Notka z definicji nie jest przeznaczona dla fanów politycznych nawalanek, których – podobnie jak rasowych kiboli – w zasadzie nie interesują żadne argumenty, poza siłowymi. Przeto grzecznie proszę o dyskutowanie na główny temat notki, bo poruszony w niej problem jest nader istotny. Istnieje wiele pytań i wątpliwości, na które warto i trzeba znaleźć odpowiedzi. Dla ułatwienia na końcu notki znajduje się 5 pytań prejudycjalnych sformułowanych przez polski Sąd Najwyższy.
Pisząc o sędziach związanych z totalną opozycją mam na myśli nie tylko sędziów Sądu Najwyższego, którzy uczestniczą w próbie – moim zdaniem bezprawnego – zablokowania przepisów ustawy o Sądzie Najwyższym, lecz także innych, w tym m.in. prof. Marka Safjana, prof. Andrzeja Rzeplińskiego, prof. Andrzeja Zolla, prof. Adama Strzembosza, prof. Małgorzatę Gersdorf, mgr. Jerzego Stępnia oraz rzecznika praw obywatelskich dr. Adama Bodnara. Cztery z pięciu pytań prejudycjalnych (1., 2., 4. i 5.), sformułowanych przez polski Sąd Najwyższy, odwołuje się do art. 47 Karty Praw Podstawowych Unii Europejskiej. Przyjrzyjmy się zatem jego treści:
Art. 47. Prawo do skutecznego środka prawnego i dostępu do bezstronnego sądu
Każdy, kogo prawa i wolności zagwarantowane przez prawo Unii zostały naruszone, ma prawo do skutecznego środka prawnego przed sądem, zgodnie z warunkami przewidzianymi w niniejszym artykule.
Każdy ma prawo do sprawiedliwego i jawnego rozpatrzenia jego sprawy w rozsądnym terminie przez niezawisły i bezstronny sąd ustanowiony uprzednio na mocy ustawy.
Każdy ma możliwość uzyskania porady prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i przedstawiciela.
Pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego dostępu do wymiaru sprawiedliwości.
Obecnie ten ważny dla obywateli przepis ma teoretycznie posłużyć do obalenia polskiej reformy Sądu Najwyższego. Zdaniem sędziów SN obniżenie wieku emerytalnego sędziów i konieczność zwrócenia się do prezydenta RP z wnioskiem o przedłużenie możliwości orzekania kłóci się z treścią art. 47 KPP.
KPP została uchwalona w dniu 7 grudnia 2000 r., zaś w Polsce wprowadzona na mocy Traktatu Lizbońskiego z dniem 1 grudnia 2009 r. Do tego momentu wszystko jest jasne. Wyłom spowodowało jednak Zjednoczone Królestwo, które u siebie na wyspach ma system prawa precedensowego (common law) – w przeciwieństwie do państw kontynentalnych, opierających się na systemie prawa stanowionego. W związku z tym Wielka Brytania wywalczyła sobie uzupełnienie Traktatu Lizbońskiego w postaci tzw. protokołu brytyjskiego (nazywanego też protokołem nr 30), do którego dołączyła Polska pod silnym naciskiem PiS i prezydenta Lecha Kaczyńskiego, a na co zgodził się, bo nie miał lepszego wyjścia, rząd Donalda Tuska. Protokół brytyjski stanowi więc integralną część Traktatu Lizbońskiego, a to rodzi określone skutki prawne. Trzeba w tym miejscu uczciwie przyznać, iż PiS i śp. Lech Kaczyński forsowali protokół brytyjski z zupełnie innych powodów (m.in. wartości chrześcijańskich oraz praw pracowniczych i socjalnych). Ta pierwotna motywacja nie ma w tej chwili żadnego znaczenia. Protokół brytyjski został przyjęty i podpisany, przeto musi być stosowany. Oto jego treść:
Artykuł 1
1. Karta nie rozszerza możliwości Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej ani żadnego sądu lub trybunału Polski lub Zjednoczonego Królestwa do uznania, że przepisy ustawowe, wykonawcze lub administracyjne, praktyki lub działania administracyjne Polski lub Zjednoczonego Królestwa są niezgodne z podstawowymi prawami, wolnościami i zasadami, które są w niej potwierdzone.
2. W szczególności i w celu uniknięcia wątpliwości nic, co zawarte jest w tytule IV Karty nie stwarza praw, które mogą być dochodzone na drodze sądowej, mających zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa, z wyjątkiem przypadków gdy Polska lub Zjednoczone Królestwo przewidziały takie prawa w swoim prawie krajowym.
Artykuł 2
Jeśli dane postanowienie Karty odnosi się do krajowych praktyk i praw krajowych, ma ono zastosowanie do Polski lub Zjednoczonego Królestwa wyłącznie w zakresie, w jakim prawa i zasady zawarte w tym postanowieniu są uznawane przez prawo lub praktyki Polski lub Zjednoczonego Królestwa.
Przed datą 1 grudnia 2009 r. w Polsce pojawiło się wiele opracowań na temat potencjalnych skutków działania protokołu brytyjskiego. Na przykład prof. Jan Barcz nie przykładał doń wielkiej wagi. Ba! Przewidywał nawet, że można będzie anulować brytyjsko-polski opt-out na mocy oświadczenia rządu (sic!). Innego zdania była Rada Legislacyjna, działająca przy KPRM w czasie rządu Donalda Tuska, która antycypowała w dniu 17 marca 2008 r. m.in., że protokół brytyjski:
1. Uniemożliwi wnoszenie do TSUE przez Komisję Europejską lub inne państwo członkowskie skarg przeciwko Polsce o naruszenie KPP.
2. Podważy kompetencje sądów krajowych do wnoszenia pytań prejudycjalnych w zakresie, w jakim mogłyby doprowadzić do niezgodności prawa krajowego z KPP.
3. Zakaże TSUE stwierdzenia istnienia sprzeczności między systemem polskiego prawa krajowego i KPP.
Co ciekawe, autorem projektu opinii Rady Legislacyjnej był prof. dr hab. Marek Muszyński, który obecnie kojarzony jest z PiS. Podobnego zdania było Biuro Analiz Sejmowych. W obszernym opracowaniu z 2013 roku, podpisanym przez dr. Marka Jaśkowskiego możemy, przeczytać m.in., że:
Protokół nr 30 nie wyklucza jurysdykcji Trybunału w stosunku do prawa polskiego wykonującego prawo unijne ani w zakresie pytań prejudycjalnych, ani w zakresie skargi przeciwko Polsce z tytułu naruszenia zobowiązań. Pytania prejudycjalne będą mogły dotyczyć zarówno protokołu nr 30, jak i Karty, Polsce będzie można zarzucać zarówno naruszenie protokołu nr 30, jak i Karty. Protokół wprowadza jedynie dodatkowy wymóg dla skarżących, którzy będą musieli wykazać, w jakim zakresie dane prawo lub zasada ujęte w Karcie zostały „potwierdzone” w prawie polskim.
W 2010 roku analizę prawną na temat funkcjonowania protokołu brytyjskiego popełnił także aktualny rzecznik praw obywatelskich dr Adam Bodnar i to jako bloger S24! Zastanawiał się nawet, czy protokołu brytyjskiego nie należy wyrzucić do kosza na śmieci (sic!). Jego opinia jest merytorycznie bardzo słaba i niespójna, albowiem odwołał się w niej do wyroku ETS (poprzednia nazwa TSUE) z dnia 19 stycznia 2010 r. w sprawie niemieckich przepisów dotyczących wieku emerytalnego. Dr Adam Bodnar ucieszył się, że ETS powołał się w nim wprost na KPP i wykombinował sobie na tej podstawie, że protokół brytyjski praktycznie nie ma dla Trybunału znaczenia. Tymczasem, po pierwsze, Niemcy nie są stroną protokołu brytyjskiego, więc niby z jakiego powodu Trybunał miał brać go pod uwagę, a po drugie, sprawa niemiecka wpłynęła do Trybunału w 2007 roku, a więc przed wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego. Takie luki argumentacyjne są kompromitujące wręcz dla każdego amatora prawa, a co dopiero dla doktora nauk prawnych.
W aspekcie oceny wpływu obniżenia wieku emerytalnego sędziów na tzw. niezawisłość sędziowską i prawo do bezstronnego sądu protokół brytyjski może mieć kapitalne znaczenie, albowiem lege artis nie da się wprost zastosować norm KPP, jeśli nie przewiduje ich prawo polskie. Tymczasem polska Konstytucja wręcz przewiduje w art. 180 ust. 4, że „Ustawa określa granicę wieku, po osiągnięciu której sędziowie przechodzą w stan spoczynku”.
Czy to oznacza, że wszystko jest jasne? Skądże znowu! Sprawa jest otwarta. Nie po to bowiem tworzy się mgliste przepisy prawa, zwłaszcza w kwestiach o podłożu politycznym, nie po to kształci się tabuny prawnych magików, żeby z każdego przepisu wrzuconego do kapelusza na stół sędziowski nie dało się wyciągnąć tego, co wymarzy sobie jakiś skład orzekający. Co prawda protokół brytyjski zakazuje TSUE stosowania wykładni rozszerzającej w stosunku do dwóch państw, ale sprytni profesorowie prawa potrafią wyinterpretować czarne z białego, przeto nic nie jest pewne. Moim zdaniem polski rząd powinien ruszyć z ostrą kampanią w tej sprawie, by nie dać sędziom totalnej opozycji czasu na oddech. Patrząc jednak na dotychczasowe dokonania polskiego MSZ i ogólnie politykę informacyjną rządu, można mieć naprawdę duże wątpliwości.
Pytania prejudycjalne Sądu Najwyższego
- Czy art. 19 ust. 1 zdanie 2 w związku z art. 4 ust. 3 zdanie 3 i art. 2 TUE, art. 267 akapit 3 TFUE oraz art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że do naruszenia zasady nieusuwalności sędziów będącej elementem zasady skutecznej ochrony sądowej oraz zasady państwa prawnego dochodzi w każdym przypadku obniżenia przez ustawodawcę krajowego wieku przejścia w stan spoczynku (wieku emerytalnego) sędziów sądu ostatniej instancji Państwa Członkowskiego (na przykład z 70. lat do 65. lat) i zastosowania nowego niższego wieku emerytalnego do sędziów w służbie czynnej, bez pozostawienia decyzji o skorzystaniu z niższego wieku emerytalnego wyłącznie w gestii zainteresowanego sędziego?
- Czy art. 19 ust. 1 zdanie 2 w związku z art. 4 ust. 3 zdanie 3 i art. 2 TUE, art. 267 akapit 3 TFUE oraz art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że naruszona zostaje zasada państwa prawnego oraz standard niezawisłości wymagany dla zapewnienia skutecznej ochrony sądowej w sprawach unijnych, gdy krajowy ustawodawca z naruszeniem zasady nieusuwalności sędziów obniża zwykły wiek, do którego sędzia sądu ostatniej instancji Państwa Członkowskiego może zajmować stanowisko sędziowskie z 70. lat do 65. lat, uzależniając możliwość dalszego zajmowania tego stanowiska od uznaniowej zgody organu władzy wykonawczej?
- Czy art. 2 w związku z art. 6 ust. 1 dyrektywy Rady 2000/78/WE z dnia 27 listopada 2000 r. ustanawiająca ogólne warunki ramowe równego traktowania w zakresie zatrudnienia i pracy (Dz.U.UE. Polskie wydanie specjalne Rozdział 05, Tom 04, s. 79) należy interpretować w ten sposób, że dyskryminacją ze względu na wiek jest obniżenie wieku przejścia w stan spoczynku (wieku emerytalnego) sędziów sądu ostatniej instancji Państwa Członkowskiego oraz uzależnienie możliwości dalszego zajmowania stanowiska sędziowskiego przez dotychczasowego sędziego tego sądu, który osiągnął nowy niższy wiek przejścia w stan spoczynku, od zgody organu władzy wykonawczej?
- Czy art. 2, art. 9 oraz art. 11 dyrektywy 2000/78 w związku z art. 21 oraz art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że
w przypadku dyskryminacji ze względu na wiek sędziów sądu ostatniej instancji Państwa Członkowskiego, polegającej na obniżeniu wieku przejścia w stan spoczynku (wieku emerytalnego) z dotychczasowych 70. do 65. lat, sąd ten – orzekając w dowolnej sprawie w składzie z udziałem sędziego dotkniętego skutkami takich dyskryminujących przepisów krajowych, który nie wyraził woli skorzystania z nowego wieku emerytalnego – przy rozstrzyganiu kwestii wstępnej dotyczącej składu orzekającego ma obowiązek odmówić zastosowania przepisów krajowych sprzecznych z dyrektywą 2000/78 oraz art. 21 KPP i orzekać nadal z udziałem takiego sędziego, gdy jest to jedyny skuteczny sposób zapewnienia skutecznej ochrony sądowej uprawnień sędziego wynikających z prawa unijnego?
- Czy art. 19 ust. 1 zdanie 2 w związku z art. 4 ust. 3 zdanie 3 i art. 2 TUE, art. 267 TFUE oraz art. 47 KPP należy interpretować w ten sposób, że państwo prawne należy traktować jako tak fundamentalną wartość Unii Europejskiej, że w przypadku wątpliwości w przedmiocie zgodności z tą wartością oraz wynikającą z niej zasadą skutecznej ochrony sądowej - w zakresie dotyczącym niezależności i niezawisłości sądów oraz orzekających w nich sędziów - przepisów krajowych obniżających wiek przejścia w stan spoczynku (wiek emerytalny) sędziów w sposób opisany w pytaniach nr 1-2, sąd krajowy musi mieć uprawnienie do zawieszenia z urzędu stosowania przepisów krajowych godzących w zasadę nieusuwalności sędziów w odniesieniu do wszystkich sędziów?
Linki:
https://www.salon24.pl/u/adambodnar/151277,protokol-polsko-brytyjski-do-kosza
https://bip.ms.gov.pl/Data/Files/_public/bip/prawa_czlowieka/onz/karta.pdf
http://www.sn.pl/aktualnosci/SiteAssets/Lists/Komunikaty_o_sprawach/EditForm/III-UZP-0004-18_pytanie_prejudycjalne.pdf
https://pl.wikipedia.org/wiki/Traktat_lizbo%C5%84ski
https://pl.wikipedia.org/wiki/Protok%C3%B3%C5%82_brytyjski
http://radalegislacyjna.gov.pl/dokumenty/opinia-z-17-marca-2008-r-w-sprawie-skutkow-prawnych-karty-praw-podstawowych
http://orka.sejm.gov.pl/wydbas.nsf/0/8A7555FFBABB1B98C1257CB5002B2A29/%24File/ZP_40-2_Ja%C5%9Bkowski.pdf
https://www.money.pl/archiwum/wiadomosci_agencyjne/pap/artykul/ue;prof;barcz;dolaczenie;polski;do;opt-out;ws;karty;praw;podstawowych;bez;wiekszego;znaczenia,62,0,270910.html
