by przepowiedzieli jej przyszłość. Wszyscy mówili o szczęśliwym życiu i licznym potomstwie, tylko najstarszy z mędrców powiedział , że nie chce okłamywać władcy „ Twoja córka umrze, kiedy skończy 16 lat” . Wystraszony chan wybudował wysoką wieżę, by w niej mieszkała odizolowana od wszystkich dziewczynka. W lochach wieży uwięził mędrca. Gdy Burana skończyła 16 lat, uradowany ojciec posłał jej kosz winogron ( trzeba było go wciągać na linie na ostatnie piętro wieży) . Wśród winogron ukrywał się skorpion i … wiadomo jak to się skończyło. Od tego czasu wieża stoi samotnie wśród stepu .
W położonej w pobliżu rosyjskiej bazie wojennej Tokmok Rosjanie testują obecnie swoje nowe samoloty i torpedy powietrze-woda ( znajduje się tu drugie co do wielkości, po jeziorze Tiki-taka , jezioro wysokogórskie Issyk -Kul). Podobno za czasów ZSRR w bazie Tokmok testowano broń oddziaływania psychicznego. Obok wieży Burana zachował się cmentarz średniowiecznych wojowników .Wykuta w kamieniu postać wojownika miała oddziaływać odstraszająco na potencjalnych najeźdźców i bronić miasta. To też rodzaj środka oddziaływania psychicznego. Broń radziecka, jak i z czasów Karachanidów nie pomogła . Zarówno ZSRR, jak i Balasygyn zniknęły z map świata .
