Encyklika "Fratelli tutti" (wł. Wszyscy bracia) mówi "o braterstwie i przyjaźni społecznej". Papież podpisał dokument w Asyżu, na zakończenie mszy, którą odprawił w krypcie przy grobie świętego Franciszka.
"Fratelli tutti" to druga encyklika papieża inspirowana przesłaniem świętego Franciszka z Asyżu, po głośnej społeczno-ekologicznej "Laudato si'" z 2015 r. Także tytułowe słowa najnowszej encykliki zaczerpnięte są z jego nauczania.
Przed publikacją encykliki sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej kardynał Pietro Parolin powiedział: "Papież zachęca do odkrycia brata w drugiej osobie". Dodał, że ten dokument nauczania przejdzie do historii nie tylko jako pierwszy od ponad 200 lat podpisany poza Watykanem, ale "przede wszystkim jako kompas dla człowieka zagubionego" z powodu pandemii COVID-19.
Encyklikę podpisano podczas wizyty papieża w Asyżu w klasztorze klauzurowym sióstr klarysek w Spello koło Perugii. Była to pierwsza podróż Franciszka od wybuchu pandemii.
Encyklika "Fratelli tutti" - o czym jest?
"Fratelli Tutti" - ten tytuł nadał papież swojej nowej encyklice poświęconej, jak czytamy w podtytule, "braterstwu” i "przyjaźni społecznej”. Oryginalny tytuł, również w języku polskim, pozostanie nieprzetłumaczony. Tak też będzie we wszystkich innych językach, w których dokument będzie rozpowszechniony. Pierwsze słowa nowej Encykliki czerpią inspirację od wielkiego Świętego z Asyżu, którego imię wybrał Papież Franciszek.
Franciszek wybrał słowa świętego z Asyżu, aby zapoczątkować refleksję, na której mu bardzo zależy, dotyczącą braterstwa oraz przyjaźni społecznej i właśnie dlatego zamierza zwrócić się do wszystkich sióstr i braci, do wszystkich mężczyzn i kobiet dobrej woli, którzy zamieszkują ziemię. Do wszystkich, w sposób włączający, a nigdy nie wyłączający. Żyjemy w czasach naznaczonych wojną, ubóstwem, migracjami, zmianami klimatycznymi, kryzysem ekonomicznym i pandemią: uznanie siebie jako braci i siostry, rozpoznanie w tych, których spotykamy brata i siostrę; a dla chrześcijan ujrzenie w drugim, który cierpi, oblicza Jezusa. Jest to sposób na potwierdzenie niezbywalnej godności każdego istnienia ludzkiego stworzonego na obraz Boga. Pomaga nam to przypomnieć sobie, że z obecnych trudnościach nie możemy wyjść jeden przeciw drugiemu, Północ przeciw Południu świata, bogaci przeciw ubogim, albo oddzieleni przez jakąkolwiek inną różnicę wykluczającą.
Braterstwo i przyjaźń społeczna, tematy uwypuklone w podtytule, wskazują na to, co łączy mężczyzn i kobiety, uczucie, które powstaje pomiędzy osobami niespokrewnionymi ze sobą, a wyrażające się poprzez akty dobroczynne, poprzez formy pomocy i hojne działania w momentach potrzeby. Bezinteresowne uczucie do innych istnień ludzkich, bez względu na różnice i przynależność. Z tego powodu wykluczone są wszelkie nieporozumienia oraz częściowe odczytania uniwersalnego i włączającego przesłania słów: "Fratelli tutti”.
Papież Franciszek podpisuje encyklikę "Fratelli Tutti". fot. PAP/EPA
Papieskie encykliki społeczne
Rewolucja przemysłowa XIX wieku w sposób radykalny odmieniła ludzkość i silnie zaakcentowała tzw. kwestie społeczne świata pracy. Jako odpowiedź Kościoła papież Leon XIII ogłosił w 1891 r. swoją encyklikę "Rerum novarum". Od tego czasu papieże interpretowali nauczanie społeczne Kościoła w zależności od warunków ekonomicznych, politycznych i społecznych swoich czasów.
Prekursorem głoszenia nauki społecznej Kościoła był w 1848 r. biskup niemieckiej Moguncji Wilhelm Emmanuel von Ketteler (1811-1877). W swojej encyklice "Rerum novarum" z 1891 papież Leon XIII nazwał go "naszym wielkim poprzednikiem".
"Rerum novarum" jest pierwszym dokumentem papieskim w kwestii robotniczej, a tym samym podstawowym dokumentem katolickiej nauki społecznej. Była to reakcja Kościoła katolickiego na rosnące wpływy ruchów socjalistycznych i komunistycznych wśród katolickich robotników. Ogłaszając 15 maja 1891 r. tę encyklikę papież Leon XIII zyskał sobie przydomek "papieża robotników". Encyklika opowiedziała się za chrześcijańską polityką społeczną, przy jednoczesnym odrzuceniu socjalizmu w wydaniu marksistowskim i ślepego kapitalizmu.
Leon XIII ubolewał nad często niewolniczą sytuacją klasy pracującej, ale sprzeciwiał się walce klas i opowiadał się za współpracą między pracodawcami i pracownikami. Bronił też własności prywatnej, przypominając jednocześnie o jej obowiązkach społecznych. Innym centralnym tematem są sprawiedliwe płace, ochrona państwowa dla robotników poprzez zapewnienie im m.in. niedzielnego odpoczynku, minimalnej płacy czy trwałości zatrudnienia.
40 lat później nauczanie Leona XIII uaktualnił Pius XI. W ogłoszonej w 1931 r. encyklice "Quadragesimo anno" wyraził troskę o los ludzi żyjących z pracy własnych rąk. Papież potwierdził, że socjalizmu nie można pogodzić z prawdziwym chrześcijaństwem, czyli wiarą katolicką, jako że socjalizm zakłada niesprawiedliwy podział owoców pracy. Również nadmierny liberalizm nie jest uczciwy, gdyż prowadzi jedynie do gromadzenia kapitału, bez dbałości o ludzi. Kwintesencją jest stwierdzenie, że "niemożliwe, aby dobry katolik był jednocześnie prawdziwym socjalistą".
Encyklika "Mater et magistra" papieża Jana XXIII z 1961 r. dotyczyła współczesnych przemian społecznych w świetle nauki chrześcijańskiej. Jej ideą przewodnią jest uniwersalistyczny humanizm chrześcijański. Przyznaje robotnikom prawo do aktywnego udziału w ich miejscach pracy. Po raz pierwszy poruszone też zostały problemy krajów mniej rozwiniętych gospodarczo, a tym samym kwestia dobra wspólnego w perspektywie globalnej. Jej ideą przewodnią jest uniwersalistyczny humanizm chrześcijański.
W 1967 r. papież Paweł VI swój najważniejszy dokument społeczny "Populorum progressio" poświęcił tematyce pokoju i sprawiedliwości. Encyklikę nazwano traktatem na temat prawa do rozwoju narodów ubogich. Papież apeluje w niej o zapewnienie sprawiedliwej równowagi między krajami rozwiniętymi i słabo rozwiniętymi. Jako słowo kluczowe dla globalnej sprawiedliwości Paweł VI wprowadził do katolickiej nauki społecznej pojęcie "rozwoju", co oznacza również większy udział w edukacji, życiu społecznym i politycznym. Papież odrzucił rewolucję jako środek do tego celu. Niemniej jednak przyznawał, że "w przypadku jasnej i długotrwałej tyranii" istnieje również możliwość prawomocnego jej obalenia.
"Laborem exercens" z 1981 r. jest pierwszą w kilku encyklik społecznych papieża Jana Pawła II. Odnosi się do wartości pracy ludzkiej i poszukuje "trzeciej drogi” między kapitalizmem i komunizmem. Papież analizował w niej nieprawidłowości społeczne zarówno w łamiącym się już systemie komunistycznym, jak i w odnoszącym sukcesy gospodarcze kapitalizmie. W aspekcie coraz większego bezrobocia na Zachodzie Jan Paweł II podkreślał m.in. pierwszeństwo pracy przed kapitałem. Nawiązując do walk niezależnego związku "Solidarność" papieska encyklika stwierdzała, że prawo do formowania związków zawodowych należy do nienaruszalnych praw podstawowych.
- "Sollicitudo rei socialis"
W 20. rocznicę "Populorum progressio", 15 grudnia 1987 r. Jan Paweł II ogłosił encyklikę "Sollicitudo rei socialis". Głównym jej przesłaniem jest apel papieża w sprawie solidarności międzyludzkiej. Ukazane jest dążenie do wolności, ale też ryzyko ograniczenia wolności przez systemy, które odbijają się na kondycji społeczeństwa lat osiemdziesiątych. Encyklika skierowana jest do każdego człowieka żyjącego w tamtych czasach, szczególnie zaś do ludzi rządzących państwami i kreujących tamtejszy obraz rzeczywistości. Po sprzecznościach między Wschodem i Zachodem, Jan Paweł II odnosił się teraz do konfliktu Północ-Południe. Upominał bogatą Północ o skuteczną pomoc, a jednocześnie wzywał do fundamentalnych reform w krajach rozwijających się.
W "Centesimus annus", w 100. rocznicę "Rerum novarum" i w dwa lata po upadku komunizmu w Europie Wschodniej i Środkowej, Jan Paweł II rozliczał się w 1991 r. nie tylko z upadkiem systemu, ale także z wypaczeniami nieokiełznanego kapitalizmu. Po raz pierwszy papież z Polski w tak wyraźny sposób ukazał pozytywną rolę przedsiębiorczości dla dobrego funkcjonowania gospodarki. Zwolennicy klasycznej koncepcji społecznej gospodarki rynkowej odczytują ten dokument jako papieskie zobowiązanie do tej idei.
Encyklika społeczna Benedykta XVI nosi tytuł "Caritas in veritate". Zajmuje się konsekwencjami globalizacji oraz kryzysu gospodarczego i finansowego dla współżycia między ludźmi. Stwierdza, że miłość w prawdzie jest zasadniczą siłą napędową prawdziwego rozwoju człowieka i całej ludzkości, bez której nie są możliwe ani zapanowanie sprawiedliwości (która jest postawą miłości), ani też osiągnięcie wspólnego dobra. Okazją do ogłoszenia tego dokumentu miała być 40. rocznica "Populorum progressio". Encyklika miała się ukazać w 2008, ostatecznie ukazała się 29 czerwca 2009 r. po wybuchu światowego kryzysu gospodarczego i finansowego.
"Laudato si" papieża Franciszka z 2015 r. określana jest wprawdzie jako pierwsza papieska "encyklika ekologiczna", ale jest to także "zielona encyklika społeczna", ponieważ papież przedstawia w niej "ekologię integralną" z punktu widzenia najuboższych. Według Franciszka nie można mówić o ochronie środowiska naturalnego bez uwzględnienia sprawiedliwości społecznej, globalnego systemu gospodarczego, problemu uchodźców i praw człowieka.
KJ
